CHÄ‚M SÓC Sá»° Sá»NG TRONG Bá»I CẢNH THẾ TỤC HÓA
Sá»± quân bình đúng đắn giữa đạo đức cá nhân và trách nhiệm táºp thể
DÀN BÀI
- Phá thai chá»n lá»c (avortement sélectif): Má»™t tai há»a ngà y cà ng phổ biến tại Việt Nam.
- Thế tục hóa xã há»™i Việt Nam và việc đẩy lùi những giá trị truyá»n thống.
- Sá»± phân định (discernement) vá» trách nhiệm cá nhân và trách nhiệm táºp thể.
- Äức Thánh Cha Gioan Phaolô II: Phá thai hay việc kẻ mạnh thống trị ngưá»i yếu.
- Lá»i chất vấn cá»§a Äức Thánh Cha Gioan Phaolô II đối vá»›i nạn phá thai chá»n lá»c.
- Cuá»™c tranh luáºn vá» tế bà o gốc phôi: Phôi, biểu tượng cá»§a những gì dá»… bị tổn thương nhất.
- Phôi đã trở thà nh biểu tượng cá»§a những Ä‘iá»u dá»… bị thương tổn nhất.
- Những phân biệt phải có trước khi đỠcáºp đến đỠtà i nghiên cứu vá» tế bà o phôi?
- Những lưu ý vá» phương pháp cá»§a nhà thần há»c luân lý công giáo.
- Äâu là những giá trị chúng ta sẽ cùng chia sẻ để thá»±c hiện những phân biệt đó?
- Bảo vệ phôi là má»™t lá»i chất vấn.
- Äòi há»i quyá»n tá»± tá» vá»›i sá»± trợ lá»±c cá»§a y há»c như là hà nh vi cuối cùng cá»§a tá»± do.
- Äòi há»i vá» an tá» nêu lên vấn đỠvá» cái chết trong má»™t xã há»™i thế tục hóa.
- Chết để không là m há»ng cuá»™c Ä‘á»i.
- Khuynh hướng tá»± tá» cá»§a những ngưá»i cao tuổi.
- Quyá»n tá»± quyết cá»§a bệnh nhân: má»™t đóng góp đến từ Hoa Kỳ.
- Má»™t ná»n đạo đức và má»™t nhãn quan vá» con ngưá»i nảy sinh từ việc chăm sóc.
 Khi xảy ra chuyện không tôn trá»ng sá»± sống con ngưá»i trong những lãnh vá»±c đạo đức sinh há»c (phá thai, nghiên cứu vá» tế bà o gốc cá»§a phôi, an tá»,…), nhà thần há»c luân lý đưa ra phán Ä‘oán luân lý bằng cách cố gắng trả lá»i cho câu há»i: “Hà nh động có tÃnh y khoa đó gây phương hại cho sá»± sống ngưá»i khác ở chá»— nà o?â€. Nhưng nhà thần há»c luân lý cÅ©ng phải đặt câu há»i vá» chÃnh trách nhiệm luân lý cá»§a ngưá»i hà nh động. “Có thể quy trách nhiệm cho chá»§ thể đạo đức vá» việc không tôn trá»ng sá»± sống nà y đến mức nà o?†Tháºt váºy, nhà luân lý biết rằng môi trưá»ng xã há»™i và chÃnh trị đôi khi có thể ảnh hưởng đến sá»± đúng đắn cá»§a phán Ä‘oán và cả trên sá»± tá»± do hà nh động cách ngay thẳng nữa.
Trong bối cảnh thế tục hóa, những Ä‘iểm mốc đạo đức tháºt mong manh. Những giá trị cá»§a gia đình và tình liên đới, theo truyá»n thống, từng được thể hiện trên bình diện là ng xóm, bây giá» có thể bị đặt trước thá» thách khắc nghiệt do những biến chuyển xã há»™i hoặc sá»± xáo trá»™n vá» dân số. Là m sao để lá»i nói cá»§a Giáo Há»™i và vai trò cá»§a các cá»™ng Ä‘oà n kitô hữu có thể tiếp tục soi sáng cho sá»± phân định cÅ©ng như trách nhiệm đạo đức. Äó là vấn đỠhướng dẫn con ngưá»i và các đôi bạn trong việc tôn trá»ng sá»± sống và o những thá»i Ä‘iểm mà hẳn nhiên há» cần được hướng dẫn hÆ¡n cả.
Má»™t thách đố như thế đòi há»i nÆ¡i nhà luân lý má»™t đỠxuất (démarche) gồm ba chiá»u kÃch. Trước hết, diá»…n giải luân lý cá»§a nhà luân lý không những phải đầy đủ vá» những chuẩn má»±c cá»§a Huấn quyá»n (informé des normes magistérielles) mà cÅ©ng phải hiểu biết vá» bối cảnh xã há»™i chÃnh trị trong đó những chuẩn má»±c nà y được thá»±c thi. Thứ đến, sá»± quan tâm đến bối cảnh trong đó hà nh vi luân lý được thá»±c hiện má»i gá»i nhà luân lý ưu tiên cho má»™t “ná»n đạo đức cá»§a sá»± má»ng giònâ€. Tuy nhiên, má»™t nhà thần há»c quan tâm đến những khó khăn cá nhân và táºp thể trong việc tuân giữ những luáºt lệ cá»§a đòi buá»™c luân lý khách quan không được “là m cho ná»n luân lý trở thà nh má»ng giòn†và đi đến chá»— trở thà nh luân lý chá»§ quan hay quan niệm tương đối vá» lá» luáºt. Äiá»u nà y có nghÄ©a là nhấn mạnh đến tầm quan trá»ng cá»§a việc lượng định giá trị luân lý cá»§a hà nh vi nhân linh trong hoà n cảnh cụ thể (en situation). Sau cùng, để tôn trá»ng trá»n vẹn sá»± sống, má»™t ná»n luân lý biết lưu tâm đến tÃnh má»ng giòn (fragilité), dá»… tổn thương (vulnérabilité) cá»§a chá»§ thể, phải Ä‘i đến chá»— quan tâm săn sóc những con ngưá»i, và đôi khi cả đến chá»— quan tâm tá»›i những cÆ¡ chế tổ chức nhằm giúp ngưá»i ta cách cụ thể trên con đưá»ng trở vá» vá»›i Äức Kitô.
Tiểu luáºn nà y dà nh ưu tiên cho việc đồng hà nh và khoa sư phạm hướng dẫn Ä‘á»i sống luân lý nhằm tôn trá»ng sá»± sống hÆ¡n. Cách tiếp cáºn vấn đỠđi theo phương pháp vừa quy nạp vừa diá»…n dịch cá»§a ná»n đạo đức Kitô giáo. Quy nạp bởi nó không ngần ngại nối kết vá»›i truyá»n thống giải nghi bằng cách nại đến kinh nghiệm cá»§a chá»§ thể luân lý khi vấn đỠliên quan đến việc phát huy sá»± sống. Diá»…n dịch vì nó đưa nguyên lý ná»n tảng là tôn trá»ng sá»± sống con ngưá»i từ lúc thụ thai đến khi chết cách tá»± nhiên và o trong việc phân định những chuẩn má»±c. Äể minh há»a cho sá»± phức tạp cá»§a má»™t đỠxuất như thế, chúng tôi sẽ lần lượt lấy là m và dụ trước hết là việc phá thai, rồi đến việc nghiên cứu trên phôi và cuối cùng là vấn đỠan tá».
- PHà THAI CHỌN LỌC (AVORTEMENT SÉLECTIF): MỘT TAI HỌA NGÀY CÀNG PHỔ BIẾN TẠI VIỆT NAM
Tại Việt Nam, má»™t quốc gia vá»›i khoảng 90 triệu dân, má»—i năm có hai triệu vụ phá thai. Tại đây, hÆ¡n 1/5 số lần mang thai bị chá»§ tâm cắt đứt. Ngoà i ra, các bác sÄ© Việt Nam sẵn lòng can thiệp ngay cả khi thai đã được 18 hoặc 20 tuần. Và o giai Ä‘oạn nà y, ngà nh siêu âm cho cha mẹ biết vá» phái tÃnh cá»§a thai nhi. Háºu quả là việc phá thai chá»n lá»c đối vá»›i các bé gái không ngừng tăng trong sáu năm qua.
“Là mẹ cá»§a hai bé gái, chị Huyá»n (tên đã được thay đổi) giấu chồng lần mang thai cuối cùng cá»§a mình. Anh đã dá»a sẽ ly dị nếu đứa con thứ ba cá»§a há» không phải là con trai. Mẹ chồng cá»§a cô “thêm dầu và o lá»aâ€: “Thêm má»™t đứa con gái nữa trong nhà sẽ là m hại tương quan giữa chúng taâ€. Và thế là , khi mang thai được bốn tháng, ngưá»i phụ nữ Hà Ná»™i trạc ba mươi nà y Ä‘i siêu âm: nếu đó là má»™t đứa con trai, cô sẽ giữ lại cái thai và báo tin cho ngưá»i xung quanh; nếu không, cô sẽ phá thai. Hoà n toà n hợp pháp.[1]
Äể có thể thá»±c hiện má»™t việc là m có tÃnh y khoa như váºy, cần há»™i đủ nhiá»u Ä‘iá»u kiện. Má»™t số Ä‘iá»u kiện thuá»™c phạm vi xã há»™i và má»™t số khác phát xuất từ chá»n lá»±a hoà n toà n có tÃnh cá nhân. Trước hết, việc phá thai chá»n lá»c loại trừ các bé gái giả thiết má»™t sá»± tiến bá»™ vá» kỹ thuáºt y khoa, trong trưá»ng hợp nà y là máy móc siêu âm đủ mạnh để thông tin cách chÃnh xác vá» phái tÃnh cá»§a đứa trẻ sẽ sinh ra. Tiếp đến, đất nước cÅ©ng phải có đủ nguồn lá»±c kinh tế để đảm bảo phổ cáºp hóa việc siêu âm trên toà n lãnh thổ. Tháºt váºy, chỉ có sá»± nối kết những nhân tố kỹ thuáºt sinh há»c vá»›i những nhân tố xã há»™i- kinh tế má»›i cho phép ngà y cà ng nhiá»u báºc cha mẹ được biết vá» phái tÃnh cá»§a con há» trước cả khi cháu bé chà o Ä‘á»i. Vả lại, những cÆ¡ sở chăm lo sức khá»e nà y cÅ©ng phải chấp nháºn vi phạm luáºt và đáp ứng cách tÃch cá»±c những yêu cầu phá thai theo ý muốn cá nhân, vì luáºt pháp hiện hà nh tại Việt Nam chÃnh thức cấm các cÆ¡ sở y tế tư nhân hay bệnh viện thá»±c hà nh việc phá thai chá»n lá»c.[2] Cuối cùng, việc thá»±c hà nh phá thai cÅ©ng phải là điá»u gì đó đã quen là m trong xã há»™i. Tại Việt Nam, việc phá thai được du nháºp từ hÆ¡n hai mươi năm trong khuôn khổ cá»§a chÃnh sách hạn chế sinh sản mà mục tiêu nguyên thá»§y là xóa đói giảm nghèo.
