Trên phạm vi toà n cầu, Công Äồng Vatican II được thừa nháºn chÃnh là má»™t bÆ°á»›c ngoặt trong công cuá»™c canh tân Ä‘á»i sống Công giáo. Mặc dù đã có những cuá»™c tranh luáºn khác nhau liên quan đến việc giải thÃch những giáo huấn của Công đồng trong 50 năm qua[1], nhÆ°ng rõ rà ng là đã có những tiến triển ấn tượng trong giáo huấn chÃnh thức liên quan đến giáo lý Công giáo, thÆ°á»ng dá»±a trên chÃnh những giáo huấn của Công đồng. Và dụ, Margaret Farley trình bà y những thay đổi căn cÆ¡ trong nháºn thức của Giáo há»™i vá» tÃnh dục con ngÆ°á»i bằng ngôn ngữ sinh Ä‘á»™ng khi bà viết rằng:
Trong các thế ká»· hai mÆ°Æ¡i và hai mÆ°Æ¡i mốt, các ná»n tảng nà y vỠđạo đức tÃnh dục đã bắt đầu bị đặt thà nh vấn Ä‘á». Các nghiên cứu má»›i vá» kinh thánh, thần há»c và lịch sá» vá» những cá»™i rá»… của các chuẩn má»±c luân lý, những nháºn thức má»›i vá» chÃnh tÃnh dục và những thay đổi má»›i mẻ trong Ä‘á»i sống kinh tế và xã há»™i, tất cả góp phần là m nên những bÆ°á»›c phát triển lá»›n ngay cả trong lÄ©nh vá»±c luân lý Công giáo. Các mô-tÃp lịch sá» từng thống lÄ©nh Ä‘á»u phải trải qua những thay đổi đáng kể. à tưởng cho rằng việc sinh sản là biện minh duy nhất cho hoạt Ä‘á»™ng tình dục đã biến mất (sá»± thay đổi có thể nhìn thấy trong các văn kiện của Vatican II, trong Humanae Vitae và giáo huấn trong Giáo há»™i sau nà y). Quan niệm vá» hoạt Ä‘á»™ng tÃnh dục nhÆ° thể rối loạn tá»± ná»n tảng đã Ãt nhiá»u không còn trong suy tÆ° Công giáo. Mặc dù các nhà thần há»c luân lý vẫn lÆ°u tâm đặc biệt đến khả năng ẩn tà ng của tÃnh dục theo khuynh hÆ°á»›ng tá»™i lá»—i (nhÆ° lạm dụng tình dục, hãm hiếp, khai thác tÃnh dục, ngoại tình …), nhÆ°ng mối báºn tâm vá» sức hủy diệt của nó vốn thÆ°á»ng chi phối diá»…n luáºn Công giáo vá» tÃnh dục đã được Ä‘iá»u chỉnh cách nghiêm cẩn.[2]
Vì hôn nhân là khuôn khổ cÆ¡ bản và cần thiết trong đó các hoạt Ä‘á»™ng tình dục của con ngÆ°á»i được thể hiện má»™t cách hợp pháp, nên khi nhìn và o các thay đổi vừa Ä‘á» cáºp bên trên trong nháºn thức của Giáo há»™i vá» tÃnh dục của con ngÆ°á»i, Ä‘iá»u quan trá»ng cần lÆ°u ý là cả sá»± hiểu biết vá» khái niệm hôn nhân, cÅ©ng đã trải qua những tiến bá»™ trong mấy tháºp ká»· gần đây. Äể là m nổi báºt các thay đổi căn bản mà ý niệm vá» hôn nhân cách tổng quát đã trải qua trong truyá»n thống Công giáo 50 năm qua, chỉ cần xem xét việc mô tả hôn nhân ở má»™t trong những Cẩm Nang Luân Lý đã được sá» dụng trong các chủng viện để dạy thần há»c luân lý cho các linh mục tÆ°Æ¡ng lai, ngay trÆ°á»›c Vatican II:
Hôn nhân là khế Æ°á»›c hợp luáºt giữa ngÆ°á»i nam và ngÆ°á»i nữ theo đó hôn nhân được trao tặng và chấp thuáºn quyá»n Ä‘á»™c hữu và vÄ©nh viá»…n trên cÆ¡ năng thể lý lẫn nhau vốn tá»± nhiên tÆ°Æ¡ng thÃch vá»›i việc truyá»n sinh. Mục Ä‘Ãch chÃnh của khế Æ°á»›c hôn nhân là tạo sinh và giáo dục con cái; mục Ä‘Ãch thứ cấp của nó là sá»± tÆ°Æ¡ng trợ và xoa dịu dục vá»ng cho nhau (x. Gl. Ä‘.1031, kh.I). Khi (đôi hôn phối – ND) đã chịu Phép Rá»a gia nháºp Ki-tô giáo, thì cuá»™c hôn nhân trở thà nh khế Æ°á»›c mang tÃnh Bà tÃch, vì khế Æ°á»›c đã được Äức Kitô nâng lên phẩm giá má»™t Bà tÃch.[3]
Có thể sánh định nghÄ©a chỉ dẫn vá» hôn nhân trÆ°á»›c Vatican II nà y vá»›i định nghÄ©a hôn nhân trong Hiến chế Gaudium et Spes – Vui Mừng và Hy Vá»ng, các số từ 47- 51. Mặc dù ngÆ°á»i ta không tìm thấy má»™t định nghÄ©a rõ rà ng dứt khoát nhÆ° thế vá» hôn nhân trong Gaudium et Spes, nhÆ°ng định nghÄ©a đó vẫn hà m chứa trong Hiến chế qua má»™t loạt các cụm từ mang âm hưởng Kinh Thánh và thuyết Nhân vị (dá»±a trên các khoa nhân há»c hiện đại), chẳng hạn nhÆ°: má»™t “cá»™ng Ä‘oà n ấm cúng (consortium)[4] của tình yêu và sá»± sốngâ€, “sá»± Æ°ng thuáºn cá nhân chắc chắnâ€, “mối hiệp nhất thân máºtâ€, “má»™t tình nghÄ©a son sắt thủy chungâ€,… Má»™t số thay đổi căn bản nổi báºt trong Gaudium et Spes (trong tÆ°Æ¡ng quan so sánh vá»›i khái niệm hôn nhân trÆ°á»›c Vatican II là [5]:
* Việc sá» dụng các thuáºt ngữ Nhân Vị há»c và Kinh thánh để mô tả hôn nhân, thay vì các thuáºt ngữ pháp lý biệt vị.
* Việc sá» dụng từ ngữ ‘giao Æ°á»›c’ (foedus) trong Kinh Thánh để mô tả Hôn nhân thay vì ‘khế Æ°á»›c’ (contractus) pháp lý biệt vị.
* Gaudium et Spes không Ä‘á» cáºp mức Æ°u tiên thứ báºc trong mục Ä‘Ãch của hôn nhân. Thay và o đó, mối liên kết keo sÆ¡n giữa hai mục Ä‘Ãch nà y được đặc biệt lÆ°u tâm: “Tá»± bản chất, hôn nhân và tình yêu vợ chồng quy hÆ°á»›ng vá» việc sinh sản và giáo dục con cái†(Số 48, 50). TrÆ°á»›c kia, chúng chỉ nhÆ° hai mục tiêu ‘biệt láºp’ tồn tại Ä‘á»™c láºp vá»›i nhau; trên thá»±c tế, Gaudium et Spes gá»i hôn nhân là “sá»± hiệp thông của tình yêu và sá»± sống†(Số 48).
* Sá»± phục hồi giá trị cho phẩm giá của niá»m vui tÃnh dục trong hôn nhân, đây là má»™t cuá»™c trở vá» nguồn mạch Kinh Thánh. Xét cho cùng, niá»m vui tÃnh dục được tạo ra bởi Thiên Chúa và Ngà i đã thấy tất cả công trình sáng tạo của Ngà i “tốt đẹpâ€.
