Trên phạm vi toà n cầu, Công Äồng Vatican II được thừa nháºn chÃnh là má»™t bước ngoặt trong công cuá»™c canh tân Ä‘á»i sống Công giáo. Mặc dù đã có những cuá»™c tranh luáºn khác nhau liên quan đến việc giải thÃch những giáo huấn cá»§a Công đồng trong 50 năm qua[1], nhưng rõ rà ng là đã có những tiến triển ấn tượng trong giáo huấn chÃnh thức liên quan đến giáo lý Công giáo, thưá»ng dá»±a trên chÃnh những giáo huấn cá»§a Công đồng. Và dụ, Margaret Farley trình bà y những thay đổi căn cÆ¡ trong nháºn thức cá»§a Giáo há»™i vá» tÃnh dục con ngưá»i bằng ngôn ngữ sinh động khi bà viết rằng:
Trong các thế ká»· hai mươi và hai mươi mốt, các ná»n tảng nà y vỠđạo đức tÃnh dục đã bắt đầu bị đặt thà nh vấn Ä‘á». Các nghiên cứu má»›i vá» kinh thánh, thần há»c và lịch sá» vá» những cá»™i rá»… cá»§a các chuẩn má»±c luân lý, những nháºn thức má»›i vá» chÃnh tÃnh dục và những thay đổi má»›i mẻ trong Ä‘á»i sống kinh tế và xã há»™i, tất cả góp phần là m nên những bước phát triển lá»›n ngay cả trong lÄ©nh vá»±c luân lý Công giáo. Các mô-tÃp lịch sá» từng thống lÄ©nh Ä‘á»u phải trải qua những thay đổi đáng kể. à tưởng cho rằng việc sinh sản là biện minh duy nhất cho hoạt động tình dục đã biến mất (sá»± thay đổi có thể nhìn thấy trong các văn kiện cá»§a Vatican II, trong Humanae Vitae và giáo huấn trong Giáo há»™i sau nà y). Quan niệm vá» hoạt động tÃnh dục như thể rối loạn tá»± ná»n tảng đã Ãt nhiá»u không còn trong suy tư Công giáo. Mặc dù các nhà thần há»c luân lý vẫn lưu tâm đặc biệt đến khả năng ẩn tà ng cá»§a tÃnh dục theo khuynh hướng tá»™i lá»—i (như lạm dụng tình dục, hãm hiếp, khai thác tÃnh dục, ngoại tình …), nhưng mối báºn tâm vá» sức há»§y diệt cá»§a nó vốn thưá»ng chi phối diá»…n luáºn Công giáo vá» tÃnh dục đã được Ä‘iá»u chỉnh cách nghiêm cẩn.[2]
Vì hôn nhân là khuôn khổ cÆ¡ bản và cần thiết trong đó các hoạt động tình dục cá»§a con ngưá»i được thể hiện má»™t cách hợp pháp, nên khi nhìn và o các thay đổi vừa đỠcáºp bên trên trong nháºn thức cá»§a Giáo há»™i vá» tÃnh dục cá»§a con ngưá»i, Ä‘iá»u quan trá»ng cần lưu ý là cả sá»± hiểu biết vá» khái niệm hôn nhân, cÅ©ng đã trải qua những tiến bá»™ trong mấy tháºp ká»· gần đây. Äể là m nổi báºt các thay đổi căn bản mà ý niệm vá» hôn nhân cách tổng quát đã trải qua trong truyá»n thống Công giáo 50 năm qua, chỉ cần xem xét việc mô tả hôn nhân ở má»™t trong những Cẩm Nang Luân Lý đã được sá» dụng trong các chá»§ng viện để dạy thần há»c luân lý cho các linh mục tương lai, ngay trước Vatican II:
Hôn nhân là khế ước hợp luáºt giữa ngưá»i nam và ngưá»i nữ theo đó hôn nhân được trao tặng và chấp thuáºn quyá»n độc hữu và vÄ©nh viá»…n trên cÆ¡ năng thể lý lẫn nhau vốn tá»± nhiên tương thÃch vá»›i việc truyá»n sinh. Mục Ä‘Ãch chÃnh cá»§a khế ước hôn nhân là tạo sinh và giáo dục con cái; mục Ä‘Ãch thứ cấp cá»§a nó là sá»± tương trợ và xoa dịu dục vá»ng cho nhau (x. Gl. Ä‘.1031, kh.I). Khi (đôi hôn phối – ND) đã chịu Phép Rá»a gia nháºp Ki-tô giáo, thì cuá»™c hôn nhân trở thà nh khế ước mang tÃnh Bà tÃch, vì khế ước đã được Äức Kitô nâng lên phẩm giá má»™t Bà tÃch.[3]
Có thể sánh định nghÄ©a chỉ dẫn vá» hôn nhân trước Vatican II nà y vá»›i định nghÄ©a hôn nhân trong Hiến chế Gaudium et Spes – Vui Mừng và Hy Vá»ng, các số từ 47- 51. Mặc dù ngưá»i ta không tìm thấy má»™t định nghÄ©a rõ rà ng dứt khoát như thế vá» hôn nhân trong Gaudium et Spes, nhưng định nghÄ©a đó vẫn hà m chứa trong Hiến chế qua má»™t loạt các cụm từ mang âm hưởng Kinh Thánh và thuyết Nhân vị (dá»±a trên các khoa nhân há»c hiện đại), chẳng hạn như: má»™t “cá»™ng Ä‘oà n ấm cúng (consortium)[4] cá»§a tình yêu và sá»± sốngâ€, “sá»± ưng thuáºn cá nhân chắc chắnâ€, “mối hiệp nhất thân máºtâ€, “má»™t tình nghÄ©a son sắt thá»§y chungâ€,… Má»™t số thay đổi căn bản nổi báºt trong Gaudium et Spes (trong tương quan so sánh vá»›i khái niệm hôn nhân trước Vatican II là [5]:
* Việc sá» dụng các thuáºt ngữ Nhân Vị há»c và Kinh thánh để mô tả hôn nhân, thay vì các thuáºt ngữ pháp lý biệt vị.
* Việc sá» dụng từ ngữ ‘giao ước’ (foedus) trong Kinh Thánh để mô tả Hôn nhân thay vì ‘khế ước’ (contractus) pháp lý biệt vị.
* Gaudium et Spes không đỠcáºp mức ưu tiên thứ báºc trong mục Ä‘Ãch cá»§a hôn nhân. Thay và o đó, mối liên kết keo sÆ¡n giữa hai mục Ä‘Ãch nà y được đặc biệt lưu tâm: “Tá»± bản chất, hôn nhân và tình yêu vợ chồng quy hướng vá» việc sinh sản và giáo dục con cái†(Số 48, 50). Trước kia, chúng chỉ như hai mục tiêu ‘biệt láºp’ tồn tại độc láºp vá»›i nhau; trên thá»±c tế, Gaudium et Spes gá»i hôn nhân là “sá»± hiệp thông cá»§a tình yêu và sá»± sống†(Số 48).
* Sá»± phục hồi giá trị cho phẩm giá cá»§a niá»m vui tÃnh dục trong hôn nhân, đây là má»™t cuá»™c trở vá» nguồn mạch Kinh Thánh. Xét cho cùng, niá»m vui tÃnh dục được tạo ra bởi Thiên Chúa và Ngà i đã thấy tất cả công trình sáng tạo cá»§a Ngà i “tốt đẹpâ€.