Nhưng quyết định phá thai cá»§a cô Huyá»n ở đây vẫn là má»™t hà nh vi mang tÃnh chất cá nhân rất cao. Quyết định nà y tháºm chà còn giả thiết việc giải phóng cô (émancipation): cô Huyá»n má»™t mình quyết định; việc phá thai sẽ được thá»±c hiện mà chồng cô (tức là ngưá»i cha sinh há»c cá»§a đứa con) không biết. Việc phá thai cÅ©ng tùy thuá»™c và o quyết định cá»§a vị bác sÄ©, ngưá»i – vì má»™t khoản tiá»n – chấp nháºn thá»±c hiện việc phá thai và giữ im lặng…
Như váºy việc tầm thưá»ng hóa chuyện phá thai chá»n lá»c ở Việt Nam giả thiết má»™t sá»± đảo lá»™n kép, đảo lá»™n trong cách ứng xá» cá nhân cÅ©ng như trong cách hà nh xá» cá»§a táºp thể. Những sá»± thay đổi nà y thuá»™c phạm vi kỹ thuáºt và y há»c, kinh tế và chÃnh trị nhưng cÅ©ng thuá»™c phạm vi xã há»™i và văn hóa. Những yếu tố nà y liên quan đến cái môi sinh ‘có tÃnh xã há»™i’ (sociétal) cá»§a việc phá thai và không thể bị xem nhẹ khi lượng định giá trị luân lý cá»§a việc phá thai. Quả váºy, những nhân tố xã há»™i có thể tạo ra má»™t áp lá»±c đáng kể trên chá»n lá»±a luân lý cá»§a đôi bạn trong lãnh vá»±c tôn trá»ng sá»± sống.
Äối lại, các chá»n lá»±a cá nhân không phải là không để lại háºu quả đối vá»›i công Ãch cá»§a xã há»™i Việt Nam. Quả thá»±c, khi sá»± phá thai chá»n lá»c bị tầm thưá»ng hóa trong lương tâm cá nhân cá»§a chá»§ thể đạo đức thì việc thá»±c hà nh đó cÅ©ng sẽ dần trở nên phổ biến trong toà n xã há»™i. Tại Việt Nam, hiện nay cứ 100 trẻ nữ chà o Ä‘á»i thì sẽ có 112,3 trẻ nam.[3] Sá»± phát triển cá»§a tỉ lệ nam nữ sÆ¡ sinh (sex ratio) tại Việt Nam đã vượt nhanh tỉ lệ nà y tại Trung Quốc hay Bắc Triá»u Tiên. Theo những con số thống kê, sá»± khác biệt nà y cà ng Ä‘áºm nét hÆ¡n trong những gia đình khá giả Ä‘a số sống ở miá»n Nam đất nước. Háºu quả là và o năm 2050, má»™t phần mưá»i đà n ông Việt Nam đến tuổi láºp gia đình sẽ không thể tìm ra vợ!
- THẾ TỤC HÓA Xà HỘI VIỆT NAM VÀ VIỆC ÄẨY LÙI NHá»®NG GIà TRỊ TRUYỀN THá»NG
Những đổ vỡ do là n sóng di dân khá»i các vùng quê và sá»± tăng nhanh cá»§a tiến trình đô thị hóa, sá»± tiến triển cá»§a các lối sống, sá»± tan vỡ các gia đình, các khó khăn kinh tế, toà n cầu hóa cÅ©ng như sá»± xuất hiện cá»§a xã há»™i tiêu thụ, thưá»ng được kể đến như là những nguyên nhân cá»§a sá»± gia tăng đáng kể việc phá thai tại Việt Nam. Nhưng tại sao sá»± hiện đại mà xã há»™i Việt Nam Ä‘ang mở hết tốc độ hướng tá»›i lại nhất má»±c thiếu ân cần đón nháºn các bé gái hÆ¡n là các nếp sống truyá»n thống? Nói cách khác, tại sao thà nh phố lại Ãt tôn trá»ng sá»± sống cá»§a đứa trẻ sẽ chà o Ä‘á»i hÆ¡n là là ng quê?…
Những nguyên nhân cá»§a việc phá thai chá»n lá»c cÅ©ng cần được tìm kiếm nÆ¡i những não trạng truyá»n thống. Nếu những trẻ gái bị chá»§ động loại trừ ngay lúc sÆ¡ sinh cÅ©ng là vì trong truyá»n thống văn hóa Việt Nam, con trai lo chu cấp cho nhu cầu cá»§a cha mẹ trong khi con gái lo lắng cho gia đình nhà chồng nÆ¡i cô sinh sống. HÆ¡n nữa, con trai cÅ©ng gìn giữ dòng hỠđược trưá»ng tồn. Như cha Phêrô Trần Quốc Hưng Long viết trong luáºn văn cá» nhân má»›i đây vỠđỠtà i nà y, được trình tại Há»c viện Công giáo Paris và o tháng 1/2014:
“Theo truyá»n thống, việc thá» cúng tổ tiên phải do trưởng nam trong nhà thá»±c hiện. Ngà y xưa, anh ta không bao giá» xa rá»i nhà cha mẹ. Và sá»± hiện diện cá»§a ngưá»i đà n ông bảo đảm duy trì việc thá» cúng tổ tiên (…) Như váºy, ảnh hưởng cá»§a há»c thuyết Khổng tá» trong lịch sá» Việt Nam giải thÃch má»™t phần lá»›n sá»± cần thiết phải có má»™t đứa con trai để nối dõi tông đưá»ngâ€.[4]
Khi giá»›i hạn tối Ä‘a má»—i gia đình chỉ có hai đứa con, chÃnh quyá»n đã là m cho ngà y cà ng nhiá»u cha mẹ nghÄ© rằng thêm má»™t đứa con gái thứ hai là điá»u đặc biệt ‘không may’(malvenu). Việc phá thai chá»n lá»c tìm được Ä‘iểm tá»±a nÆ¡i những yếu tố xã há»™i và chÃnh trị cá»§a má»™t xã há»™i hiện đại Ä‘ang trên đưá»ng thế tục hóa, nhưng nó cÅ©ng dá»±a và o những suy tÃnh mang sắc thái văn hóa và tôn giáo vốn ăn rá»… sâu trong di sản cá»§a truyá»n thống tổ tiên.
- Sá»° PHÂN ÄỊNH (DISCERNEMENT) VỀ TRÃCH NHIỆM Cà NHÂN VÀ TRÃCH NHIỆM TẬP THỂ
Bởi đó, là m thế nà o nhà thần há»c luân lý có thể đỠcáºp đến trưá»ng hợp cá»§a chị Huyá»n cách toà n diện và vá»›i tất cả sá»± phức tạp cá»§a nó?
Chá»n lá»±a thứ nhất là dấn thân và o lãnh vá»±c nghiên cứu vá» giá»›i (gender study). Khi đó nhà thần há»c luân lý sẽ đỠcáºp đến vấn đỠtương quan giữa ngưá»i nam và ngưá»i nữ cÅ©ng như sá»± quân bình vá» vai trò cá»§a há» trong xã há»™i. Cách tiếp cáºn đó gợi hứng từ trà o lưu nữ quyá»n ở Hoa Kỳ trong những năm 1970. Khi đó, đối vá»›i nhà luân lý, tố cáo “sá»± thống trị mang tÃnh gia trưởng†cá»§a đà n ông Việt Nam đối vá»›i vợ mình có vẻ sẽ là cách thức tốt để chống lại việc loại trừ các bé gái ngay từ trong dạ mẹ. Tuy nhiên khó khăn cá»§a má»™t láºp trưá»ng như thế là nó sẽ là m cho những giá trị truyá»n thống cá»§a gia đình Việt Nam cà ng trở nên mong manh thêm nữa. Thế mà gia đình Việt Nam lại cần được nâng đỡ như là má»™t yếu tố cấu tạo nên thiện Ãch chung trong má»™t xã há»™i Ä‘ang biến chuyển mạnh hoặc Ä‘ang phải đối mặt vá»›i chá»§ nghÄ©a cá nhân ngà y cà ng phát triển.
Chá»n lá»±a thứ hai đối vá»›i nhà thần há»c luân lý là giải thÃch-lại má»™t giá trị rất truyá»n thống cá»§a xã há»™i Việt Nam; đó là tình liên đới liên thế hệ. Luáºn đỠnhà thần há»c luân lý đưa ra là : má»™t tình liên đới như thế không tiên thiên mâu thuẫn vá»›i thế tục hóa và việc đô thị hóa các lối sống. Trách nhiệm cá»§a nhà thần há»c luân lý sẽ là khuyến khÃch và phát triển việc thá»±c hiện mối liên kết gia đình nà y trong má»™t môi trưá»ng khác và khởi đầu những cách thá»±c hà nh má»›i nhằm chống lại việc là m cho các gia đình trở thà nh mong manh vá» mặt xã há»™i và kinh tế. Trong cách tiếp cáºn nà y, nhà thần há»c luân lý hoà n toà n có thể liên kết vá»›i những lá»i phát biểu cá»§a ông Dương Quốc Trá»ng, tổng giám đốc chương trình Kế hoạch hóa gia đình khi ông đỠnghị cách chÃnh xác “cải thiện hệ thống hưu trà cá»§a chúng ta để những báºc cha mẹ không có con trai không còn lo ngại phải sống tuổi già trong cảnh khốn cùngâ€.
Kết luáºn, má»™t cách khách quan, phá thai chá»n lá»c là má»™t hà nh vi không tôn trá»ng sá»± sống con ngưá»i rất nghiêm trá»ng. Việc tầm thưá»ng hóa hà nh vi nà y đã bá»™c lá»™ má»™t chá»§ trương tương đối vá» mặt luân lý đáng lo ngại. Nhưng đối vá»›i nhà luân lý nó cÅ©ng là triệu chứng cá»§a má»™t ná»—i lo âu có tÃnh xã há»™i và chÃnh trị; đồng thá»i giữa những mối báºn tâm có tÃnh văn hóa lẫn tôn giáo, nó là chuyện được hay mất vá» mặt đạo đức. Tháºt váºy, việc là m cho con ngưá»i trở nên mong manh yếu á»›t đến thế vá» mặt đạo đức nhất định phải tra vấn nhà luân lý.