Trong các văn kiện chÃnh thức háºu Vatican II (trừ Bá»™ Giáo luáºt năm 1983), ngÆ°á»i ta lÆ°u ý rằng tất cả những giáo huấn chÃnh thức của Công đồng vẫn Ä‘ang được tiếp nối và phát triển sâu xa hÆ¡n. Vì váºy, trong thông Ä‘iệp nổi tiếng và gây tranh cãi là Humanae Vitae (1968), Äức Giáo Hoà ng Phaolô VI Ä‘Æ°a ra má»™t trong những mô tả tuyệt hảo nhất vá» bản chất hôn nhân:
Hôn nhân không thể nà o là hệ quả của may rủi hay kết quả sá»± tiến hoá mù lòa của những sức mạnh tá»± nhiên. Hôn nhân thá»±c sá»± là thiết định khôn ngoan và quan phòng của Thiên Chúa Tạo Hóa, ý định của Ngà i là hoạt hóa trong con ngÆ°á»i kế hoạch yêu thÆ°Æ¡ng của Ngà i. Kết quả là , vợ chồng, qua tặng ân dà nh cho nhau, tặng ân đặc thù và cá biệt riêng giữa há» mà thôi, tăng trưởng mối hiệp thông nhân vị trong đó há» giúp nhau nên hoà n thiện, cá»™ng tác vá»›i Thiên Chúa trong việc truyá»n sinh và nuôi dưỡng sá»± sống má»›i.[6]
Văn kiện Persona Humana (1975) do Bá»™ Giáo lý Äức Tin ban hà nh cÅ©ng đánh dấu má»™t bÆ°á»›c ngoặt trong sá»± phát triển giáo lý của Giáo há»™i vá» hôn nhân. Căn cứ vững và ng trên tầm nhìn nhân vị há»c của Gaudium et Spes vá» hoạt Ä‘á»™ng tÃnh dục của con ngÆ°á»i và sá»± hiểu biết ngà y cà ng tăng vá» nhân vị và hoạt Ä‘á»™ng tÃnh dục con ngÆ°á»i từ các ngà nh khoa há»c vá» con ngÆ°á»i, nhÆ° nhân chủng há»c, tâm lý há»c và xã há»™i há»c, Persona Humana lần đầu tiên cung cấp má»™t khung giáo lý chÃnh thức thá»±c sá»± có thể được gá»i là liên ngà nh. Những văn kiện lá»›n chÃnh thức sau nà y, nhÆ° tông huấn Familiaris Consortio (1981) và Giáo lý Há»™i thánh Công giáo (1992) sẽ tiếp tục xác láºp tổng quát giáo huấn theo những chỉ dẫn của Gaudium et Spes, Humanae và Persona Humana, vì váºy, vẫn theo những lối tiếp cáºn bao trùm các văn kiện nà y vá» mặt Kinh Thánh, Nhân vị há»c và liên ngà nh. Và dụ, tất cả những văn kiện nà y tiếp tục gá»i hôn nhân là ‘giao Æ°á»›c’, mặc dù Bá»™ Giáo luáºt (1983) thá»±c hiện má»™t ná»— lá»±c mong manh, bá» nổi để theo sát Gaudium et Spes bằng cách gá»i hôn nhân là ‘giao Æ°á»›c’ chỉ trong phần nháºp Ä‘á» vá» hôn nhân (Số 1055), nhÆ°ng ngay láºp tức khuất phục trÆ°á»›c khái niệm “khế Æ°á»›c†trÆ°á»›c Vatican II trong phần sau của Bá»™ luáºt “hÆ¡n bốn mÆ°Æ¡i lầnâ€[7]. Theo Orsy, Ä‘iá»u nà y chủ yếu là bởi vì mặc dù phẩm giá của nhân vị được Ä‘á» xuất bởi Vatican II đã xâm nháºp mạnh mẽ và o truyá»n thống giáo luáºt, các khuynh hÆ°á»›ng Ä‘á» cao Æ°u thế của Giáo há»™i nhÆ° thể chế vẫn còn trong Bá»™ Giáo luáºt 1983.[8]
Sau đây, chúng tôi sẽ nêu báºt má»™t số tiến triển cụ thể nổi trá»™i trong các giáo huấn chÃnh thức vá» hôn nhân trong 50 năm qua, những tiến triển nảy sinh từ những thay đổi căn bản vá» tầm nhìn của Vatican II vá» hoạt Ä‘á»™ng tÃnh dục và hôn nhân của con ngÆ°á»i nói chung, dÆ°á»›i những tiểu Ä‘á» sau đây:
Má»™t và i tiến triển đặc biệt trong các giáo huấn Công giáo chÃnh thức vá» Hôn nhân
- Việc công nháºn biện pháp kế hoạch hoá gia đình (theo phÆ°Æ¡ng pháp) tá»± nhiên
Chúng ta sẽ mở đầu vá»›i quá trình tiệm tiến mà trong đó Giáo há»™i chấp thuáºn cách chÃnh thức đầy đủ vá» biện pháp kế hoạch hóa gia đình tá»± nhiên đã mang lại hoa trái trong Humanae Vitae. Vá»›i hệ quả trá»±c tiếp của việc khám phá những giai Ä‘oạn tại sinh (fertile) và ngoại sinh (infertile) trong chu kỳ sinh sản của ngÆ°á»i phụ nữ và o những năm 1920[9], Äức Giáo Hoà ng Piô XI đã tháºn trá»ng và ngầm đồng thuáºn vá»›i cái được biết đến ngà y nay là “kế hoạch hóa gia đình tá»± nhiênâ€, lần đầu tiên trong thông Ä‘iệp Casti Connubii của ngà i năm 1930 khi viết:
Những ngÆ°á»i phối ngẫu không được coi là hà nh Ä‘á»™ng chống lại tá»± nhiên khi trong tình trạng kết hôn, há» sá» dụng quyá»n của há» má»™t cách thÃch hợp và tá»± nhiên, ngay cả do các nguyên nhân tá»± nhiên, hoặc tại thá»i Ä‘iểm hoặc vì má»™t và i khiếm khuyết, không hình thà nh nên sá»± sống má»›i. Vì trong hôn nhân cÅ©ng nhÆ° trong việc sá» dụng các quyá»n của hôn nhân, cÅ©ng có các mục tiêu thứ cấp, chẳng hạn nhÆ° sá»± há»— trợ lẫn nhau, nuôi dưỡng tình yêu cho nhau và giải toả dục vá»ng mà vợ chồng không bị cấm Ä‘oán, miá»…n là chúng được váºn dụng để bổ túc cho mục tiêu chÃnh yếu cÅ©ng nhÆ° cho bản chất ná»™i tại của hà nh vi vốn cần được tôn trá»ng.[10]
Khi Äức Giáo Hoà ng Piô XII chấp thuáºn má»™t cách rõ rà ng trong Diá»…n văn của ngà i vá»›i các há»™ sinh ngÆ°á»i à và o năm 1951,[11] thì những giáo huấn chÃnh thức của Giáo há»™i chắc chắn đã trải qua bÆ°á»›c tiến bá»™, nếu không nói là má»™t cuá»™c thay đổi táºn căn, đối vá»›i những lá»i giảng dạy của thánh Augustinô vốn từng chi phối Giáo há»™i cho đến thá»i Công đồng Vatican II.
Äối vá»›i thánh Augustinô, má»i hà nh vi quan hệ tình dục phải có ý định hiển nhiên là tạo sinh, còn vá»›i cả Äức Piô XI lẫn Äức Piô XII, giáo huấn nà y dần dần bị đảo lá»™n: má»™t cặp vợ chồng có thể sá» dụng phÆ°Æ¡ng pháp tránh thai dá»±a trên chu kỳ kinh nguyệt ngÆ°á»i nữ, có nghÄ©a là há» không cần đến ý hÆ°á»›ng minh nhiên, kể cả mặc nhiên, vá» sinh sản khi hỠăn ở vá»›i nhau[12]. Humanae Vitae là văn kiện háºu Vatican II đầu tiên không chỉ chÃnh thức và công khai chấp nháºn việc sá» dụng phÆ°Æ¡ng pháp theo chu kỳ trong hà nh vi vợ chồng, mà còn Ä‘á» nghị vá»›i hà nh vì ấy tinh thần trách nhiệm là m cha mẹ, đó là bÆ°á»›c tiến bá»™ rõ rệt trong giáo huấn chÃnh thức[13]. Theo đó, “những ngÆ°á»i phối ngẫu có thể táºn dụng chu kỳ tá»± nhiên của hệ sinh dục và thá»±c hiện hà nh vi vợ chồng trong những thá»i Ä‘iểm ngoại sinh (infertile)â€, Äức Giáo hoà ng Phao-lô VI nói. Giáo huấn nà y được lặp lại nhất quán trong các giáo huấn chÃnh thức sau nà y.[14]
- Trách nhiệm là m Cha Mẹ
Gaudium et Spes đã Ä‘á» cáºp đến việc “truyá»n sinh vá»›i tinh thần trách nhiệm†liên quan đến những ngÆ°á»i phối ngẫu (Các số 51, 87). Trong văn kiện Humanae Vitae, Äức Phaolô VI nhấn mạnh hÆ¡n thuáºt ngữ nà y và nói vỠ“tinh thần là m cha mẹ có trách nhiệm:
LÆ°u tâm đến các Ä‘iá»u kiện vá» thể chất, kinh tế, tâm lý và xã há»™i, trách nhiệm là m cha mẹ được thá»±c hiện bởi những ngÆ°á»i tháºn trá»ng và quảng đại Ä‘Æ°a ra quyết định sinh nhiá»u con cái hÆ¡n, và bởi những ai, vì những nguyên do hệ trá»ng và tinh thần thượng tôn các nguyên tắc luân lý, quyết định không có thêm con trong má»™t khoảng thá»i gian nhất định hoặc không xác định.â€[15]
Và o năm trÆ°á»›c đó (tức năm 1967), Äức Phaolô VI đã sá» dụng khái niệm nà y khi Ä‘á» cáºp đến việc dân số thế giá»›i ngà y cà ng tăng trong thông Ä‘iệp nổi tiếng của ngà i là Populorum Progressio khi viết:
Cuối cùng, chÃnh các báºc cha mẹ là ngÆ°á»i phải nhìn kỹ vấn Ä‘á» và quyết định số con cái của há». Äây là nghÄ©a vụ mà há» tá»± mình đảm Ä‘Æ°Æ¡ng, trÆ°á»›c con cái mình đã sinh thà nh, và trÆ°á»›c cá»™ng Ä‘oà n trá»±c tiếp của há» – trong khi tuân theo các mệnh lệnh lÆ°Æ¡ng tâm của chÃnh mình được soi dẫn bởi luáºt Chúa được giải thÃch cách chân thá»±c, và được củng cố bằng lòng tÃn thác và o Chúa.[16]
NhÆ° thế, trách nhiệm là m cha mẹ không chỉ Ä‘Æ¡n thuần là việc giảm số lượng con cái mà má»™t cặp vợ chồng có thể có mà còn là khoảng cách những lần sinh con, nhÆ°ng luôn tuân theo các phÆ°Æ¡ng thức hợp pháp được Giáo há»™i ủng há»™, cụ thể là các phÆ°Æ¡ng pháp kế hoạch hóa gia đình tá»± nhiên và o thá»i kỳ tại sinh (fertile) trong chu kỳ của ngÆ°á»i nữ, theo lÆ°Æ¡ng tâm được Ä‘Ã o luyện đúng đắn của má»™t ngÆ°á»i. MÆ°á»i ba năm sau, Äức Gioan Phaolô II Ä‘á» cáºp đến khái niệm tÆ°Æ¡ng tá»±, khi ngà i nói vá» việc sá» dụng các biện pháp ngừa thai trên chu kỳ tá»± nhiên, theo đó má»™t đôi vợ chồng chia sẻ trách nhiệm đối vá»›i con cái của há» (Familiaris Consortio, 32). Sách Giáo Lý Há»™i Thánh Công Giáo (1992) cÅ©ng Ä‘á» cáºp đến khái niệm vá» việc là m cha mẹ có trách nhiệm trong các số 2367 và 2368.