Trong các văn kiện chÃnh thức háºu Vatican II (trừ Bá»™ Giáo luáºt năm 1983), ngưá»i ta lưu ý rằng tất cả những giáo huấn chÃnh thức cá»§a Công đồng vẫn Ä‘ang được tiếp nối và phát triển sâu xa hÆ¡n. Vì váºy, trong thông Ä‘iệp nổi tiếng và gây tranh cãi là Humanae Vitae (1968), Äức Giáo Hoà ng Phaolô VI đưa ra má»™t trong những mô tả tuyệt hảo nhất vá» bản chất hôn nhân:
Hôn nhân không thể nà o là hệ quả cá»§a may rá»§i hay kết quả sá»± tiến hoá mù lòa cá»§a những sức mạnh tá»± nhiên. Hôn nhân thá»±c sá»± là thiết định khôn ngoan và quan phòng cá»§a Thiên Chúa Tạo Hóa, ý định cá»§a Ngà i là hoạt hóa trong con ngưá»i kế hoạch yêu thương cá»§a Ngà i. Kết quả là , vợ chồng, qua tặng ân dà nh cho nhau, tặng ân đặc thù và cá biệt riêng giữa há» mà thôi, tăng trưởng mối hiệp thông nhân vị trong đó há» giúp nhau nên hoà n thiện, cá»™ng tác vá»›i Thiên Chúa trong việc truyá»n sinh và nuôi dưỡng sá»± sống má»›i.[6]
Văn kiện Persona Humana (1975) do Bá»™ Giáo lý Äức Tin ban hà nh cÅ©ng đánh dấu má»™t bước ngoặt trong sá»± phát triển giáo lý cá»§a Giáo há»™i vá» hôn nhân. Căn cứ vững và ng trên tầm nhìn nhân vị há»c cá»§a Gaudium et Spes vá» hoạt động tÃnh dục cá»§a con ngưá»i và sá»± hiểu biết ngà y cà ng tăng vá» nhân vị và hoạt động tÃnh dục con ngưá»i từ các ngà nh khoa há»c vá» con ngưá»i, như nhân chá»§ng há»c, tâm lý há»c và xã há»™i há»c, Persona Humana lần đầu tiên cung cấp má»™t khung giáo lý chÃnh thức thá»±c sá»± có thể được gá»i là liên ngà nh. Những văn kiện lá»›n chÃnh thức sau nà y, như tông huấn Familiaris Consortio (1981) và Giáo lý Há»™i thánh Công giáo (1992) sẽ tiếp tục xác láºp tổng quát giáo huấn theo những chỉ dẫn cá»§a Gaudium et Spes, Humanae và Persona Humana, vì váºy, vẫn theo những lối tiếp cáºn bao trùm các văn kiện nà y vá» mặt Kinh Thánh, Nhân vị há»c và liên ngà nh. Và dụ, tất cả những văn kiện nà y tiếp tục gá»i hôn nhân là ‘giao ước’, mặc dù Bá»™ Giáo luáºt (1983) thá»±c hiện má»™t ná»— lá»±c mong manh, bá» nổi để theo sát Gaudium et Spes bằng cách gá»i hôn nhân là ‘giao ước’ chỉ trong phần nháºp đỠvá» hôn nhân (Số 1055), nhưng ngay láºp tức khuất phục trước khái niệm “khế ước†trước Vatican II trong phần sau cá»§a Bá»™ luáºt “hÆ¡n bốn mươi lầnâ€[7]. Theo Orsy, Ä‘iá»u nà y chá»§ yếu là bởi vì mặc dù phẩm giá cá»§a nhân vị được đỠxuất bởi Vatican II đã xâm nháºp mạnh mẽ và o truyá»n thống giáo luáºt, các khuynh hướng đỠcao ưu thế cá»§a Giáo há»™i như thể chế vẫn còn trong Bá»™ Giáo luáºt 1983.[8]
Sau đây, chúng tôi sẽ nêu báºt má»™t số tiến triển cụ thể nổi trá»™i trong các giáo huấn chÃnh thức vá» hôn nhân trong 50 năm qua, những tiến triển nảy sinh từ những thay đổi căn bản vá» tầm nhìn cá»§a Vatican II vá» hoạt động tÃnh dục và hôn nhân cá»§a con ngưá»i nói chung, dưới những tiểu đỠsau đây:
Má»™t và i tiến triển đặc biệt trong các giáo huấn Công giáo chÃnh thức vá» Hôn nhân
- Việc công nháºn biện pháp kế hoạch hoá gia đình (theo phương pháp) tá»± nhiên
Chúng ta sẽ mở đầu vá»›i quá trình tiệm tiến mà trong đó Giáo há»™i chấp thuáºn cách chÃnh thức đầy đủ vá» biện pháp kế hoạch hóa gia đình tá»± nhiên đã mang lại hoa trái trong Humanae Vitae. Vá»›i hệ quả trá»±c tiếp cá»§a việc khám phá những giai Ä‘oạn tại sinh (fertile) và ngoại sinh (infertile) trong chu kỳ sinh sản cá»§a ngưá»i phụ nữ và o những năm 1920[9], Äức Giáo Hoà ng Piô XI đã tháºn trá»ng và ngầm đồng thuáºn vá»›i cái được biết đến ngà y nay là “kế hoạch hóa gia đình tá»± nhiênâ€, lần đầu tiên trong thông Ä‘iệp Casti Connubii cá»§a ngà i năm 1930 khi viết:
Những ngưá»i phối ngẫu không được coi là hà nh động chống lại tá»± nhiên khi trong tình trạng kết hôn, há» sá» dụng quyá»n cá»§a há» má»™t cách thÃch hợp và tá»± nhiên, ngay cả do các nguyên nhân tá»± nhiên, hoặc tại thá»i Ä‘iểm hoặc vì má»™t và i khiếm khuyết, không hình thà nh nên sá»± sống má»›i. Vì trong hôn nhân cÅ©ng như trong việc sá» dụng các quyá»n cá»§a hôn nhân, cÅ©ng có các mục tiêu thứ cấp, chẳng hạn như sá»± há»— trợ lẫn nhau, nuôi dưỡng tình yêu cho nhau và giải toả dục vá»ng mà vợ chồng không bị cấm Ä‘oán, miá»…n là chúng được váºn dụng để bổ túc cho mục tiêu chÃnh yếu cÅ©ng như cho bản chất ná»™i tại cá»§a hà nh vi vốn cần được tôn trá»ng.[10]
Khi Äức Giáo Hoà ng Piô XII chấp thuáºn má»™t cách rõ rà ng trong Diá»…n văn cá»§a ngà i vá»›i các há»™ sinh ngưá»i à và o năm 1951,[11] thì những giáo huấn chÃnh thức cá»§a Giáo há»™i chắc chắn đã trải qua bước tiến bá»™, nếu không nói là má»™t cuá»™c thay đổi táºn căn, đối vá»›i những lá»i giảng dạy cá»§a thánh Augustinô vốn từng chi phối Giáo há»™i cho đến thá»i Công đồng Vatican II.
Äối vá»›i thánh Augustinô, má»i hà nh vi quan hệ tình dục phải có ý định hiển nhiên là tạo sinh, còn vá»›i cả Äức Piô XI lẫn Äức Piô XII, giáo huấn nà y dần dần bị đảo lá»™n: má»™t cặp vợ chồng có thể sá» dụng phương pháp tránh thai dá»±a trên chu kỳ kinh nguyệt ngưá»i nữ, có nghÄ©a là há» không cần đến ý hướng minh nhiên, kể cả mặc nhiên, vá» sinh sản khi hỠăn ở vá»›i nhau[12]. Humanae Vitae là văn kiện háºu Vatican II đầu tiên không chỉ chÃnh thức và công khai chấp nháºn việc sá» dụng phương pháp theo chu kỳ trong hà nh vi vợ chồng, mà còn đỠnghị vá»›i hà nh vì ấy tinh thần trách nhiệm là m cha mẹ, đó là bước tiến bá»™ rõ rệt trong giáo huấn chÃnh thức[13]. Theo đó, “những ngưá»i phối ngẫu có thể táºn dụng chu kỳ tá»± nhiên cá»§a hệ sinh dục và thá»±c hiện hà nh vi vợ chồng trong những thá»i Ä‘iểm ngoại sinh (infertile)â€, Äức Giáo hoà ng Phao-lô VI nói. Giáo huấn nà y được lặp lại nhất quán trong các giáo huấn chÃnh thức sau nà y.[14]