Má»™t mục tá» biết quan tâm sẽ nhắc lại những quy luáºt đạo đức, nhưng ngà i cÅ©ng sẽ đồng hà nh vá»›i ngưá»i ta ngang qua những thách đố và biến chuyển cá»§a xã há»™i. Nếu có thể, ngà i cÅ©ng sẽ cố gắng hướng những cÆ¡ chế đến những cải tổ cần thiết. Thánh giáo hoà ng Gioan Phaolô II là mẫu gương sống động cho cách là m như thế.
- ÄỨC THÃNH CHA GIOAN PHAOLÔ II: PHà THAI HAY VIỆC KẺ MẠNH THá»NG TRỊ NGƯỜI YẾU
Phá thai luôn luôn bị kết án trong suốt hai ngà n năm cá»§a lịch sá» Kitô giáo. Giáo luáºt năm 1983, Ä‘iá»u 1238, tuyên bố: “Ai thi hà nh việc phá thai, và việc phá thai có kết quả, sẽ bị vạ tuyệt thông tiá»n kếtâ€. Tại Công đồng Vatican II, lá»i kết án đó được diá»…n đạt như sau:
“Thá»±c váºy, Thiên Chúa là Chúa sá»± sống, đã trao cho con ngưá»i nhiệm vụ cao cả là bảo tồn sá»± sống, và há» phải chu toà n bổn pháºn ấy cách xứng hợp vá»›i con ngưá»i. Do đó, sá»± sống ngay từ lúc thụ thai phải được gìn giữ hết sức cẩn tháºn; phá thai và sát nhi là những tá»™i ác ghê tởmâ€.[5]
Lưu ý là Äức Gioan Phaolô II đã thêm má»™t lý chứng khác và o việc kết án phá thai. Ngà i đã nhắc lại: nó là sá»± thống trị cá»§a kẻ mạnh trên ngưá»i yếu. Quả thế, qua việc phá thai, những cá nhân trưởng thà nh tấn công má»™t sá»± sống Ä‘ang còn mong manh ngay từ trong lòng mẹ. Nhưng – Ngà i thêm – đôi khi những ngưá»i phụ nữ đã tìm đến việc phá thai vì hỠở trong những hoà n cảnh không còn chá»n lá»±a nà o khác khi há» thiếu những nguồn lá»±c cho phép há» tiếp tục mang thai hay nuôi con trong những Ä‘iá»u kiện tốt. Như váºy, Äức Thánh cha Gioan Phaolô II đã Ä‘em tình liên đới ra để chống lại việc phá thai. Chỉ có tình liên đới má»›i cho phép tố giác thá»±c trạng “bạo lá»±c†cá»§a việc phân phối cách bất công các nguồn tà i nguyên kinh tế. CÅ©ng váºy, tình liên đới hà nh động chống lại bạo lá»±c mà những bà mẹ tương lai phải hứng chịu, nhưng trước tiên đó là bạo lá»±c đối vá»›i sá»± sống cá»§a đứa trẻ sẽ sinh ra.
Trong mức độ mà những ngưá»i phụ nữ phá thai có thể bị dồn ép bởi các khó khăn cá»§a cuá»™c sống hay vì, má»™t cách khách quan, há» không còn chá»n lá»±a khác, Äức Gioan Phaolô II không coi há» là “những tá»™i nhânâ€. Trong má»™t số trưá»ng hợp, Ngà i cÅ©ng không coi há» như là những ngưá»i chá»§ động thá»±c sá»± cá»§a việc phá thai mà đúng hÆ¡n là nạn nhân. Trái lại, Äức Gioan Phaolô II đã kết án cách rõ rà ng sá»± khước từ liên đới như là điá»u thuá»™c vỠ“ các cÆ¡ cấu cá»§a tá»™i xã há»™i†(structures de péché social).
- LỜI CHẤT VẤN CỦA ÄỨC THÃNH CHA GIOAN PHAOLÔ II Äá»I VỚI NẠN PHà THAI CHỌN LỌC
Cách tiếp cáºn như Äức Gioan Phaolô II tiếp tục tra vấn các Kitô hữu vá» những giải pháp thay thế mà hỠđỠnghị khi đối diện vá»›i nạn phá thai nói chung và vá»›i nạn phá thai chá»n lá»c đối vá»›i các bé gái Việt Nam nói riêng.
Thá»±c váºy, chỉ lên án má»™t việc là m thôi thì chưa đủ nhưng còn phải cùng nhau hình dung ra những phương dược đối vá»›i những hoà n cảnh phức tạp và đau đớn hiện vẫn Ä‘ang dẫn đưa rất nhiá»u phụ nữ đến chá»— xin phá thai má»™t hoặc nhiá»u lần trong cuá»™c Ä‘á»i há». Lá»i chất vấn cá»§a Äức Gioan Phaolô II đánh dấu “má»™t khúc rẽ mang tÃnh xã há»™i và chÃnh trị†trong suy tư cá»§a chúng ta trong ngà nh luân lý sinh há»c và cả trong sá»± dấn thân cá»§a má»—i ngưá»i vì sá»± sống. CÅ©ng vá» chá»§ đỠtôn trá»ng sá»± sống nà y, nữ thần há»c gia ngưá»i Mỹ Lisa Sowle Cahill viết:
“Khoa thần há»c vá» luân lý sinh há»c cần đặt những câu há»i vá» việc sinh sản và o lại trong bối cảnh cá»§a những cách hà nh xá» trong xã há»™i, những cÆ¡ chế và những chÃnh sách vá» sức khá»e và phải suy tư vá» vai trò mà tôn giáo nói chung và thần há»c nói riêng có thể đóng để là m cho những cách hà nh xá», những cÆ¡ chế và chÃnh sách vá» sức khá»e nà y trở nên công bằng và đúng đắn hÆ¡nâ€.[6]
Cách tiếp cáºn vấn đỠcá»§a Huấn quyá»n chỉ ra trách nhiệm luân lý cá»§a các cá»™ng Ä‘oà n nhằm bảo đảm để không ngưá»i phụ nữ nà o phải Ä‘i đến chá»— chá»n phá thai vì bà cảm thấy bị Ä‘e dá»a trong việc há»™i nháºp và o xã há»™i hay gia đình, hoặc bị tước mất những săn sóc dà nh cho mình hay cho đứa con sẽ sinh ra, vì thiếu thốn chá»— ở, lương thá»±c hay những phương tiện đối vá»›i việc giáo dục đứa trẻ.
Äức Thánh cha Gioan Phaolô II hay Lisa Cahill trình bà y việc phá thai như là việc xã há»™i “biến phụ nữ thà nh nạn nhân†chứ không phải như sá»± “giải phóng†khá»i nạn áp bức cá»§a đà n ông. Äây không phải là vấn đỠquyá»n cá nhân “được tùy nghi sá» dụng thân xác cá»§a mìnhâ€, nhưng là việc đồng hà nh vá»›i những gia đình và xã há»™i trong sá»± tôn trá»ng đối vá»›i những quyá»n lợi dá»… bị thương tổn nhất cá»§a con ngưá»i mà đầu hết là quyá»n được sống.
- CUỘC TRANH LUẬN VỀ TẾ BÀO Gá»C PHÔI: PHÔI, BIỂU TƯỢNG CỦA NHá»®NG GÃŒ DỄ BỊ Tá»”N THÆ¯Æ NG NHẤT
Liệu có nên cho phép sá» dụng những phôi thặng dư? Äây là những phôi bị bá» Ä‘i sau khi má»™t dá»± định là m cha mẹ nhá» Thụ thai trong ống nghiệm thà nh công hoặc thất bại? Tháºt váºy, những phôi ngưá»i nà y có thể sản sinh ra các tế bà o gốc phôi (cellules souches embryonnaires- các tế bà o ES Ä‘a năng lừng danh). Má»™t mặt, việc sá» dụng những phôi thặng dư cho phép các nhà khoa há»c theo Ä‘uổi việc nghiên cứu để giữ những lá»i hứa hẹn vá» má»™t ná»n y há»c má»›i gá»i là y há»c tái tạo (régénérative). Mặt khác, việc sá» dụng phôi nà y sẽ biến phôi thà nh “đối tượng nghiên cứu†và luôn luôn kết thúc bằng việc phôi bị chết hay bị há»§y.
- PHÔI Äà TRỞ THÀNH BIỂU TƯỢNG CỦA NHá»®NG ÄIỀU DỄ BỊ THÆ¯Æ NG Tá»”N NHẤT
Tôn trá»ng sá»± sống ngay từ giây phút khởi đầu đã trở thà nh vấn đỠkéo theo những cái được hay mất quan trá»ng. Quả thế, nếu phôi ngưá»i được tôn trá»ng vì Ä‘iá»u nó là trong chÃnh sá»± nhá» bé và mong manh cá»§a nó, chống lại những ham muốn cá»§a việc nghiên cứu, thì có thể là sá»± sống sẽ được tôn trá»ng trong má»i giai Ä‘oạn cá»§a sá»± phát triển, bất chấp sá»± mong manh cá»§a nó.
Trong má»™t xã há»™i chịu nhiá»u ảnh hưởng cá»§a thế tục hóa mà hệ luáºn là sá»± thụt lùi cá»§a Ä‘iá»u thiêng thánh và các yếu tố tôn giáo, phôi luôn được đỠcáºp đến trong khung cảnh đối láºp giữa khoa há»c và đức tin. Mục tiêu đặt ra ở đây là cùng nhau vượt qua cuá»™c tranh luáºn cổ Ä‘iển vá» giá trị hữu thể há»c (statut ontologique) cá»§a phôi: “Äúng, phôi là má»™t con ngưá»i†hay “phôi Ä‘ang trở thà nh ngưá»i†đối lại vá»›i “Không, phôi không phải là ngưá»i†hoặc chÃnh xác hÆ¡n, “chưa là ngưá»iâ€. Vả lại, nếu chúng ta đối chiếu vá»›i vấn đỠphá thai vừa bà n bạc ở trên, thì Ä‘iá»u đáng lưu tâm là “giá trị hữu thể†cá»§a đứa trẻ sắp sinh ra (“phôi đã là má»™t con ngưá»i rồi huống nữa là thaiâ€) thưá»ng tá» ra không đủ sức bảo đảm việc tôn trá»ng sá»± sống lúc đã 20 tuần tuổi, còn nói gì đến chuyện má»›i má»™t và i ngà y tuổi.