- ‘Những mục Ä‘Ãch’ trở thà nh ‘ý nghÄ©a’ của Hôn Nhân
Trong khi cảnh báo rằng tinh thần “là m cha mẹ có trách nhiệm†nà y phải thÆ°á»ng xuyên đối thoại vá»›i tráºt tá»± luân lý khách quan (Số 10), Humanae Vitae tuyên bố rõ rà ng rằng chỉ có các phÆ°Æ¡ng pháp kế hoạch hóa gia đình tá»± nhiên má»›i được sá» dụng trong việc thá»±c hiện trách nhiệm nà y của vợ chồng (Số 16). Tất cả các phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘iá»u hoà sinh sản nhân tạo Ä‘á»u bị lên án (Số 14), và việc lên án nà y dá»±a trên má»™t láºp luáºn nguyên mẫu mà Äức Phaolô VI Ä‘Æ°a và o giáo huấn của Huấn quyá»n: trÆ°á»›c hết, ngà i gá»i ‘các mục Ä‘Ãch” truyá»n thống của hôn nhân bằng má»™t thuáºt ngữ má»›i, ‘những ý nghÄ©a’. Theo đó, có hai ‘ý nghÄ©a’ của hôn nhân: ‘nên má»™t’ và ‘tạo sinh’. Sau đó (sá» dụng những gì Gaudium et Spes đã nói vá» mối liên kết keo sÆ¡n giữa tình yêu tÆ°Æ¡ng thuá»™c của vợ chồng và việc tạo sinh), ngà i tiếp tục láºp luáºn rằng hai ý nghÄ©a nà y được Thiên Chúa kết hợp bất khả phân ly, và rằng mối liên kết đó không thể bị phá vỡ bởi con ngÆ°á»i[17]. Tất cả các văn kiện huấn quyá»n sau nà y đã liên tục sá» dụng láºp luáºn vững chắc nà y của Äức Phaolô VI để cho thấy tÃnh phi luân của việc sá» dụng biện pháp tránh thai nhân tạo.[18]
Theo thiển ý của chúng tôi trong bà i viết nà y, ngÆ°á»i ta cần chú ý tá»›i không chỉ láºp luáºn má»›i nà y chống lại các biện pháp tránh thai nhân tạo, mà còn tá»›i sá»± tiến hóa Ä‘á»™c đáo của thuáºt ngữ ‘ý nghÄ©a’. Äầu tiên, Thánh Augustinô đã nói vá» ba <thiện Ãch> của hôn nhân[19], và sau đó, Thánh Tôma nói vá» thứ tá»± phân cấp của hai “mục Ä‘Ãch†trong hôn nhân: tạo sinh là “mục Ä‘Ãch” trên hết và tình yêu tÆ°Æ¡ng thuá»™c là mục tiêu “thứ cấpâ€. Vatican II tiếp tục nói vỠ“các mục Ä‘Ãch†của hôn nhân, nhÆ°ng không Ä‘á» cáºp thứ tá»± thứ báºc nà o của chúng. Và ở đây, Humanae Vitae đánh dấu má»™t giai Ä‘oạn khác trong sá»± tiến hóa của những thuáºt ngữ nà y khi gá»i các “mục Ä‘Ãch†là “các ý nghÄ©a†của hôn nhân. Trong Familiaris Consortio, Äức Giáo Hoà ng Gioan Phaolô II cÅ©ng tiếp tục sá» dụng thuáºt ngữ “các ý nghÄ©a†để chỉ “các mục Ä‘Ãch†truyá»n thống, do đó xác nháºn má»™t sá»± tiến bá»™ rõ rệt trong giáo huấn chÃnh thức của Giáo há»™i.[20] Bá»™ Giáo luáºt (1983), có hiệu lá»±c hai năm sau đó, hoà n toà n hà i hòa vá»›i việc tỉnh lược của giáo huấn háºu Vatican II liên hệ tá»›i khái niệm phân cấp thứ báºc trong mục Ä‘Ãch của hôn nhân trÆ°á»›c Vatican II; tháºt váºy, Giáo luáºt hiện nay lÆ°u ý là “thiện Ãch của đôi hôn phối†đi trÆ°á»›c “việc tạo sinh và dưỡng dục con cái†(Giáo Luáºt. Ä‘.1055).
- Mối liên kết nội tại giữa Tình yêu (tình yêu tương thuộc) và Sự sống (việc tạo sinh)
Trong Humanae Vitae, luáºn giải của Äức Phaolô VI vá» tình yêu hôn nhân hoà n toà n hà i hoà vá»›i những gì Gaudium et Spes đã dạy ba năm trÆ°á»›c, khi ngà i nói: “Tình yêu nà y trÆ°á»›c hết mang ý nghÄ©a hoà n toà n nhân văn, má»™t hiệp thể xúc cảm và tinh thần†(Số 9). Khi gá»i tình yêu là má»™t “hình thái rất đặc biệt của tình bằng hữu cá vịâ€, ngà i cho rằng tình yêu nà y cÅ©ng mang tÃnh “phong nhiêu†(Số 9), do đó, là m nổi báºt mối liên hệ ná»™i tại giữa tình yêu hôn nhân và sá»± sống được tạo ra. Việc là m nổi báºt mối liên kết ná»™i tại giữa hai “mục Ä‘Ãch†(mà từ giá» trở thà nh “ý nghÄ©a†trong Humanae Vitae) và đưa mối liên kết đó vá» vá»›i chÃnh Thiên Chúa, việc đó tá»± nó đã là bÆ°á»›c tiến bá»™ trong giáo thuyết, theo nghÄ©a, trong thá»i kỳ tiá»n Vatican II, hai mục Ä‘Ãch nà y đã không được kết nối cách rõ rà ng. Äúng hÆ¡n, hai mục Ä‘Ãch đó được coi nhÆ° hai mục Ä‘Ãch xếp theo thứ tá»± phẩm tráºt, biệt láºp vá»›i nhau, má»—i mục Ä‘Ãch xem ra có thể hiện hữu Ä‘á»™c láºp vá»›i nhau, ở trên hay dÆ°á»›i theo phẩm tráºt.
Trong Familiaris Consortio, Äức Gioan Phao-lô II cÅ©ng Ä‘á» cáºp đến liên kết ná»™i tại nà y khi viết: “Cặp vợ chồng, trong khi trao hiến cho nhau, há» không chỉ trao ban chÃnh mình nhÆ°ng còn trao ban thá»±c tại con cái, vốn là má»™t phản ảnh sống Ä‘á»™ng tình yêu của há», là dấu hiệu thÆ°á»ng hằng của sá»± thông hiệp vợ chồng, và là má»™t tổng hợp sống Ä‘á»™ng, không thể tách rá»i của thiên chức là m cha mẹ†(Số 14). Ngà i tiếp tục xây dá»±ng Ä‘iểm nà y thêm:
Sinh sản là hoa trái và dấu chỉ của tình yêu vợ chồng, chứng từ sống Ä‘á»™ng của sá»± trao ban trá»n vẹn cho nhau của đôi hôn nhân. “Trong khi không là m cho các mục Ä‘Ãch khác của hôn nhân bị giảm giá trị, việc thá»±c hà nh đúng nghÄ©a hà nh vi vợ chồng và toà n bá»™ ý nghÄ©a của Ä‘á»i sống gia đình khởi Ä‘i từ đó, Ä‘á»u nhắm đến mục Ä‘Ãch nà y, đó là các cặp vợ chồng đã sẵn sà ng vá»›i con tim quả cảm hợp tác vá»›i tình yêu của Äấng Tạo Hóa và Äấng Cứu Rá»—i, Äấng qua há» sẽ mở rá»™ng và là m phong phú thêm gia đình của chÃnh Ngà i từng ngà yâ€. (FC 28).