Tinh thần con ngưá»i có khả năng nháºn thức và thiết láºp những phân biệt, và có khả năng khám phá ra những hệ lụy luân lý hà m chứa trong các phân biệt (distinction) nà y.[7]
Váºy đâu là những phân biệt cần thá»±c hiện đứng trước sá»± phát triển rất nhanh chóng cá»§a các ngà nh Ä‘iá»u trị bằng tế bà o (thérapies céllulaires), sá» dụng các tế bà o gốc phôi nhưng lại há»§y diệt phôi ngưá»i? Chúng ta sẽ dá»±a và o những giá trị được đồng thuáºn nà o để là m cho những phân biệt nà y được cá»™ng đồng khoa há»c nhìn nháºn? Vai trò cá»§a những phân biệt nà y là “để có thể đặt chân đến những triá»n dốc trÆ¡n (…), mà khi đặt chân lên má»™t triá»n dốc trÆ¡n trượt, tất cả sẽ tùy thuá»™c và o việc bạn mang ván trượt hoặc mang già y Ä‘inhâ€.[8] Truyá»n thống Kitô giáo rất phong phú vá» những phân biệt nà y và có thể hướng dẫn việc tôn trá»ng sá»± sống giữa sá»± phức tạp cá»§a khoa đạo đức sinh há»c.
- NHá»®NG PHÂN BIỆT PHẢI CÓ TRƯỚC KHI ÄỀ CẬP ÄẾN ÄỀ TÀI NGHIÊN CỨU VỀ TẾ BÀO PHÔI?
Nguyên tắc luân lý hướng dẫn Giáo Há»™i Công giáo vá» chá»§ đỠthà nghiệm trên phôi ngưá»i như sau: “Trá»±c tiếp cất Ä‘i sá»± sống cá»§a má»™t con ngưá»i vô tá»™i luôn luôn là điá»u xấuâ€. Má»—i tÃnh từ cá»§a nguyên tắc luân lý trên: ‘trá»±c tiếpâ€, “vô tá»™i†và “ngưá»i†tạo nên má»™t vế cá»§a sá»± phân biệt ba chiá»u, trong đó nguyên tắc “Ngươi không được giết ngưá»i†được áp dụng cách tuyệt đối.
ChÃnh những sá»± phân biệt nà y có lẽ có thể giúp chúng ta xem xét những “hoà n cảnh giá»›i hạn†(situations limites) trong đó nguyên tắc “ngươi không được giết ngưá»i†sẽ không còn được áp dụng cách tuyệt đối. Chẳng hạn, hà nh động “giết†có thể là hợp pháp nếu má»™t sá»± sống chưa được coi là sá»± sống con ngưá»i. Như váºy, giết con cá khi Ä‘i câu không là tá»™i sát nhân theo truyá»n thống Kitô giáo. CÅ©ng thế, hà nh động giết ngưá»i có thể là hợp pháp nếu con ngưá»i có liên quan đó ngay từ đầu đã bị coi là “có tá»™iâ€. Do đó, trong má»™t thá»i gian dà i Giáo Há»™i đã á»§ng há»™ án tá» hình nhân danh việc tôn trá»ng tráºt tá»± công cá»™ng. Cuối cùng, đôi khi hà nh vi giết là hợp pháp nếu như cái chết cá»§a má»™t ngưá»i vô tá»™i là háºu quả kèm theo không thể tránh và không phải do trá»±c tiếp mong muốn khi hướng tá»›i má»™t lợi Ãch lá»›n hÆ¡n.
Khởi Ä‘i từ giáo huấn được rút ra từ truyá»n thống giải nghi, chúng ta được má»i gá»i suy tư – Ãt là má»™t cách loại suy – vá» những câu trả lá»i dà nh cho các nhà khoa há»c muốn thà bá» phôi để cứu lấy những cuá»™c Ä‘á»i khác.
- NHá»®NG LƯU à VỀ PHÆ¯Æ NG PHÃP CỦA NHÀ THẦN HỌC LUÂN Là CÔNG GIÃO
Vá»›i cách đặt vấn đỠnhư thế, nhà thần há»c luân lý gởi cho cá»™ng đồng khoa há»c má»™t sứ Ä‘iệp mạnh mẽ: đối vá»›i chúng ta vấn đỠphôi ngưá»i hết sức nghiêm trá»ng vì nó đưa chúng ta trở vá» vá»›i truyá»n thống giải nghi đã từng giải quyết những vấn đỠrất nghiêm trá»ng như vấn đỠtá»± vệ chÃnh đáng, vấn đỠchiến tranh vá»›i các nạn nhân dân sá»± hoặc vá» tÃnh hợp pháp cá»§a việc có áp dụng án tá» hình hay không đối vá»›i các tá»™i phạm.
Cách tiếp cáºn vấn đỠnà y cho thấy nhu cầu cá»§a chúng ta là phải cùng nhau xem xét tất cả những hệ lụy luân lý hà m chứa trong đòi há»i cá»§a các nhà khoa há»c khi há» yêu cầu được sá» dụng các tế bà o gốc phôi. Chẳng hạn ngà y nay chúng ta có nhu cầu phân biệt rõ nét hÆ¡n giữa việc chăm sóc và việc nghiên cứu căn bản (Ä‘ang còn chỠđợi những ứng dụng Ä‘iá»u trị cụ thể); giữa việc quảng bá mau chóng những ước mÆ¡ cá»§a chúng ta trên các phương tiện truyá»n thông và thá»±c tế lâm sà ng tại các bệnh viện; giữa việc nghiên cứu vá» phôi và việc biến nó hoà n toà n thà nh phương tiện, giữa việc thá»±c sá»± là “điá»u trị†vá»›i những gì vượt ngoà i phạm vi “điá»u trịâ€, giữa Ä‘iá»u giúp săn sóc bệnh táºt vá»›i những gì chỉ giúp cho những ngưá»i già u có nhất có thể chÆ¡i tennis và o tuổi 60 tuổi giống như ở tuổi 40, giữa Ä‘iá»u thuá»™c phạm vi hợp tác khoa há»c vá»›i Ä‘iá»u tạo nên cuá»™c ganh Ä‘ua khốc liệt giữa các nhóm nghiên cứu, giữa Ä‘iá»u thuá»™c phạm vi sức khá»e cá»™ng đồng và điá»u chỉ thuá»™c phạm vi lợi Ãch kinh tế béo bở dà nh cho các thị trưá»ng đông khách nhất hà nh tinh…
Tất nhiên ngà y nay ngà nh Ä‘iá»u trị bằng tế bà o mở ra nhiá»u cánh cá»a má»›i cho y há»c cÅ©ng như cho suy tư đạo đức cá»§a toà n xã há»™i. Má»™t lần nữa, nghiên cứu vá» phôi là cÆ¡ há»™i để ná»n đạo đức Kitô giáo xem xét ba chiá»u kÃch đã ghi dấu ấn trên sá»± tiến hóa cá»§a xã há»™i và sá»± khó khăn trong phán Ä‘oán đạo đức: những biến chuyển ngà y cà ng nhanh, chá»§ trương Ä‘a nguyên vá» láºp trưá»ng luân lý và sá»± phức tạp cá»§a thá»±c tế: “Là m thế nà o để coi trá»ng đúng mức tất cả sá»± phức tạp đó và đâu là những giá trị chúng ta có thể cùng chia sẻ để từ đó quyết định vá» việc tôn trá»ng sá»± sống?â€
- ÄÂU LÀ NHá»®NG GIà TRỊ CHÚNG TA SẼ CÙNG CHIA SẺ ÄỂ THá»°C HIỆN NHá»®NG PHÂN BIỆT ÄÓ?
Quá thưá»ng khi chúng ta nghe nói rằng Huấn quyá»n cá»§a Giáo Há»™i Công giáo chỉ là m cháºm tiến bá»™ khoa há»c nói chung và ngà nh Ä‘iá»u trị bằng tế bà o nói riêng. Giáo Há»™i có thể là m thế khi cứ lặp Ä‘i lặp lại những lá»i kết án.[9] Nên nhắc lại rằng từ lâu Giáo Há»™i Công giáo đã khuyến khÃch việc hiến máu và trao tặng các cÆ¡ quan (don des organnes). Trong lãnh vá»±c nà y Giáo Há»™i á»§ng há»™ việc phổ biến những cách chữa trị đầu tiên bằng việc cấy ghép mô. HÆ¡n nữa, Giáo Há»™i á»§ng há»™ những công trình nghiên cứu và những thà nh công cá»§a việc Ä‘iá»u trị sá» dụng các tế bà o gốc trưởng thà nh vì chúng không đòi phải há»§y bá» phôi.
Trái lại, Giáo Há»™i Công giáo kiên quyết chống lại việc tạo ra các phôi má»›i chỉ để dùng cho việc nghiên cứu khoa há»c. Giáo Há»™i cÅ©ng chống lại việc nhân bản vô tÃnh nhằm mục tiêu Ä‘iá»u trị (clonage thérapeutique). Äối diện vá»›i rà o cản nà y, ngà y nay nhiá»u nhà khoa há»c đòi quyá»n được sá» dụng những phôi còn thặng dư do việc thụ thai trong ống nghiệm (fécondation in vitro).
Nhìn từ quan Ä‘iểm cá»§a Giáo Há»™i Công giáo, không thể nà o khẳng định rằng má»™t phôi ngưá»i sẽ là má»™t “sá»± sống có tá»™i†hoặc sá»± sống đó “không phải là sá»± sống con ngưá»iâ€. Như nữ thần há»c gia Công giáo ngưá»i Mỹ đã viết:
“Không thể nà o nghi ngá» Ä‘iá»u nà y là các phôi ngưá»i […] là ngưá»i và đang sống (humains et vivants), như váºy chúng tạo thà nh ‘sá»± sống con ngưá»iâ€. Vấn đỠlà biết được đâu là vị thế luân lý (statut moral) cá»§a các phôi nà y và o những giai Ä‘oạn đầu tiên cá»§a sá»± phát triển cá»§a chúng, vị thế mà ngưá»i ta thưá»ng quy chiếu và o khi sá» dụng phạm trù ngôi vị. Dù rằng cái gÌ cấu tạo nên má»™t ngôi vị chÃnh là đối tượng cá»§a cuá»™c tranh luáºn, nhưng giá trị luân lư cá»§a thuáºt ngữ nà y chÃnh là để thông tri rằng các cá nhân thuá»™c vá» phạm trù đó cần phải được dà nh cho quyá»n hạn trá»n vẹn, sá»± tôn trá»ng, quyá»n được tham dá»± và bảo vệ giữa cá»™ng đồng nhân loại cá»§a các chá»§ thểâ€.[10]
Nói cách khác, trách nhiệm luân lý cá»§a chúng ta đối vá»›i phôi không kết thúc vá»›i sá»± thiếu chắc chắn vá» phương diện hữu thể há»c liên quan đến “nhân vị†hiện thá»±c (personnalité actuelle) hay tiá»m tà ng (potentielle) cá»§a phôi. Và Cahill viết tiếp: “ Dù sá»± thiếu chắc chắn nà y có là vấn đỠ(problématique), có là m ngưá»i ta ngạc nhiên hay không thoải mái đến mấy, thì việc phân tÃch khÃa cạnh đạo đức (…) cá»§a hà nh động há»§y diệt phôi ngưá»i vẫn cần được tiến hà nh mà không được loại trừ sá»± thiếu chắc chắn đóâ€.
Vị thế cá»§a phôi không chỉ là má»™t vấn đỠtriết há»c hay siêu hình. Nó cÅ©ng là biểu tượng cho khả năng cá»§a chúng ta, cÅ©ng như cá»§a xã há»™i, trong việc bảo vệ những gì mong manh nhất, dá»… bị thương tổn nhất giữa má»™t thế giá»›i thấm nhiá»…m những giá trị cạnh tranh nhau và được nhà o nặn do những quy luáºt thị trưá»ng. Phôi đã trở thà nh sá»± biểu lá»™ mối quan tâm cá»§a chúng ta đối vá»›i ngưá»i nghèo và đối vá»›i ngưá»i ở trong tình thế không thể tá»± bảo vệ. Mối nguy cá»§a cuá»™c tranh luáºn nà y chÃnh là nhân đó mà ‘hy sinh’ phôi vì lợi Ãch cá»§a khoa há»c, chiếc phôi ngưá»i mà chúng ta biết rõ cả tầm quan trá»ng lẫn sá»± mong manh.
- BẢO VỆ PHÔI LÀ MỘT LỜI CHẤT VẤN
Nhà thần há»c luân lý nhắc lại rằng những vấn đỠđược đặt ra trên bình diện khoa há»c và kỹ thuáºt không thể bị tách rá»i khá»i má»™t nhãn quan toà n diện hÆ¡n vá» con ngưá»i, nam cÅ©ng như nữ, sống trong xã há»™i và được kêu gá»i sống tình liên đới. Trong trưá»ng hợp có xung đột vá» các giá trị luân lý, những khái niệm phẩm giá con ngưá»i và công Ãch cần phải được tôn trá»ng. Truyá»n thống Kitô giáo khẳng định rằng sá»± sống con ngưá»i sau khi thụ thai dù có má»ng giòn đến đâu cÅ©ng cần phải được bảo vệ cách nghiêm nhặt, tháºm chà bảo vệ tuyệt đối.
“Ngà y nay, vá»›i ý thức vá» tất cả sức nặng cá»§a triết há»c hoà i nghi phê phán (Hermeneutique de la suspicion), lối giải thÃch nà y muốn chống lại các lý lẽ cá»§a khoa há»c cÅ©ng như cá»§a thị trưá»ng mà mục tiêu chá»§ yếu là biến các phôi trở thà nh “sá»± váºt†sẵn sà ng cho kỹ thuáºt khai thác nhằm mục tiêu lợi nhuáºn; Nó có giá trị để chống lại lý lẽ cá»§a chá»§ trương tá»± do cá»±c Ä‘oan vá» chÃnh trị và kinh tế, má»™t chá»§ trương chắc hẳn sẽ đứng vá» phÃa những lá»i lẽ mỹ miá»u đỠcao tá»± do chá»n lá»±a (…).â€[11]
Các nhà khoa há»c, nhà kỹ nghệ và những ngưá»i có quyá»n quyết định vá» chÃnh trị – cÅ©ng như các Kitô hữu – được má»i gá»i đỠcáºp tá»›i những vấn đỠvá» tế bà o gốc và các ngà nh Ä‘iá»u trị bằng tế bà o dưới ánh sáng cá»§a những giá trị há» cùng chia sẻ: phẩm giá con ngưá»i, công Ãch và tình liên đới. Má»™t khi những giá trị đó được là m sáng tá» và cá»§ng cố bằng giáo huấn và hà nh vi cá»§a Äức Giêsu, chúng ta sẽ thấy nổi lên rất rõ rà ng chá»n lá»±a ưu tiên dà nh cho những ngưá»i dá»… bị tổn thương nhất. Thế mà những cách Ä‘iá»u trị bằng tế bà o nà y hiện vẫn rất đắt đỠvà chỉ những hệ thống chăm sóc sức khá»e phát triển nhất má»›i có thể cung ứng. Chúng không thể tá»± mình mang lại những giải pháp cho các nhu cầu Ä‘Ãch thá»±c cá»§a nhân loại trong phạm vi sức khá»e cá»™ng đồng: tiếp cáºn nguồn nước sạch, Ä‘iá»u trị bệnh đưá»ng phổi và bệnh sốt rét.
Khi có sá»± xung đột giá trị giữa việc tôn trá»ng sá»± sống con ngưá»i ngay từ lúc khởi đầu và những lợi Ãch y há»c mà việc nghiên cứu trên phôi chỠđợi, thì má»™t sá»± phân định chung vá» tác động xã há»™i và chÃnh trị cá»§a những cách thá»±c hà nh y khoa má»›i mẻ nà y trở nên cần thiết. Nó cho phép ngưá»i ta cùng nhau xác định rõ những thách đố lá»›n đối vá»›i má»™t ná»n đạo đức tôn trá»ng toà n bá»™ sá»± sống – từ giây phút khởi đầu đến cái kết thúc tá»± nhiên – nhưng cÅ©ng tôn trá»ng sức khá»e cá»§a những ngưá»i dá»… bị tổn thương nhất, những ngưá»i có nguy cÆ¡ cao nhất bị hy sinh chỉ vì lợi Ãch cá»§a quy luáºt thị trưá»ng.
- ÄÃ’I HỎI QUYỀN Tá»° TỬ VỚI Sá»° TRỢ Lá»°C CỦA Y HỌC NHƯ LÀ HÀNH VI CUá»I CÙNG CỦA Tá»° DO
Các tiến bá»™ cá»§a khoa hồi sức và những kỹ thuáºt y há»c đã cho phép con ngưá»i không ngừng đẩy lùi các giá»›i hạn cá»§a cái chết. Nhưng thà nh công đó cá»§a y há»c đôi khi kéo theo ná»— lá»±c chữa trị thái quá (acharnement thérapeutique). Sợ hãi trước cảnh cuối Ä‘á»i phải lệ thuá»™c và o quá nhiá»u phương tiện y khoa tân tiến và đắt đỠ(surmédicalisé) , các bệnh nhân và ngưá»i thân cá»§a há» nêu lên má»™t đòi há»i má»›i: quyá»n được tá»± do kết thúc cuá»™c Ä‘á»i mình. Ngà y nay nhiá»u ngưá»i gợi ý nên hợp pháp hóa vấn đỠan tá» (euthanasie) hoặc là tá»± tá» vá»›i trợ lá»±c cá»§a y há»c (suicide médicalement assisté).
- ÄÃ’I HỎI VỀ AN TỬ NÊU LÊN VẤN ÄỀ VỀ CÃI CHẾT TRONG MỘT XÃ HỘI THẾ TỤC HÓA
Bằng những dá»± định và cách thức hà nh động cá»§a mình, chúng ta quen vá»›i việc là m chá»§ Ä‘á»i sống chúng ta. Sống trong má»™t xã há»™i Ä‘ang trên đưá»ng thế tục hóa, con ngưá»i cÅ©ng bị cám dá»— là m chá»§ đến cả cái chết cá»§a mình. Mục tiêu là không để mình bị cái chết bất ngá» chụp bắt và cuối cùng giữ được sá»± tá»± láºp cá»§a bản thân trước quyá»n lá»±c cá»§a các bác sÄ© hay cá»§a tôn giáo. Äiá»u nà y được minh chứng qua lá»i lẽ cá»§a tiến sÄ© Bernard Kouchner, đồng sáng láºp tổ chức Bác sÄ© không biên giá»›i, khi Ä‘ang là bá»™ trưởng bá»™ y tế và bản thân cÅ©ng là bác sÄ©:
“Những niá»m xác tÃn tôn giáo đòi buá»™c má»™t số ngưá»i phải tôn trá»ng Ä‘iá»u nà y: cái chết xảy đến và o má»™t ngà y giá» không thuá»™c quyá»n há». Trái lại, má»™t số khác nghÄ© rằng chá»n lá»±a giá» chết cho mình là hà nh vi cuối cùng cá»§a má»™t con ngưá»i tá»± do. Tại sao lại không tôn trá»ng những khác biệt nà y và để cho má»—i ngưá»i quyết định xem há» thÃch phó thác cho số mệnh, cho Thiên Chúa hay cho các bác sÄ©?â€[12]
Tuy nhiên, cái chết đòi há»i tất cả và má»—i ngưá»i chúng ta má»™t thứ ‘buông tay’ nà o đó. Khoảng thá»i gian nà y cá»§a cuá»™c Ä‘á»i, khi mà phút kết thúc trở nên gần ká», đòi há»i ta thuáºn tình vá»›i Ä‘iá»u không thể lẩn tránh. Dẫu váºy, ngưá»i ta lại che giấu cái chết đối vá»›i những ngưá»i Ä‘ang rất Ä‘au khổ và thưá»ng không đỠcáºp đến nó. Và o cuối Ä‘á»i, những bệnh nhân đến vá»›i các đơn vị chăm sóc giảm Ä‘au (soins palliatifs) mà không há» biết là mình đã ở trong hoà n cảnh không còn phương dược trị liệu và không còn bất cứ khả năng là nh bệnh hay tháºm chà thuyên giảm nà o. Ngưá»i thân cá»§a bệnh nhân không muốn gợi ra vá»›i há» Ä‘iá»u mà chÃnh mình cÅ©ng rất khó chấp nháºn.
Sau khi đã vượt qua các thách đố gắn liá»n vá»›i tuổi già hay đã chống chá»i má»™t cÆ¡n bệnh dà i, vấn đỠlà phải đón nháºn cái chết mà không hỠđược chuẩn bị cả trên bình diện cá nhân lẫn táºp thể. Thá»i Ä‘iểm nà y tháºt khó khăn đối vá»›i vị bác sÄ© mà cái chết thưá»ng xuất hiện như má»™t thất bại. Khi đó ông sẽ do dá»± giữa má»™t bên là ná»— lá»±c cứu chữa đến thái quá và bên kia là sá»± bá» mặc khi từ chối bước và o phòng ngưá»i sắp chết. Sống thá»i Ä‘iểm nà y cÅ©ng là điá»u đặc biệt tế nhị đối vá»›i ngưá»i thân. Như váºy, kết thúc cuá»™c Ä‘á»i là quãng thá»i gian bất lá»±c và đau khổ lá»›n lao đối vá»›i bệnh nhân, thân nhân và cả các y bác sÄ©.