Vá»ng vang giáo huấn căn bản của GS số 50: hôn nhân không được thiết định chỉ để sinh sảnâ€, và để phát triển ý niệm xa hÆ¡n, Familiaris Consortio nói: “Tuy nhiên, hoa trái của tình yêu vợ chồng không chỉ hạn chế trong việc sinh sản con cái, kể cả nếu hiểu theo chiá»u kÃch nhân văn đặc thù†(Số 28). Vá»›i lịch sá» trải dà i khoảng 1.600 năm kể từ Thánh Augustinô, trong thá»i gian đó Giáo há»™i đã dạy má»™t cách nhất quán rằng mục Ä‘Ãch chÃnh của hôn nhân là tạo sinh (đôi khi tháºm chà ngụ ý rằng đó là mục Ä‘Ãch duy nhất của hôn nhân),[21] chắc chắn đây là má»™t tiến bá»™ hiển nhiên trong giáo thuyết.
- Tình Yêu Hôn Nhân nhÆ° thể má»™t phản ánh của chÃnh TìnhYêu Thiên Chúa
Trong má»™t bà i báo gần đây ngay sau khi kết thúc Thượng Há»™i Äồng Giám Mục Ngoại thÆ°á»ng, Antonio Spadaro bắt đầu vá»›i câu: “Tình yêu giữa má»™t ngÆ°á»i nam và má»™t ngÆ°á»i nữ là hình ảnh của tình yêu của Thiên Chúaâ€.[22] Má»™t tuyên bố nhÆ° váºy sẽ gây sốc cho bất kỳ giáo sÆ° hay sinh viên thần há»c luân lý nà o ngay trÆ°á»›c Công đồng Vatican II. Do mối ngá» vá»±c ná»n tảng vá» hà nh vi tình dục con ngÆ°á»i mà truyá»n thống Công giáo được kế thừa từ thá»i các Giáo Phụ, tình yêu tÃnh dục của con ngÆ°á»i, kể cả trong những năm trÆ°á»›c Công đồng, không mang tÃnh tÃch cá»±c trong thần há»c luân lý Công giáo. Tình yêu giữa má»™t ngÆ°á»i nam và má»™t ngÆ°á»i nữ (eros) đã bị nhìn vá»›i sá»± nghi ngá» nhÆ° cái gì đó xô đẩy con ngÆ°á»i xa rá»i Thiên Chúa.[23] Và điá»u nà y bất chấp quan Ä‘iểm phong phú của Kinh Thánh vá» tình yêu, đặc biệt là trong sách Diá»…m Ca. Trong thá»i kỳ tiá»n Vatican II, Ä‘iá»u cần thiết nhất là khế Æ°á»›c hôn nhân đã được ký kết hữu hiệu, và hôn nhân được nhìn trong khuôn khổ thuần pháp lý nhÆ° thế, đến ná»—i “ngÆ°á»i ta có thể được miá»…n chÆ°á»›c vá»›i giả định rằng má»™t ngÆ°á»i nam và má»™t ngÆ°á»i nữ không há» yêu nhau vẫn có thể kết hôn được, miá»…n là má»—i bên trao cho bên kia quyá»n trên thể xác mìnhâ€![24] Tuy nhiên, vá»›i Vatican II bao Ä‘iá»u đã thay đổi táºn căn. Do đó, số 48 của Gaudium et Spes bắt đầu bằng việc xác định hôn nhân nhÆ° là má»™t “mối hiệp thông máºt thiết của sá»± sống và tình yêu vợ chồngâ€(intima communitas vitae et amoris coniugalis).Trong các số 48 đến 51, chúng ta nháºn thấy sá»± hiệp thông hôn nhân nà y được mô tả bằng những thuáºt ngữ cá vị và máºt thiết. Bản chất của sá»± hiệp thông nà y được hiểu là hà nh vi vợ chồng, và được diá»…n tả trong số 48 nhÆ° là “hà nh vi nhân linh do má»—i bên trao hiến và đón nháºn vá»›i nhau. Trong số 49, chúng ta Ä‘á»c thấy:
Qua việc trao ban đặc biệt ân sủng và tình yêu, Chúa đã Ä‘oái thÆ°Æ¡ng chữa trị, hoà n thiện và nâng cao tình yêu ấy. Má»™t tình yêu kết hợp yếu tố nhân loại vá»›i yếu tố thần linh nhÆ° thế phải thấm nhuần cả Ä‘á»i sống, và hÆ°á»›ng dẫn đôi vợ chồng biết tá»± do trao hiến cho nhau qua những tâm tình và cá» chỉ trìu mến; hÆ¡n nữa, chÃnh nhá» những hà nh vi quảng đại của đôi vợ chồng mà tình yêu giữa hai ngÆ°á»i được hoà n thiện và tăng trưởng. Do đó, tình yêu vợ chồng tháºt khác xa vá»›i sá»± hấp dẫn phái tÃnh thuần túy nhục dục, má»™t sá»± hấp dẫn, nếu được thá»±c hiện cách Ãch ká»·, sẽ mau chóng tan biến và đưa tá»›i những háºu quả thảm hại.
Kể từ khi hiến chế Gaudium et Spes phục hồi tình yêu hôn nhân trở lại đúng vị trà của nó trong truyá»n thống Công giáo, tất cả các tà i liệu huấn quyá»n đã rất tÃch cá»±c khi nói vá» tình yêu hôn nhân. Sá»± phục hồi của Công Äồng cho tình yêu hôn nhân trở vỠđúng nguyên vị và trong mối liên kết vá»›i Thiên Chúa đã chạm đến tá»™t đỉnh của nó trong các giáo huấn chÃnh thức vá»›i phát biểu của Äức Giáo Hoà ng Bênêđictô XVI trong thông Ä‘iệp Deus Caritas Est (2005): “Äúng thế, eros muốn Ä‘Æ°a chúng ta ‘trong cÆ¡n xuất thần’ hÆ°á»›ng vá» Thiên Chúa, dẫn dắt chúng ta vượt lên chÃnh mình; nhÆ°ng vì lý do nà y nó đòi há»i má»™t con Ä‘Æ°á»ng Ä‘i lên, từ bá», thánh tẩy và chữa là nh â€.[25] Äức Giáo Hoà ng tiếp tục nhấn mạnh rằng tình yêu hiến trao hoặc tá»± hạ (agape) trao cho nhau nhÆ° Chúa Giêsu đã dạy và tình yêu giữa má»™t ngÆ°á»i nam và má»™t ngÆ°á»i nữ (eros) “không bao giá» có thể hoà n toà n tách rá»iâ€.[26] Vì váºy, ngà i rõ rà ng phủ nháºn sá»± đối chá»i giữa agape và eros vốn phổ biến trong phạm vi Giáo há»™i trong và i năm trÆ°á»›c Công Äồng. Äúng hÆ¡n, má»™t tình yêu toà n diện và bao quát nhÆ° trong việc trao hiến cho nhau trong hà nh vi hôn nhân vượt qua chân trá»i của tình yêu con ngÆ°á»i (eros) và sẵn sà ng tham phần và o tình yêu thần linh (agape).
- Những kiểu thức khác của TÆ°Æ¡ng giao tÃnh dục khác giá»›i không đáp ứng đầy đủ đặc tÃnh Hôn nhân Công giáo lý tưởng (Khoảng thá»i gian) giữa Công Äồng Vatican II (kết thúc và o năm 1965) và Thượng Há»™i đồng Giám mục Thế giá»›i vá» gia đình năm 1980, đã có rất nhiá»u thay đổi triệt để trong nháºn thức và thá»±c tế sống Ä‘á»™ng vá» tÃnh dục con ngÆ°á»i và hôn nhân trong thế giá»›i thế tục Ä‘Æ°Æ¡ng đại. Trong má»™t khoảng thá»i gian ngắn chỉ 15 năm, má»™t loạt các dạng tÆ°Æ¡ng giao tÃnh dục khác giá»›i nhÆ° hôn nhân thá» nghiệm, “hôn nhân defacto†(thÆ°á»ng được gá»i là “sống thá»â€), hôn nhân dân sá»± rồi ly hôn và tái hôn, ngà y cà ng đông đảo.[27]
Những giáo huấn luân lý của Giáo há»™i được hiểu là để phục vụ con ngÆ°á»i, vốn luôn thay đổi không chỉ trong sá»± hiểu biết của há» vá» chÃnh hiện hữu nhân sinh mà còn vá» sá»± ứng xá» nữa. Vì váºy, liên quan đến hôn nhân, ngà y nay, không chỉ có các hình thức má»›i trong kết hợp tÃnh dục khác giá»›i, mà còn có cả các kết hợp tÃnh dục đồng giá»›i công khai, há» tháºm chà còn yêu cầu những mối tÆ°Æ¡ng giao (tÃnh dục) đó phải được công nháºn là “hôn nhânâ€! Giáo huấn của Giáo há»™i (tháºm chà miá»…n cưỡng) đã bà n đến các nhóm nhÆ° váºy Ãt nhất là má»™t cách tuần tá»±, mặc dù Giáo há»™i tiếp tục trung thà nh duy trì má»™t hôn nhân Ä‘Æ¡n nhất, dị tÃnh, bà tÃch nhÆ° là hình thức hôn nhân lý tưởng. Äó là lý do tại sao má»™t văn kiện chÃnh thức của Giáo há»™i nhÆ° Familiaris Consortio cố gắng bà n đến các nhóm nà y từ má»™t quan Ä‘iểm mục vụ, lần đầu tiên trong lịch sá» của Giáo há»™i (các số từ 79 đến 84).[28] Äiá»u đáng quan tâm là ngÆ°á»i ta có thể nháºn ra hình thức tiến hóa nà o đã diá»…n ra trong chÃnh khái niệm vá» hôn nhân trong thá»±c tế sống của con ngÆ°á»i, bởi thá»±c tế là những giáo huấn của Vatican II không có bất kỳ nhóm nà o trong số nà y tháºm chà được Ä‘á» cáºp, trong khoảng 50 năm trÆ°á»›c.â€[29]
- NgÆ°á»i Công giáo Ly dị và Tái hôn
Trong nhiá»u thế ká»·, Giáo há»™i đã luôn nhất quán trong giảng dạy rằng những ngÆ°á»i Công giáo đã ly hôn và tái hôn “đang sống trong tá»™i lá»—iâ€, nói cách chÃnh xác hÆ¡n, là đang sống trong tá»™i ngoại tình. Các văn kiện huấn quyá»n trong suốt 50 năm qua cÅ©ng tiếp nối trình bà y cách trung thà nh và hùng hồn giáo lý Công giáo vá» tÃnh bất khả phân ly của hôn nhân, nhÆ° giáo huấn do chÃnh Chúa Giêsu đã dạy. Tuy nhiên, đối vá»›i việc chữa trị mục vụ cho những ngÆ°á»i Công giáo đã ly dị và tái hôn, có má»™t số bÆ°á»›c phát triển căn bản trong các giáo huấn chÃnh thức. Äể nắm bắt ý tưởng vá» cách hiểu trong Giáo há»™i thá»i tiá»n Công Äồng vá» ngÆ°á»i ly dị và tái hôn, chúng ta chỉ cần trÆ°ng dẫn cách hiểu của Bá»™ Giáo luáºt năm 1917 vá» há»:
Những ngÆ°á»i sống trong tình trạng trùng hôn (bigamists), đó là , những ngÆ°á»i, tuy đã có má»™t giao Æ°á»›c hôn nhân, cố tình nháºp cuá»™c hôn nhân khác, ngay cả chỉ là hôn nhân dân sá»± nhÆ° há» nói, những ngÆ°á»i đó sống không đúng đắn; và nếu, bất kể khuyến cáo của Äấng Bản quyá»n, vẫn ở lại trong mối quan hệ bất chÃnh, há» bị tuyệt thông theo mức trầm trá»ng của hà nh vi hay phạt vạ cấm chế cá chân.[30]
Tuy nhiên, Bá»™ Giáo luáºt năm 1983, không còn gá»i cách miệt thị ngÆ°á»i ly hôn và tái hôn là “đối tượng trùng hônâ€; Bá»™ luáºt cÅ©ng không chứa Ä‘á»±ng các mối Ä‘e dá»a trừng phạt hay má»™t vạ tuyệt thông theo mức Ä‘á»™ nặng của hà nh vi. Bá»™ luáºt chỉ Ä‘Æ¡n giản nói rằng: “Ngăn trở công hạnh phát sinh từ má»™t cuá»™c hôn nhân bất thà nh sau khi đã sống chung do tÆ° hôn công khai hay hiển nhiên†(ND- bản dịch tiếng Việt của HÄGMVN).[31] Ở đây, chúng ta nháºn thấy má»™t bÆ°á»›c phát triển rõ rà ng trong thá»±c hà nh theo Giáo luáºt của Giáo há»™i đối vá»›i việc ly hôn và tái hôn.
HÆ¡n nữa, và o năm 1977, Ủy ban Thần há»c Quốc tế trong khi duy trì các láºp luáºn Công giáo truyá»n thống chống lại việc những ngÆ°á»i đã ly hôn và tái hôn được lãnh nháºn Bà tÃch Thánh Thể, tuy nhiên, đã Ä‘Æ°a ra má»™t gợi ý mục vụ má»m dẻo nhắc tá»›i những trách nhiệm phát sinh từ việc lãnh nháºn Bà tÃch Thánh tẩy, khi nói rằng:
Há» không được miá»…n trừ từ nhiá»u nghÄ©a vụ xuất phát từ phép rá»a tá»™i, đặc biệt là nhiệm vụ tạo Ä‘iá»u kiện cho con cái hỠđược hấp thụ ná»n giáo dục Kitô giáo. Những nẻo Ä‘Æ°á»ng cầu nguyện Kitô giáo, cả công khai và riêng tÆ°, việc sám hối, và các hoạt Ä‘á»™ng tông đồ nà o đó vẫn mở ra cho há».[32]
Việc mở các kênh liên Ä‘á»›i má»›i cho ngÆ°á»i ly dị và tái hôn hòa nháºp và o cá»™ng đồng Giáo há»™i đã được tăng cÆ°á»ng thêm bốn năm sau đó bởi Äức Giáo Hoà ng Gioan Phaolô II khi ngà i viết:
Giáo há»™i, vốn được thà nh láºp để Ä‘Æ°a muôn dân đến vá»›i Æ¡n cứu Ä‘á»™ cách riêng là những ngÆ°á»i đã được rá»a tá»™i, không thể bá» mặc há» là những ngÆ°á»i trÆ°á»›c đây bị rà ng buá»™c bởi Bà tÃch Hôn nhân trÆ°á»›c và đã cố tình xây dá»±ng cuá»™c hôn nhân thứ hai. Giáo há»™i do đó ná»— lá»±c không mệt má»i để Ä‘em lại cho há» các phÆ°Æ¡ng tiện mang lại Æ¡n cứu rá»—i. (FC 84)
Sau đó, dÆ°á»›i cùng má»™t tiêu đỠ“Những NgÆ°á»i ly dị đã tái hônâ€, Äức Giáo Hoà ng liệt kê cách thế để những ngÆ°á»i nhÆ° váºy có thể được xem xét, để há» không bị tách rá»i khá»i Giáo há»™i, nhÆ°ng hÆ¡n nữa là hỠ“chia sẻ Ä‘á»i sống Giáo há»™iâ€: khuyến khÃch há» lắng nghe Lá»i Chúa, dá»± phần Hy Tế Thánh Lá»…, kiên trì cầu nguyện, đóng góp cho các công việc từ thiện và các ná»— lá»±c cá»™ng đồng bênh vá»±c công lý, nuôi dạy con cái của há» trong đức tin Kitô giáo, Ä‘Ã o luyện tâm hồn và thá»±c hà nh việc sám hối rồi ngà y lại ngà y khẩn cầu ân sủng Chúa (FC, số 84). Äức Giáo Hoà ng kêu gá»i Giáo há»™i cầu nguyện cho há», để khuyến khÃch há» và cho thấy Giáo há»™i là má»™t ngÆ°á»i mẹ từ bi, và do đó, duy trì há» trong đức tin và hy vá»ng (FC, số 84).