CÆ¡n cám dá»— là tổ chức cái chết thế nà o để còn được là diá»…n viên trá»n vẹn cá»§a Ä‘á»i mình lần cuối cùng. Tá»± tá» vá»›i sá»± trợ lá»±c cá»§a y há»c có vẻ là hà nh vi tối háºu cá»§a tá»± do và là hà nh vi duy nhất có thể hình dung được để nhân bản hóa ná»—i Ä‘au khổ cuối Ä‘á»i.
- CHẾT ÄỂ KHÔNG LÀM HỎNG CUỘC ÄỜI
Tại Pháp cÅ©ng như tại các xã há»™i khác Ä‘ang trên đưá»ng thế tục hóa, dưá»ng như cái chết ngà y cà ng trở nên Ä‘iá»u không thể nà o sống nổi. Sá»± giảm sút các nghi thức có tÃnh xã há»™i xung quanh cái chết là m chứng cho Ä‘iá»u nà y; cái chết bị cả xã há»™i dồn ép và các Kitô hữu cÅ©ng như những ngưá»i khác thưá»ng thấy mình trÆ¡ trụi khi cái chết xảy đến trong vòng thân quyến.
Trong má»™t bối cảnh như thế, “chỉ có những hoà n cảnh trợ tá» và an tá», thưá»ng được trình bà y như là những dá»± kiện dưới hình thức cá»§a “những câu chuyện vá» sá»± thà nh công†và “những cái chết êm dịu theo nghi thứcâ€[13] dưá»ng như má»›i Ä‘em lại sá»± đáp ứng cụ thể khi phải đối diện vá»›i sá»± trÆ¡ trụi trước cái chết. Như thế thì an tá» và trợ tá» bằng y há»c có lẽ sẽ là những phương sách duy nhất để là m chá»§ má»™t kết cục không thể chấp nháºn nổi do bệnh táºt hay tuổi cao. Nhưng kiểu láºp luáºn luân lý nà y thá»±c ra đã lãng quên rằng những ngưá»i cao tuổi đã từng bị ý muốn tá»± tá» dằn vặt.
- KHUYNH HƯỚNG TỰ TỬ CỦA NHỮNG NGƯỜI CAO TUỔI
Tại Pháp, quả thá»±c chúng ta được cái đặc quyá»n đáng buồn là có tỉ lệ tá»± tá» cá»§a những ngưá»i cao tuổi cao nhất Châu Âu. Má»—i năm, ba ngà n ngưá»i trên 65 tuổi chá»n kết thúc cuá»™c Ä‘á»i cá»§a mình, tức là gần má»™t phần ba tổng số những vụ tá»± tá» (10.499 vụ và o năm 2009, theo con số thống kê cá»§a viện Inserm). Trên 85 tuổi, tỉ lệ tá»± tá» tháºm chà là tỉ lệ cao nhất trong toà n bá»™ dân số. Và o những tuổi nà y, các phương thế sá» dụng rất triệt để và hoà n toà n dứt khoát: treo cổ, trầm mình, sá» dụng súng hoặc lao mình qua cá»a sổ; chỉ còn rất Ãt cÆ¡ may sống sót sau má»™t toan tÃnh như thế.[14]
Con số đáng kinh ngạc nà y vá» các vụ tá»± tá» liên quan đến ngưá»i cao tuổi có thể được hiểu như sá»± từ khước tối háºu chuyện phải trở thà nh “đối tượng chăm sócâ€, hay nói cách tÃch cá»±c hÆ¡n, để còn là ‘chá»§ thể’ lịch sá» Ä‘á»i mình cho đến cùng. Tháºt váºy, trong má»™t số trưá»ng hợp, sá»± chuyển tiếp từ nhà riêng sang nhà hưu dưỡng, hay từ nhà hưu dưỡng sang cÆ¡ sở lưu trú dà nh cho ngưá»i cao tuổi sống lệ thuá»™c (EHPAD)[15] sau khi tình trạng sức khá»e bị suy sụp hoặc sau má»™t vụ gãy xương tệ hại, có thể đặc biệt khó sống đối vá»›i ngưá»i cao tuổi. Má»™t cách rất phÅ© phà ng, hỠđánh mất Ä‘iểm quy chiếu, mất khung cảnh sống hay những mối tương quan quen thuá»™c, và đôi khi mất cả lòng muốn sống, khi há» cảm thấy chuyện vượt quá sức mình và há» bị tước mất má»i sá»± vì thay đổi hoà n cảnh. CÅ©ng cần gợi ra ở đây ‘há»™i chứng trượt dốc’ (syndrome de glissement) trong đó ngưá»i cao tuổi tá»± để cho mình chết mà không có má»™t lý do y há»c cụ thể nà o, qua đó há» cho thấy hỠđã cạn kiệt nguồn sống. Con số những vụ ‘tương đương tá»± tá» nà y’ đặc biệt khó tÃnh toán trong các bản thống kê. Sá»± kiện má»™t ngưá»i già hoặc rất già đánh mất lòng muốn sống đến mức mong muốn chết, chắc chắn phải tra vấn chúng ta vá» cách chúng ta đồng hà nh vá»›i giai Ä‘oạn cuối Ä‘á»i nói chung, và vá» sá»± tuyệt vá»ng trong giai Ä‘oạn nà y nói riêng.
Vì váºy, chà Ãt thì cÅ©ng là vá»™i và ng khi muốn đáp lại khuynh hướng tá»± tá» cá»§a những ngưá»i đã trở nên mong manh vì tuổi già , táºt nguyá»n hay bệnh táºt chỉ bằng việc đỠnghị hợp pháp hóa an tá» hay tổ chức việc tá»± tá» vá»›i trợ lá»±c cá»§a y há»c. Nhưng lý do được nêu ra thưá»ng là sá»± tôn trá»ng quyá»n tá»± quyết, được biến thà nh mệnh lệnh do ảnh hưởng cá»§a má»™t nhãn quan nà o đó vỠđạo đức sinh há»c trá»±c tiếp phát xuất từ Hoa kỳ, mà không há» xem xét những giá»›i hạn cá»§a nhãn quan Anglo-saxonne nà y đối vá»›i những truyá»n thống y há»c và văn hóa khác.
- QUYỀN Tá»° QUYẾT CỦA BỆNH NHÂN: MỘT ÄÓNG GÓP ÄẾN TỪ HOA KỲ
Thá»±c váºy, ná»n đạo đức sinh há»c Anglo-saxonne trước hết chịu ảnh hưởng cá»§a hai tác giả ngưá»i Mỹ là Tom Beauchamp và James Childress. Nhà triết há»c và nhà thần há»c Tin là nh nà y, các tác giả cá»§a cuốn sách Những nguyên tắc cá»§a ná»n đạo đức y sinh há»c (Äến nay tác phẩm đã được tái bản 7 lần liên tiếp, má»™t thà nh công không thể phá»§ nháºn cá»§a ngà nh xuất bản kể từ hÆ¡n 30 năm qua), là m việc trong má»™t phân khoa đạo đức há»c ở gần má»™t bệnh viện thuá»™c khuôn viên đại há»c Dòng Tên Georgetown. Sá»± gặp gỡ giữa há» vá»›i những ngưá»i chăm sóc bệnh nhân tá» ra đặc biệt phong phú đối vá»›i má»™t cách là m má»›i và có tÃnh Ä‘a ngà nh cá»§a ná»n y đức nay đã trở thà nh khoa “đạo đức sinh há»c†(bioéthique). Theo hai tác giả nà y, ná»n y đức sinh há»c hệ tại việc áp dụng bốn nguyên tắc ná»n tảng: quyá»n tá»± quyết, không là m hại, là m Ä‘iá»u thiện (thiện Ãch cá»§a bệnh nhân) và cuối cùng là sá»± công bằng.
“Trong má»™t lý thuyết luân lý, nên dùng má»™t táºp hợp các nguyên tắc để là m khung giúp phân tÃch, vá»›i danh nghÄ©a đó là những giá trị phổ quát, ná»n tảng cá»§a ná»n luân lý chung cho má»i ngưá»i. Những nguyên tắc nà y cÅ©ng có thể được dùng là m đưá»ng hướng chỉ đạo cho đạo đức nghá» nghiệp. (…) Bốn nhóm đó là : (1).Tôn trá»ng quyá»n tá»± quyết (luáºt nà y đòi buá»™c tôn trá»ng khả năng quyết định cá»§a những con ngưá»i có quyá»n tá»± quyết.(2). Không là m Ä‘iá»u ác (luáºt nà y đòi buá»™c phải tránh gây Ä‘iá»u xấu) (3).Là m Ä‘iá»u thiện (nhóm các luáºt nhắm đến việc cung ứng những thiện Ãch và lượng giá chúng so vá»›i những nguy cÆ¡ và phà tổn) (4). Công bằng (Nhóm các luáºt quy định việc phân chia công bằng các thiện Ãch, rá»§i ro và phà tổn)â€.[16]
Trong trưá»ng hợp có xung khắc giữa bốn nguyên tắc hay “những đưá»ng hướng chỉ đạo†phải tuân thá»§ nà y, quyá»n tá»± quyết dá»… dà ng vượt trên các nguyên tắc khác. Ãp dụng và o bối cảnh kết thúc cuá»™c Ä‘á»i, chỉ mình nguyên tắc quyá»n tá»± quyết đòi phải tôn trá»ng những chỉ dẫn đã được bệnh nhân chuẩn bị trước và để lại, hoặc hÆ¡n nữa, phải là m tất cả để đáp ứng yêu cầu cá»§a bệnh nhân nếu ngưá»i đó đòi há»i những phương tiện y há»c để chấm dứt cuá»™c sống cá»§a mình. Tuy nhiên, đôi khi quyá»n tá»± quyết lại mâu thuẫn vá»›i nguyên tắc là m Ä‘iá»u thiện. Khi đó vấn đỠlà “biết được vá»›i những Ä‘iá»u kiện nà o, nếu có, má»™t bệnh nhân hay má»™t chuyên viên vá» sức khá»e được phép sắp xếp má»™t vụ tá»± tỠđược trợ giúp hay má»™t cái chết êm dịu tá»± ý và chá»§ độngâ€.[17]
Dưá»ng như ta không thể giải đáp má»™t câu há»i như thế chỉ vá»›i những nguyên tắc cá»§a Beauchamp và Childress. Rá»™ng hÆ¡n nữa, cÅ©ng chẳng lấy gì là m chắc chắn là má»™t nhãn quan đạo đức sinh há»c như thế có thể tìm được sá»± quân bình trong truyá»n thống Việt Nam. Tháºt váºy, cách ngưá»i Việt Nam tổ chức gia đình và săn sóc những vị cao niên trong chÃnh gia đình mình tá»± chúng đã là m thà nh má»™t giải pháp thay thế đối lại vá»›i đòi buá»™c quyá»n tá»± quyết vốn rất khó đứng vững khi cái chết gần ká». Tháºt váºy, đứng trước giá»›i hạn triệt để cá»§a cái chết, cách hà nh xá» cá»§a chúng ta cần đến má»™t nhãn quan khác vá» con ngưá»i. Lòng tôn trá»ng đối vá»›i sá»± tá»± do tối háºu cá»§a má»™t ngưá»i cần phải được cân nhắc so vá»›i nhu cầu vá» tương quan cá»§a há». Kinh nghiệm vá» sá»± đồng hà nh sẽ hướng dẫn chúng ta trên con đưá»ng đạo đức vá» giai Ä‘oạn cuối Ä‘á»i nhiá»u hÆ¡n là cái nguyên tắc, nói cho cùng rất trừu tượng, vá» quyá»n tá»± quyết.