Nhắc đến Tuyên bố đã Ä‘á» cáºp bên trên của Ủy ban Thần há»c Quốc tế năm 1977, và vá» những gì Äức Giáo hoà ng Gioan Phaolô II dạy trong Familiaris Consortio, Orsy nói rằng “từ quan Ä‘iểm thần há»c cả hai văn kiện Ä‘á»u xem ngÆ°á»i ly dị và tái hôn nhÆ° là má»™t nhóm đặc biệt trong Giáo há»™i, vá»›i tình trạng được xác định rõ rà ngâ€, theo nghÄ©a là há» không bị tách rá»i khá»i Giáo há»™i nhÆ° trong nháºn thức trÆ°á»›c đây vá» há», tá»· dụ, theo Bá»™ Giáo luáºt năm 1917[33], mà bây giá» hỠđược coi là hiệp thông vá»›i Giáo há»™i. Orsy tiếp tục bình luáºn:
Rõ rà ng là , hai văn kiện chứng thá»±c rằng Giáo há»™i Ä‘ang rá»i khá»i má»™t láºp trÆ°á»ng nghiêm khắc và cứng nhắc, khi phán xét ngÆ°á»i ly dị và tái hôn nhÆ° những kẻ phạm tá»™i công khai, và đang hÆ°á»›ng tá»›i trân trá»ng há», vá»›i Ä‘iá»u kiện há» mang trong lòng con tim thống hối, cÅ©ng nhÆ° tâm tình những ngÆ°á»i biết đón nháºn ân sủng Thiên Chúa. Ná»™i dung của các văn kiện chỉ ra rằng chúng ta Ä‘ang ở giữa má»™t giai Ä‘oạn phát triển chÆ°a đạt được mục tiêu tối háºu.[34]
Tuy nhiên, tháºt đáng ngạc nhiên khi sách Giáo lý Há»™i Thánh Công giáo (GLHTCG) được ban hà nh và o năm 1992, nói rằng những ngÆ°á»i nhÆ° váºy Ä‘ang sống trong “má»™t tình trạng ngoại tình công khai và vÄ©nh viá»…nâ€.[35] Không có tà i liệu huấn quyá»n nà o khác, theo hiểu biết của chúng tôi, đã sá» dụng ngôn ngữ mạnh mẽ nhÆ° váºy chống lại ngÆ°á»i Công giáo đã ly dị và tái hôn trong thá»i kỳ háºu Vatican II. Sá»± kiện GLHTCG đứng trên láºp trÆ°á»ng cứng rắn đối vá»›i ngÆ°á»i Công giáo tái hôn hÆ¡n là Tông huấn Familiaris Consortio có thể dá»… dà ng hiểu được nếu so sánh số 84 của FC vá»›i số 1650 trong GLHTCG. Không chỉ “mối báºn tâm từ mẫu†của Giáo há»™i mà còn nhiá»u lÄ©nh vá»±c mà những ngÆ°á»i Công Giáo có thể tham gia và o Ä‘á»i sống Giáo há»™i nhÆ° đã được Äức Giáo Hoà ng Gioan Phaolô II Ä‘á» cáºp không có trong GLHTCG. Tuy váºy, khoảng 15 năm sau, Äức Giáo hoà ng Bênêđictô XVI đã lặp lại Ä‘iá»u Äức Giáo hoà ng Gioan Phaolô II đã từng nói, cụ thể là , những ngÆ°á»i Công giáo đã tái hôn vẫn thuá»™c vá» Giáo há»™i, và lá»i má»i gá»i Ä‘á» nghị cho há» tham gia và o Ä‘á»i sống Giáo há»™i ngoại trừ việc lãnh nháºn các bà tÃch.[36] Sá»± bảo đảm nà y đối vá»›i những ngÆ°á»i Công giáo đã tái hôn xác định há» vẫn thuá»™c vá» Giáo há»™i và má»i gá»i há» tham dá»± và o Ä‘á»i sống Giáo há»™i (đến từ cả hai Äức Giáo hoà ng), mà theo Äức Hồng y Kasper là “má»™t cung Ä‘iệu má»›iâ€.[37]
Khi Ä‘á» cáºp đến những ngÆ°á»i Công giáo đã tái hôn, Bản Äúc Kết của Thượng Há»™i Äồng Giám Mục Thế Giá»›i Ngoại thÆ°á»ng gần đây vá» Gia đình đã sá» dụng các thuáºt ngữ mang tÃnh nhân văn và tâm tình hÆ¡n khi ghi nháºn, “Giáo há»™i có trách nhiệm giúp há» hiểu được phÆ°Æ¡ng pháp sÆ° phạm thiêng liêng vỠân sủng trong cuá»™c sống của há» và cung cấp cho há» sá»± giúp đỡ để há» có thể đạt tá»›i sá»± trá»n là nh trong kế hoạch mà Thiên Chúa dà nh cho há» â€.[38] HÆ¡n nữa, còn kêu gá»i hãy “khuyến khÃch há» tham gia và o Ä‘á»i sống cá»™ng Ä‘oà n†(Số 51). Bản văn nà y không há» Ä‘á» cáºp đến sá»± chống đối trong truyá»n thống Công giáo vỠ“tai tiếng†có khả năng xảy ra nếu ngÆ°á»i ly dị tái hôn được đón nháºn và o thông hiệp, thay và o đó, đã kêu gá»i nhìn trong quan Ä‘iểm tÃch cá»±c hÆ°á»›ng đến má»™t tiếp cáºn mục vụ tÆ°Æ¡ng ứng: “Việc chăm sóc của cá»™ng Ä‘oà n Kitô hữu dà nh cho những ngÆ°á»i nhÆ° váºy chẳng những không được coi nhÆ° là m suy yếu đức tin cá»™ng Ä‘oà n và chứng tá cho tÃnh bất khả phân ly của hôn nhân, nhÆ°ng, chÃnh xác hÆ¡n theo cách nà y, cá»™ng Ä‘oà n cà ng bà y tá» hiển đức ái hÆ¡nâ€. (Số 51) Äiá»u nà y, chắc chắn là má»™t nhịp đệm cho má»™t bÆ°á»›c phát triển má»›i.
- Hôn Nhân Hỗn Hợp
Thuáºt ngữ “hôn nhân há»—n hợp†theo cách nói thông thÆ°á»ng, cÅ©ng nhÆ° theo má»™t nghÄ©a rá»™ng trong Bá»™ Giáo luáºt, Ä‘á» cáºp đến hôn nhân giữa ngÆ°á»i Công giáo và ngÆ°á»i không chịu phép rá»a tá»™i (hôn nhân dị giáo) và giữa ngÆ°á»i Công giáo và ngÆ°á»i không công giáo – (đã được rá»a tá»™i trong má»™t Giáo há»™i Kitô ngoà i Công giáo – ND) (hôn nhân há»—n hợp).[39] Nháºn xét vá» loại thứ hai, Siegle gợi lại má»™t bức tranh sinh Ä‘á»™ng vá» thái Ä‘á»™ Công giáo trÆ°á»›c đó đối vá»›i những cuá»™c hôn nhân nhÆ° váºy:
Qua nhiá»u năm, có nhiá»u quyết nghị tiến bá»™ có liên quan đến hôn nhân há»—n hợp. Các Ä‘iá»u khoản miá»…n chuẩn đã từng được ban cấp trÆ°á»›c đây cho việc hợp thức hóa những cuá»™c hôn nhân nhÆ° thế phải chứng hôn trong nhà xứ hoặc phòng thánh trong phạm vi nhà thá» xứ; những tiến bá»™ sau đó đã cho phép các cuá»™c hôn nhân ấy có thể được chứng hôn trong nhà thá» nhÆ°ng bên ngoà i bà n thá», và trong má»™t số giáo pháºn không có hoa trên bà n thá», không có âm nhạc và không có nến thắp sáng. Theo thá»i gian, được phép chứng hôn trong phạm vi cung thánh có âm nhạc (không lá»i ca) và cho phép cắm hoa bà n thá». Các Ä‘iá»u khoản má»›i giỠđây đã cho phép cá» hà nh thánh lá»… hôn phối trong nhà thá» và bên Công giáo được rÆ°á»›c lá»….[40]
Má»™t phân tÃch vá» cách hà nh xá» theo Giáo luáºt trÆ°á»›c và sau Vatican II cho thấy má»™t sá»± phát triển rõ rệt trong truyá»n thống vá» những cuá»™c hôn nhân nhÆ° thế. Và dụ, Bá»™ Giáo luáºt năm 1917 Ä‘á» cáºp đến những gì được gá»i là “hôn nhân há»—n hợp†nhÆ° sau:
Giáo há»™i thá»±c sá»± hết sức nghiêm cấm chứng hôn cho hai ngÆ°á»i đã chịu phép rá»a, vá»›i má»™t bên là Công giáo, và ngÆ°á»i kia thuá»™c vá» má»™t giáo phái dị giáo hoặc ly giáo: thá»±c sá»±, nếu có nguy cÆ¡ bị ngược đãi vá»›i vợ / chồng và con cái Công giáo, hôn nhân đó bị cấm tháºm chà do thiên luáºt.[41]
Ngay cả má»™t so sánh rất bá» ngoà i của trÆ°á»ng hợp nêu trên tham chiếu vá»›i trÆ°á»ng hợp trong Bá»™ Giáo luáºt năm 1983 cho thấy tÃnh má»m dẻo trong ngôn từ và giá»ng Ä‘iệu sá» dụng:
Nếu không có phép minh nhiên của thẩm quyá»n, cấm kết hôn giữa hai ngÆ°á»i đã được Rá»a Tá»™i, mà má»™t ngÆ°á»i đã được Rá»a Tá»™i trong Giáo há»™i Công giáo hoặc đã được nháºn và o Giáo há»™i Công giáo sau khi Rá»a Tá»™i, và đã không bá» Giáo há»™i ấy bằng má»™t hà nh vi dứt khoát, còn ngÆ°á»i kia đã gia nháºp và o má»™t Giáo há»™i hoặc má»™t cá»™ng Ä‘oà n Giáo há»™i không thông hiệp trá»n vẹn vá»›i Giáo há»™i Công giáo (bản dịch tiếng Việt của HÄGMVN – ND).[42]
HÆ¡n nữa, trong Bá»™ luáºt năm 1917, đó là bên không Công giáo (dù đã chịu phép rá»a hay không) phải cam Ä‘oan (và bằng văn bản) “để loại bá» nguy cÆ¡ bị ngược đãi từ ngÆ°á»i phối ngẫu Công giáoâ€, và rá»a tá»™i cho tất cả con cái sinh ra và dưỡng dục trong đức tin Công giáo, để xin phép (trong trÆ°á»ng hợp chuẩn hôn nhân há»—n hợp) hoặc má»™t sá»± miá»…n chuẩn (trong trÆ°á»ng hợp có hôn nhân dị giáo)[43]. NhÆ°ng Bá»™ luáºt năm 1983 đã thay đổi láºp trÆ°á»ng Giáo luáºt nà y má»™t cách triệt để, và vì váºy, bây giá» chÃnh bên Công giáo phải Ä‘oan hứa rằng há» sẽ là m má»i thứ có thể không gây nguy hiểm cho đức tin Công giáo của mình, và là m hết sức để con cái sau nà y được rá»a tá»™i và lá»›n lên trong đức tin Công giáo.[44] Doyle bà n luáºn vá» thay đổi diá»…n ra nhÆ° thà nh quả của Vatican II liên quan đến các Ä‘iá»u kiện để ban cấp phép miá»…n chuẩn cho các cuá»™c hôn nhân nhÆ° váºy:
Bên không Công giáo không còn cần phải thá»±c hiện bất kỳ lá»i hứa nà o. Thay và o đó, bên Công giáo phải tuyên bố rằng há» sẵn sà ng loại bá» má»i nguy cÆ¡ rá»i khá»i đức tin và hứa sẽ là m hết sức mình để má»i đứa con sau nà y Ä‘á»u được lãnh Bà tÃch Thánh tẩy và trưởng thà nh trong đức tin Công giáo. Trách nhiệm trung thà nh vá»›i Giáo há»™i thuá»™c vá» bên Công giáo chứ không phải bên vợ / chồng không Công giáo, mặc dù bên không Công giáo cÅ©ng buá»™c phải tôn trá»ng bối cảnh Công giáo.[45]
Orsy tin rằng Tuyên ngôn vá» Tá»± do tôn giáo (Dignitatis humanae) của Vatican II “nhấn mạnh quyá»n của tất cả má»i ngÆ°á»i theo lÆ°Æ¡ng tâm của há» và quyá»n công khai thá»±c hà nh niá»m tin tôn giáo của há»â€ có má»™t vai trò trong sá»± thay đổi nà y.[46]
NhÆ° chúng ta đã biết, những cuá»™c hôn nhân dị giáo mà bây giỠđược gá»i bằng hạn từ “hôn nhân liên tôn†(theo cách gá»i trong má»™t tà i liệu của UBMVGÄ trá»±c thuá»™c HÄGMVN – ND) Ä‘ang gia tăng má»™t cách phi thÆ°á»ng trong những tháºp ká»· gần đây, không chỉ trong miá»n đất được gá»i là các khu vá»±c không Kitô hữu, nhÆ°ng còn ở những nÆ¡i khác nữa. Familiaris Consortio diá»…n tả những cuá»™c hôn nhân ấy ngay sau khi nói vá» cuá»™c hôn nhân há»—n hợp trong số 78 rằng:
Ngà y nay, tại nhiá»u nÆ¡i trên thế giá»›i những cuá»™c hôn nhân giữa ngÆ°á»i Công giáo và những ngÆ°á»i không rá»a tá»™i Ä‘ang ngà y cà ng tăng vá» số lượng. Trong nhiá»u cuá»™c hôn nhân nhÆ° váºy, bên không chịu phép rá»a thá»±c hà nh tôn giáo khác, và niá»m tin của há» phải được tôn trá»ng, phù hợp vá»›i các nguyên tắc được Ä‘Æ°a ra trong Tuyên ngôn Nostra Aetate của Công Äồng Vatican II vá» các mối quan hệ vá»›i các tôn giáo không phải Kitô giáo. NhÆ°ng trong nhiá»u cuá»™c hôn nhân nhÆ° váºy, đặc biệt là trong các xã há»™i thế tục, ngÆ°á»i không chịu phép rá»a cÅ©ng không theo tôn giáo nà o cả, trong những cuá»™c hôn nhân nà y cần được các Há»™i Äồng Giám Mục và cá nhân các Äức Giám mục Ä‘oan chắc rằng sẽ có những biện pháp mục vụ phù hợp để bảo vệ đức tin của bên Công giáo và cho việc tá»± do thá»±c hà nh đức tin, trên hết là nghÄ©a vụ phải là m hết sức mình để những đứa trẻ sinh ra được lãnh nháºn Bà tÃch Thánh tẩy và hấp thụ ná»n giáo dục Công giáo. TÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° váºy, ngÆ°á»i Công giáo phải được há»— trợ theo má»i cách có thể để Ä‘em đến trong gia đình mình má»™t chứng tá Ä‘Ãch thá»±c cho đức tin Công giáo và đá»i sống Công giáo.
Äiá»u đáng ngạc nhiên là , theo má»™t khuynh hÆ°á»›ng thần há»c khác, GLHTCG bà y tá» mong muốn nhiệt thà nh cho cuá»™c trở lại cuối cùng của bên không Công giáo vá» vá»›i Äạo Công giáo.[47]
Kết luáºn
NhÆ° chúng ta đã thấy ở trên, nháºn thức vá» hôn nhân và những phức tạp của nó trong Ä‘á»i sống thá»±c tế chắc chắn đã trải qua những tiến triển căn bản, trong 50 năm qua, trong giáo huấn chÃnh thức của Giáo há»™i. Chỉ có cÆ¡ thể sống má»›i có thể tăng trưởng (hay phát triển), và sá»± tăng trưởng luôn bao hà m sá»± biến đổi. Có thể nói rằng truyá»n thống luân lý Công giáo thá»±c sá»± là má»™t cÆ¡ thể sống Ä‘á»™ng luôn phát triển.[48] Bình luáºn vá» những phát triển nhÆ° váºy trong giáo huấn luân lý Công giáo chÃnh thức, không chỉ liên quan đến hôn nhân mà còn liên quan đến các vấn Ä‘á» luân lý khác, nhà sá» há»c nổi tiếng Noonan cảm nháºn Giáo há»™i Công giáo là tổng thể hữu cÆ¡ sung mãn đầy sinh lá»±c giải quyết các vấn Ä‘á» má»›i vá»›i các giải pháp má»›i, và tăng cÆ°á»ng khả năng tÃn hữu lÄ©nh há»™i thông qua kinh nghiệm và cảm thông mà tình yêu đòi buá»™c. Ông cho rằng Ä‘á»™ng lá»±c thay đổi đến từ nhiá»u nguồn khác nhau, bao gồm cầu nguyện, suy gẫm Kinh Thánh, những hiểu biết và phân tÃch thần há»c má»›i, sá»± tiến hóa của các thể chế của con ngÆ°á»i, và những tấm gÆ°Æ¡ng và lá»i dẫn dạy của những ngÆ°á»i thà nh tâm thiện chÃ.[49]
Những thay đổi nhÆ° váºy không là gì khác hÆ¡n tình trạng aggiornamento – cáºp nháºt, má»™t sá»± canh tân đổi má»›i, má»™t hồi đáp cho các “dấu chỉ của thá»i đại†trong lịch sá». Những thay đổi đó không phải là sá»± lệch Ä‘Æ°á»ng hoặc đánh loãng truyá»n thống; đúng hÆ¡n, thông thÆ°á»ng nếu không nói là luôn luôn, những thay đổi ấy đánh dấu sá»± trở vá» nguồn cá»™i của truyá»n thống, đặc biệt là giáo huấn Kinh Thánh và đá»i sống Giáo há»™i ban đầu (tức là sá»± vá» nguồn), nhÆ° các nhà thần há»c Pháp hà ng đầu Henri de Lubac, Jean Daniélou, Yves Congar, Marie-Dominique Chenu, v.v đã nhắm tá»›i trong các nghiên cứu riêng của há» trÆ°á»›c Vatican II. Bao lâu Chúa Thánh Thần mà Äức Kitô hứa ban Ä‘ang hiện diện trong Giáo há»™i, NgÆ°á»i sẽ từng bÆ°á»›c là m cho Giáo há»™i hiểu mặc khải của Thiên Chúa tốt hÆ¡n[50]. Nói cách khác, sá»± hiểu biết của Giáo há»™i vá» giáo lý của chÃnh mình sẽ tiếp tục phát triển, nhá» cÅ©ng má»™t Thánh Thần.
Tác giả: Fr. Vimal Tirimanna, CSsR.
Dịch giả: Lm. FX Nguyá»…n Văn ThượngÂ
HÄGMVN
(*) Dịch từ bản tiếng Anh Theological Reflections on the Family in the Lead up to the 14th Ordinary General Assembly of the Synod of Bishops on the Family, “Development of Official Catholic Moral Teachings on Marriage during the Past 50 Yearsâ€, FABC Papers no. 145.
TrÃch Táºp san Hiệp Thông / HÄGM VN, Số 108 (Tháng 9 & 10 năm 2018)
[1] x. Masimo Faggioly, Vatican II: The Battle for Meaning, New York: Pauline Press, 2012.
[2] Margaret A. Farley, “Love shaped and grounded in faithâ€, The Tablet, 27 September 2014, 11
[3] Henry Davis, Moral and Pastoral Theology, Vol. IV, Eighth Edition (Revised and Enlarged), London: Sheed and Ward, 1959, 53.
[4] Tháºt khó chá»n lá»±a má»™t từ ngữ chÃnh xác tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i từ Latinh nà y trong nguyên bản của GS.
[5] Cfr. Vimal Tirimana, “Vatican II’s Teaching on Marriage: An Antidote to Contemporary Problemsâ€, Vidyajyoti Journal of Theological Reflections, 77:7 (July 2013).
[6] Humanae Vitae, số 8.