- MỘT NỀN ÄẠO ÄỨC VÀ MỘT NHÃN QUAN VỀ CON NGƯỜI NẢY SINH TỪ VIỆC CHÄ‚M SÓC
Dá»±a và o kinh nghiệm bản thân vá» sá»± gần gÅ©i vá»›i những ngưá»i cao tuổi hoặc rất cao tuổi, những ngưá»i săn sóc ngà y cà ng phản ứng nhiá»u hÆ¡n chống lại cách hiểu có phần lạm dụng vá» khái niệm quyá»n tá»± quyết. Khởi đầu, quyá»n tá»± quyết được đưa ra để chống lại má»™t thái độ gia trưởng nà o đó cá»§a các bác sÄ©. Các vị nà y đã quen vá»›i việc quyết định vì lợi Ãch cá»§a bệnh nhân nhưng cÅ©ng quá thưá»ng xuyên quyết định thay cho há». Dù có những hà m hồ, song chúng ta ghi nháºn là thái độ gia trưởng nà y có giá trị nhắc nhá»› đến mối tương quan do việc săn sóc, là tương quan nối kết những ngưá»i săn sóc vá»›i các bệnh nhân. Nó cho thấy há» tùy thuá»™c lẫn nhau đến mức nà o trong những cuá»™c gặp gỡ khám chữa bệnh hay trong những cÆ¡ sở chăm lo sức khá»e.
Äạo luáºt cá»§a Pháp ban hà nh ngà y 4.3.2002 liên quan đến quyá»n lợi cá»§a bệnh nhân và phẩm chất cá»§a hệ thống chăm sóc sức khá»e đã cho phép đưa giá»›i Ä‘iá»u trị thoát khá»i thái độ gia trưởng nà y. Äạo luáºt xác định quyá»n cá»§a bệnh nhân được biết thông tin bệnh án và nhiệm vụ đón nháºn sá»± ưng thuáºn cá»§a hỠđối vá»›i việc chăm sóc cÅ©ng như việc há» có thể khiếu kiện trong trưá»ng hợp xảy ra lá»—i phạm y khoa. Trong phạm vi đó, đạo luáºt đã là sá»± bảo vệ chống lại ná»— lá»±c chữa trị thái quá. “Nhưng tại sao lúc nà o cÅ©ng đỠcao sá»± tá»± quyết trong khi thá»±c tế đầu tiên cá»§a bệnh táºt chÃnh là mất sá»± tá»± quyết?â€[18], triết gia Yannis Constantinidès tá»± há»i.
Nói khác Ä‘i, cách ngưá»i Pháp hiểu vá» quyá»n tá»± quyết không hoà n toà n giống vá»›i cách hiểu cá»§a Beauchamp hay Childress. Xa rá»i cách tiếp cáºn nặng tÃnh pháp lý cá»§a Hoa Kỳ nhằm giải quyết tất cả những xung đột phát sinh giữa quyá»n tá»± quyết và công bằng, giữa tá»± quyết và là m Ä‘iá»u thiện; cách hiểu cá»§a Pháp có những Ä‘iểm quy chiếu khác. Những Ä‘iểm quy chiếu nà y nhấn mạnh đến tương quan giữa bác sÄ© và bệnh nhân, má»™t tương quan đồng sá»± mà trong đó há» có thể cùng thá»a thuáºn vá»›i nhau vá» những cách chăm sóc cuối Ä‘á»i. DÄ© nhiên, đòi há»i vá» quyá»n tá»± quyết vẫn quan trá»ng để chống lại quyá»n lá»±c cá»§a y giá»›i. Äồng thá»i, cách hà nh xá» cá nhân cÅ©ng như táºp thể đã thấm nhuần thói quen vá» mặt y tế mà theo đó, cho đến táºn hôm nay, ngưá»i ta vẫn từ chối không để cho bệnh nhân má»™t mình quyết định trước cái chết cá»§a há».
Dưá»ng như đó cÅ©ng là trưá»ng hợp cá»§a xã há»™i Việt Nam. Do truyá»n thống khổng giáo và sá»± kÃnh trá»ng đối vá»›i các báºc trưởng thượng, xã há»™i Việt Nam đã có sẵn má»™t kinh nghiệm lá»›n lao trong việc đồng hà nh cuối Ä‘á»i nên không cần phải vi phạm luáºt cấm giết ngưá»i – má»™t luáºt cấm cá»§a đức tin và cá»§a lý trà ná»n tảng cá»§a tất cả má»i xã há»™i – theo gương các xã há»™i bị thế tục hóa khác.
KẾT LUẬN
Tôn trá»ng sá»± sống cho đến cùng không thể bị giản lược và o sá»± đồng thuáºn sáng suốt cá»§a bệnh nhân, tá»± há» chá»n cách chết nà y hay cách chết kia hoặc tá»± mình kết thúc Ä‘á»i mình. Äồng hà nh vá»›i giai Ä‘oạn cuối Ä‘á»i đòi con ngưá»i là m cho tha nhân nhiá»u hÆ¡n thế nữa.
Trước hết, Ä‘i từ gốc, sá»± đồng hà nh cuối Ä‘á»i nà y má»i gá»i chúng ta chuẩn bị tốt hÆ¡n cho xã há»™i vá» viá»…n tượng không thể né tránh cá»§a cái chết. Má»™t trong những mục tiêu cá»§a việc chăm sóc ‘cáºn tá» (soins palliatifs) là tiên liệu việc kết thúc cuá»™c Ä‘á»i cách thanh thản hết sức có thể bằng việc má»—i cá nhân và táºp thể ý thức vá» chá»— đứng cá»§a cái chết trong má»i cuá»™c Ä‘á»i và má»i xã há»™i.
Thứ đến, việc đồng hà nh vá»›i những cá nhân được thá»±c hiện nhá» sá»± săn sóc liên tục hÆ¡n là sá»± gián Ä‘oạn. Äiá»u nà y đòi phải tăng gấp đôi sá»± chú tâm cá»§a những ngưá»i săn sóc vá» nhu cầu thá»±c sá»± cá»§a bệnh nhân khi há» bà y tỠý muốn dứt bá» cuá»™c Ä‘á»i. Tôn trá»ng tá»± do cá»§a há», trước hết là đồng hà nh vá»›i há» trên con đưá»ng sá»± sống nÆ¡i má»—i ngưá»i sẽ có thể bị những xung lá»±c cá»§a sá»± chết già y vò tâm trÃ, nhưng Ä‘iá»u đó không có nghÄ©a là phải đầu hà ng.
Cuối cùng những Kitô hữu sáng suốt rất khó chịu khi nháºn ra rằng con ngưá»i không còn là chá»§ thể Ä‘Ãch thá»±c cá»§a cuá»™c tranh luáºn nữa, nhưng má»™t cách nà o đó đã trở thà nh đối tượng, đối tượng cá»§a những chuyện được thua vá» mặt kinh tế và việc tổ chức chăm sóc, đối tượng cá»§a chuyện được thua vá» mặt chÃnh trị, cá»§a những quan Ä‘iểm triết há»c hay tháºm chà ý thức hệ. Con ngưá»i lại cà ng trở nên mong manh hÆ¡n trong cuá»™c tranh luáºn vá» cái kết thúc cá»§a cuá»™c Ä‘á»i, khi mà những cuá»™c bà n bạc hướng đến những cách thức “là m cho chết†hoặc tháºm chà cách thức “tá»± tá»â€ hÆ¡n là hướng đến việc “đồng hà nh vá»›i ná»—i Ä‘au khổ cá»§a cái chếtâ€, trong khi chÃnh đó má»›i là vấn đỠđÃch thá»±c cá»§a ngà y hôm nay.
__________
THƯ MỤC BỔ SUNG
- Tom L. Beauchamp et James F. Childress, Les principes de l’éthique biomédicale, Paris, Les belles lettres 2008.
- Vincent Leclercq, Fin de vie. Pourquoi les chrétiens ne peuvent pas se taire? Paris. Éditions de l’Atelier, 2013.
- Tuyên ngôn De questio abortu cá»§a Thánh bá»™ Giáo lý Äức tin (CDF), 18.11.1974, s.8.
“Tôn trá»ng sá»± sống con ngưá»i là đòi buá»™c không chỉ đối vá»›i Kitô hữu; dá»±a trên việc phân tÃch con ngưá»i là gì và phải là gì, lý trà đủ thẩm quyá»n để đòi há»i sá»± tôn trá»ng nà y. ÄÆ°á»£c tạo nên bởi má»™t bản tÃnh có lý trÃ, con ngưá»i là má»™t chá»§ vị, có khả năng suy nghÄ© vá» chÃnh mình, khả năng quyết định vá» hà nh vi cá»§a mình và do đó quyết định vá» váºn mệnh cá»§a chÃnh mình. Con ngưá»i tá»± do. Do đó nó là chá»§ cá»§a chÃnh mình, hay đúng hÆ¡n, vì được hoà n thà nh trong thá»i gian, con ngưá»i còn cần trở nên chá»§ cá»§a chÃnh mình, đó là trách vụ cá»§a con ngưá»i. ÄÆ°á»£c Thiên Chúa trá»±c tiếp sáng tạo, linh hồn con ngưá»i thiêng liêng, tức là bất tá». Vì váºy con ngưá»i khai mở ra cho Chúa; chỉ nÆ¡i Ngà i con ngưá»i má»›i tìm được sá»± hoà n tất bản thân. Nhưng con ngưá»i sống trong cá»™ng Ä‘oà n những ngưá»i đồng loại, được nuôi dưỡng bằng sá»± trao đổi liên chá»§ vị vá»›i há», trong môi trưá»ng xã há»™i là điá»u kiện không thể thiếu. Äối diện vá»›i xã há»™i và những ngưá»i khác, má»—i ngưá»i sở hữu chÃnh bản thân, sở hữu sá»± sống cá»§a mình, những tà i sản khác nhau cá»§a mình, và như váºy theo nguyên tắc, chÃnh những Ä‘iá»u nà y đòi buá»™c má»i ngưá»i phải rất má»±c công bằng vá»›i anh/chị taâ€.