[7] Ladislas Orsy, Marriage in Canon Law: Texts and Comments, Reflections and Questions, Wilmington: Michael Glazier, 1986, 47.
[8] Orsy, Marriage in Canon Law, 37.
[9] Cfr. Karl H. Peschke, Christian Ethics: Moral Theology in the Light of Vatican II, Vol. II (Revised Edition), Bangalore: Theological Publications in India, 1992, 502: John T. Noonan, Jr., Contraception: A History of its Treatment by the Catholic Theologians and Canonist (Enlarged Edition), Cambridge: Havard , University Press, 1986, 442-443.
[10] Äức Giáo Hoà ng Piô XI, Thông Äiệp Casti Connubii (1930), nhÆ° đã trÃch trong cuốn sách của Joseph A. Selling, “Magisterial Teaching on Marriage 1880 – 1968: Historical Constancy or Radical Change?†in Réal Tremblay and Dennis J. Billy (Eds), Historia: Memoria Futuri, Melanges Louis Vereecke, Roma: Edizione Academiae Alphonsianae, 1991, 375
[11] Cfr. Selling, “Magisterial Teaching on Marriageâ€, 380-386; Noonan, Contraception, 445-447.
[12] Theo Thánh Augustinô (mà các giáo huấn của ngà i vá» hôn nhân vốn chi phối trong thá»i tiá»n Vatican II, má»—i hà nh vi trong Ä‘á»i sống vợ chồng phải minh định ý hÆ°á»›ng truyá»n sinh.
[13] Cfr., HV, Số 11,16.
[14] Cfr., FC, Số 32,34; GLHTCG số 2368, 2370
[15] HV, Số 10
[16] Äức Giáo Hoà ng Phaolô VI, Thông Äiệp Populorum Progressio (1967), Số 37.
[17] HV, 12
[18] Cfr., FC, No:32, CCC No: 2366. Luáºn Ä‘iểm nguyên mẫu của Äức Phaolô VI cÅ©ng được sá» dụng trong giáo huấn Giáo há»™i nhằm ngăn cấm sá» dụng những kỹ thuáºt nhân bản tân tiến nhất.
[19] Theo Thánh Augustinô, ba thiện Ãch là : con cái, lòng trung tÃn trong hôn nhân và tÃnh bất khả phân ly của hôn nhân.
[20] FC, số 32, GLHTCG số 2366.
[21] Theo Thánh Augustinô, má»—i hà nh vi tÃnh dục Ä‘á»u phải mang má»™t ý định hiển nhiên là truyá»n sinh, trong khi đó Thánh Thomas và giáo huấn Công giáo sau đó trÆ°á»›c Vatican II, mục tiêu tối thượng của hôn nhân từng là truyá»n sinh.
[22] Antonio Spadaro, “Una Chiesa in Cammino Sinodale: Le Sfide Pastorali sulla Famigliaâ€, La Civilta Cattolica, 165, (1 Novembre, 2014), 213.
[23] Äể nghiên cứu chi tiết vá» hoan lạc tÃnh dục được giải thÃch trong Truyá»n thống Công giáo, xin xem cuốn sách của Shaji George Kochuthara, The Concept of Sexual Pleasure in the Catholic Moral Tradition, Roma: Editrice Pontificia Universita Gregoriana, 2007.
[24] Michael G. Lawler, Marriage and Sacrament: A Theology of Christian Marriage, Collegeville: The Liturgical Press, 1993, tr,. 19.
[25] ÄGH Bênêđictô XVI, Thông Äiệp Deus Caritas Est (2005), Số 5
[26] Ibid., Số 7
[27] Tất nhiên, ngÆ°á»i ta có thể có quyá»n đóng góp cho những thay đổi quyết liệt cho cái gá»i là “cuá»™c cách mạng tÃnh dục†và o tháºp niên 1960, trong những yếu tố và nguyên nhân lịch sá» – xã há»™i.
[28] THÄGM TG Ngoại thÆ°á»ng kết thúc gần đây đã dà nh rất nhiá»u sá»± chú ý không chỉ cho các hình thức Ä‘a dạng của tÆ°Æ¡ng quan tÃnh dục khác giá»›i mà còn cho các tÆ°Æ¡ng quan tÃnh dục đồng giá»›i, cho thấy má»™t sá»± phát triển căn bản khác trong Truyá»n thống.
[29] Ngay cả thá»±c tế của việc ly dị và tái hôn được nhắc đến má»™t cách hiếm hoi trong GS, Ä‘Æ¡n giản bởi vì nó không phải là má»™t hiện tượng phổ biến nhÆ° bây giá».
[30] Bá»™ Giáo luáºt năm 1917, Ä‘. 2356 cÅ©ng tái xuất hiện trong cuốn sách của Edward N. Peters (Curator), The 1917 Pio-Benedictine Code of Canon Law: In English Translation with Extensive Scholarly Apparatus, San Francisco: Ignatio Press 2001, tr. 748. Tất cả những tham chiếu đến sau trong Bá»™ Giáo luáºt 1917 được trÃch dẫn từ các Vị Kế nhiệm Thánh Phêrô.
[31] Bá»™ Giáo luáºt 1983, Ä‘. 1093. CÅ©ng có thể tham khảo Cardinal Walter Kasper, The Gospel of the Family, New York: Pauline Press, 2014, tr. 27.
[32] Ủy Ban Thần Há»c Quốc Tế: “Propositions on the Doctrine of Christian Marriage†(1977), Số 5.4.
[33] Cfr. Bá»™ Giáo luáºt năm 1917, Ä‘. 855.
[34] Orsy, Marriage in Canon Law, tr. 290.
[35] GLHTCG, Số 2384
[36] Äức GH Bênêđictô XVI, Tông huấn Sacramentum Caritatis (2007), Số 29. Láºp trÆ°á»ng chắc chắn đến ngạc nhiên của GLHTCG chÆ°a há» thấy có trong các tà i liệu huấn quyá»n khác vá» vấn Ä‘á» nà y.
[37] Kasper, 27.
[38] Bản Äúc Kết của THÄGM TG Ngoại thÆ°á»ng vá» Gia đình (tháng MÆ°á»i năm 2014), số 25, cÅ©ng nhÆ° tái xuất hiện trong cuốn Origins, 44:24 (13 tháng MÆ°á»i Má»™t, 2014), tr. 399. Khi quá trình suy tÆ° lâu dà i và đi đến quyết định Thượng Há»™i Äồng Giám Mục vá» Gia đình kết thúc vá»›i Tông Huấn háºu THÄGM TG sẽ ban hà nh sau THÄGM TG ThÆ°á»ng lệ và o tháng MÆ°á»i 2015, ngÆ°á»i ta có thể lạc quan vá» những tiến bá»™ liên quan đến các giáo huấn chÃnh thức vá» Ä‘á» tà i nà y.
[39] Cfr., Thomas P. Doyle, “Title: VII, Marriage†in James A Coriden et.al. (Eds), The Code of Canon Law: A Text and Commentary, New York: Paulist Press, 1985, 800. Má»™t số tác giả sá» dụng thuáºt ngữ nà y duy nhất cho những cuá»™c hôn nhân giữa ngÆ°á»i Công giáo và ngÆ°á»i không Công giáo đã rá»a tá»™i trong các Giáo há»™i Kitô khác. Xem và dụ trong: Orsy, Marriage in Canon Law, 180. Vì mục tiêu của ngÆ°á»i viết cho bà i nà y, chúng tôi sá» dụng nó để chỉ luôn “hôn nhân khác đạo†và “hôn nhân há»—n hợpâ€.
[40] Bernard A. Siegle, Marriage: According to the New Code of Canon Law, Newyork: Alba House, 1986, 149.
[41] Bá»™ Giáo luáºt 1917, Ä‘. 1060.
[42] Bá»™ Giáo luáºt 1983, Ä‘. 1124.
[43] Bá»™ Giáo luáºt 1917, Ä‘.1062
[44] Bá»™ Giáo luáºt 1983, Ä‘. 1125. HÆ¡n thế, bên không Công giáo cần được thông báo rõ rà ng những bổn pháºn phải có mà bên phối ngẫu Công giáo của há» phải thá»±c hiện…
[45] Doyle,†‘little:Vll, Marriageâ€,802.
[46] Orsy, Marriage in Canon Law, 36. NgÆ°á»i ta cÅ©ng có thể thêm sức ảnh hưởng giá trị trong các tôn giáo khác nhÆ° đã dạy trong Tuyên ngôn Nostra Aetate (1965), Ãt nhất là trong liên hệ tá»›i những đổi thay trong nháºn thức của Giáo há»™i vá» hôn nhân khác đạo.
[47] GLHTCG, Số 1637.
[48] Cfr., Dei Verbum (1965), Số 8; ÄGH Gioan Phao-lô II, Thông Ä‘iệp Veritatis Splendor (1993), các số 4, 27-28.
[49] The back-cover summary in John T. Noonan, Jr, A Church That Can and Cannot Change: The Development of Catholic Moral Teaching, Notre Dame (Indiana): University of Notre Dame, 2005.
[50] Cfr. Ga 14, 25-26; Dei Verbum (1965), Số 8, ÄGH Gioan Phaolô II, Thông Ä‘iệp Veritatis Splendor (1993), các số 27-28.