- Äức Gioan Phaolô II, Tông thư Evangelium Vitae, 5.3.1995, số 11-13:
- Nhưng chúng ta, muốn đặc biệt táºp trung sá»± chú ý và o má»™t loại xâm phạm khác, liên quan đến sá»± sống vừa má»›i nảy sinh cÅ©ng như sá»± sống và o những giá» phút cuối cùng; so vá»›i quá khứ , những thứ xâm phạm nà y có những nét đặc trưng má»›i và là m dấy lên nhiá»u vấn đỠđặc biệt nghiêm trá»ng: tháºt váºy, chúng hướng tá»›i chá»— là m biến mất khá»i lương tâm con ngưá»i đặc tÃnh “tá»™i ác†cá»§a chúng, và má»™t cách đầy nghịch lý, chúng mang lấy đặc tÃnh “quyá»n lợiâ€, đến ná»—i ngưá»i ta đòi há»i chúng phải thá»±c sá»± được Nhà nước nhìn nháºn vá» mặt pháp lý, và do đó, đòi há»i được thá»±c hiện nhá» sá»± can thiệp miá»…n phà cá»§a chÃnh các nhân viên y tế. Những sá»± xâm phạm ấy đánh thẳng và o sá»± sống con ngưá»i trong những hoà n cảnh hết sức bấp bênh, khi mà sá»± sống thiếu má»i khả năng tá»± vệ. Sá»± việc cà ng nghiêm trá»ng hÆ¡n khi phần lá»›n những xâm phạm nà y được thá»±c hiện ngay bên trong và bởi chÃnh gia đình, gia đình mà , trái ngược lại, được má»i gá»i trở thà nh “cung thánh cá»§a sá»± sống†do chÃnh cÆ¡ cấu cá»§a mình.
Là m sao ngưá»i ta có thể Ä‘i đến má»™t tình trạng như thế? Cần xem xét nhiá»u yếu tố. Háºu cảnh cá»§a nó là sá»± khá»§ng hoảng sâu sắc vá» văn hóa, cuá»™c khá»§ng hoảng là m nảy sinh mối hoà i nghi vá» chÃnh những ná»n tảng cá»§a tri thức cÅ©ng như đạo đức và khiến cho việc nháºn thức rõ rà ng vỠý nghÄ©a, vá» quyá»n lợi và bổn pháºn cá»§a con ngưá»i trở nên ngà y cà ng khó khăn hÆ¡n. Thêm và o đó là những khó khăn muôn vẻ cá»§a cuá»™c hiện sinh và cá»§a những mối tương quan; những khó khăn đó cà ng thêm trầm trá»ng vì thá»±c tế cá»§a má»™t xã há»™i phức tạp, trong đó những con ngưá»i, những đôi bạn và các gia đình thưá»ng đơn độc trước những vấn đỠcá»§a há». Tháºm chà còn có cả những hoà n cảnh cấp bách vì nghèo khổ, lo âu hay cùng cá»±c, trong đó ná»— lá»±c má»i mòn để sinh tồn, những Ä‘au khổ ở mức giá»›i hạn cuối cùng cá»§a sá»± chịu đựng, những bạo lá»±c phải chịu, đặc biệt những bạo lá»±c xúc phạm đến phụ nữ, là m cho những chá»n lá»±a nhằm bảo vệ và phát huy sá»± sống trở nên đòi há»i, đôi khi đến mức anh hùng. (…)
- Trong thá»±c tế, nếu như nhiá»u khÃa cạnh nghiêm trá»ng cá»§a những vấn đỠxã há»™i hiện nay có thể giải thÃch ở má»™t mức độ nà o đó tình trạng thiếu chắc chắn vá» mặt luân lý Ä‘ang lan rá»™ng và đôi khi có thể giảm nhẹ trách nhiệm cá nhân đối vá»›i má»™t số ngưá»i, thì dẫu thế, sá»± tháºt là chúng ta Ä‘ang đối diện vá»›i má»™t thá»±c tế rá»™ng lá»›n hÆ¡n mà ngưá»i ta có thể coi là má»™t cÆ¡ cấu tá»™i lá»—i thá»±c thụ; nét đặc trưng cá»§a nó là má»™t ná»n văn hoá trái nghịch vá»›i tình liên đới Ä‘ang chiếm ưu thế, và trong nhiá»u trưá»ng hợp ná»n văn hoá nầy lá»™ diện như má»™t “ná»n văn hoá thá»±c thụ cá»§a sá»± chếtâ€. Ná»n văn hóa sá»± chết nà y được tÃch cá»±c cổ vÅ© bởi những trà o lưu văn hoá, kinh tế và chÃnh trị rất mạnh mẽ, chúng chuyển tải má»™t quan niệm vị lợi (utilitarisme) nà o đó cá»§a xã há»™i.
Khi nhìn các sá»± việc theo quan Ä‘iểm trên, chúng ta có thể nói, má»™t cách nà o đó, vá» má»™t cuá»™c chiến cá»§a những kẻ mạnh chống lại những ngưá»i yếu: má»™t sá»± sống đáng lý cần được tiếp đón, yêu thương và chăm sóc nhiá»u nhất, thì lại bị xem là vô Ãch, hoặc bị coi như má»™t gánh nặng không kham nổi, và bởi váºy bị khước từ bằng nhiá»u cách. Do Ä‘au ốm, táºt nguyá»n hay đơn giản hÆ¡n nhiá»u, do chÃnh sá»± có mặt cá»§a mình, ai cáo giác sá»± thoải mái hoặc những lối sống cá»§a những ngưá»i được ưu đãi hÆ¡n, có khuynh hướng bị coi như má»™t kẻ thù cần phải đỠphòng hoặc phải loại bá». Như thế má»™t “âm mưu chống lại sá»± sống†đang bùng phát. Âm mưu nà y không chỉ liên quan đến con ngưá»i trong những mối quan hệ cá nhân, gia đình hoặc Ä‘oà n thể mà còn Ä‘i xa hÆ¡n nữa, đến độ lay chuyển và là m biến dạng, ở mức độ toà n cầu, những quan hệ giữa các dân tá»™c và giữa các Quốc gia.
- Äể tạo thuáºn lợi cho việc phá thai rá»™ng rãi hÆ¡n, ngưá»i ta đã đầu tư và tiếp tục đầu tư những số tiá»n đáng kể nhằm hiệu chỉnh việc bà o chế các loại thuốc có thể giết chết bà o thai ngay trong bụng mẹ mà không cần phải nhỠđến bác sÄ©. Vá» Ä‘iểm nầy, bản thân việc nghiên cứu khoa há»c dưá»ng như chỉ quan tâm sản xuất những dược phẩm má»—i ngà y má»—i đơn giản và hữu hiệu hÆ¡n để chống lại sá»± sống và , đồng thá»i, tá»± bản chất, miá»…n cho sá»± phá thai khá»i má»i hình thức kiểm soát và trách nhiệm xã há»™iâ€(…)
Lm. Vincent Leclercq
HÄGMVN
(Bà i thuyết trình trong khuôn khổ Khóa bồi dưỡng các nhà đà o tạo ứng sinh linh mục tại Việt Nam, tổ chức tại Äà Lạt từ 6–18.7.2014).
TrÃch Táºp san Hiệp Thông / HÄGM VN, Số 93 (Tháng 3 & 4 năm 2016)
[1] Hervé LISANDRE, ‘L’avortement sélectif se banaliseâ€, extrait d’un article du journal Le soir, cité dans le Courier international, https://www.courrierinternational.com/article/2010/09/30/l-avortement-selectif-se-banalise, truy cáºp ngà y 23.9.2020
[2] Tháºt váºy, đạo luáºt ban hà nh ngà y 16.9.2013 cấm chá»n lá»±a phái tÃnh cá»§a đứa trẻ chỉ vì sở thÃch cá nhân. Theo từ ngữ cá»§a đạo luáºt, thì chỉ có thể viện dẫn những lý do y há»c để sá» dụng việc phá thai chá»n lá»c.
[3] Ở Ä‘iểm nà y, tôi tham chiếu vá»›i lòng biết Æ¡n ghi chú số 4, trang 7, luáºn văn tốt nghiệp cá» nhân thần há»c theo giáo luáºt (licence canonique) cá»§a cha Phêrô Trần Quốc Hưng Long, cm, “Phá thai chá»n lá»c ở Việt nam: những Ä‘iá»u được và mất cá»§a cuá»™c đối thoại giữa truyá»n thống và đạo đức gia đình’. Luáºn văn không in nhưng đã được bảo vệ ngà y 15.1.2014 tại Há»c viện Công giáo Paris.
[4] Như trên, tr.13.
[5] GS 51ss3.
[6] Lisa Sowde Cahill, Theological Bioethics: Participation, Justice, Change. Washington: Georgetown University Press, 2005.
[7] John Mahoney, sj, “the challenges of moral distinctionsâ€, theological studies (53) 1992, p.674.
[8] John Mahoney, sj, “the challenges of moral distinctionsâ€, theological studies (53) 1992, p.674
[9] X. “Phẩm giá con ngưá»iâ€, số 31-32, Huấn thị vá» má»™t số vấn đỠđạo đức sinh há»c cá»§a Thánh bá»™ Giáo lý Äức tin, ngà y 12.12.2008.
[10] Lisa Sowle Cahil, Theological Bioethic: Participation, Justice, Change. Washington: Georgetown University Press, 2005, p.179.
[11] Lisa Sowle Cahil, Theological Bioethic: Participation, Justice, Change. Washington: Georgetown University Press, 2005, p.179.
[12] Do Bernard Ars và Étienne Montero trưng dẫn (sous la dir), Euthanasie, les enjeux du débat, Paris, Éditions des Presses de la Renaissance,2005, p.248.
[13] Rapport Sicart, op. cit, tr.59.
[14] Xem bà i báo của Marine Lamoureux, trang mạng của báo La Croix, số 22.8.2012: (https://www.la-croix.com/Actualite/France/Le-suicide-trop-souvent-ignore-des-personnes-agees-_EP_-2012-08-22-845005, tham khảo 23.9.2020).
[15] EHPAD: établissement d’hébergement pour personnes âgées dépendantes.
[16] Tom L.Beauchamp et James F.Childress, Les principes de l’éthique biomédicale, Paris, les belles lettres 2008, p.30.
[17] Tom L.Beauchamp et James F.Childress, Les principes de l’éthique biomédicale, Paris, les belles lettres 2008, p.216-217.
[18] Yannis Constantinidès, “Limites du principe d’autonomie†in Emmanuel Hirsch (sous la dir). Éthique, médecine et société: Comprendre, réfléchir, décider, Paris, Vuibert, 2007, p.92.