- Trách nhiệm là m Cha Mẹ
Gaudium et Spes đã đỠcáºp đến việc “truyá»n sinh vá»›i tinh thần trách nhiệm†liên quan đến những ngưá»i phối ngẫu (Các số 51, 87). Trong văn kiện Humanae Vitae, Äức Phaolô VI nhấn mạnh hÆ¡n thuáºt ngữ nà y và nói vỠ“tinh thần là m cha mẹ có trách nhiệm:
Lưu tâm đến các Ä‘iá»u kiện vá» thể chất, kinh tế, tâm lý và xã há»™i, trách nhiệm là m cha mẹ được thá»±c hiện bởi những ngưá»i tháºn trá»ng và quảng đại đưa ra quyết định sinh nhiá»u con cái hÆ¡n, và bởi những ai, vì những nguyên do hệ trá»ng và tinh thần thượng tôn các nguyên tắc luân lý, quyết định không có thêm con trong má»™t khoảng thá»i gian nhất định hoặc không xác định.â€[15]
Và o năm trước đó (tức năm 1967), Äức Phaolô VI đã sá» dụng khái niệm nà y khi đỠcáºp đến việc dân số thế giá»›i ngà y cà ng tăng trong thông Ä‘iệp nổi tiếng cá»§a ngà i là Populorum Progressio khi viết:
Cuối cùng, chÃnh các báºc cha mẹ là ngưá»i phải nhìn kỹ vấn đỠvà quyết định số con cái cá»§a há». Äây là nghÄ©a vụ mà há» tá»± mình đảm đương, trước con cái mình đã sinh thà nh, và trước cá»™ng Ä‘oà n trá»±c tiếp cá»§a há» – trong khi tuân theo các mệnh lệnh lương tâm cá»§a chÃnh mình được soi dẫn bởi luáºt Chúa được giải thÃch cách chân thá»±c, và được cá»§ng cố bằng lòng tÃn thác và o Chúa.[16]
Như thế, trách nhiệm là m cha mẹ không chỉ đơn thuần là việc giảm số lượng con cái mà má»™t cặp vợ chồng có thể có mà còn là khoảng cách những lần sinh con, nhưng luôn tuân theo các phương thức hợp pháp được Giáo há»™i á»§ng há»™, cụ thể là các phương pháp kế hoạch hóa gia đình tá»± nhiên và o thá»i kỳ tại sinh (fertile) trong chu kỳ cá»§a ngưá»i nữ, theo lương tâm được đà o luyện đúng đắn cá»§a má»™t ngưá»i. Mưá»i ba năm sau, Äức Gioan Phaolô II đỠcáºp đến khái niệm tương tá»±, khi ngà i nói vá» việc sá» dụng các biện pháp ngừa thai trên chu kỳ tá»± nhiên, theo đó má»™t đôi vợ chồng chia sẻ trách nhiệm đối vá»›i con cái cá»§a há» (Familiaris Consortio, 32). Sách Giáo Lý Há»™i Thánh Công Giáo (1992) cÅ©ng đỠcáºp đến khái niệm vá» việc là m cha mẹ có trách nhiệm trong các số 2367 và 2368.
- ‘Những mục Ä‘Ãch’ trở thà nh ‘ý nghÄ©a’ cá»§a Hôn Nhân
Trong khi cảnh báo rằng tinh thần “là m cha mẹ có trách nhiệm†nà y phải thưá»ng xuyên đối thoại vá»›i tráºt tá»± luân lý khách quan (Số 10), Humanae Vitae tuyên bố rõ rà ng rằng chỉ có các phương pháp kế hoạch hóa gia đình tá»± nhiên má»›i được sá» dụng trong việc thá»±c hiện trách nhiệm nà y cá»§a vợ chồng (Số 16). Tất cả các phương pháp Ä‘iá»u hoà sinh sản nhân tạo Ä‘á»u bị lên án (Số 14), và việc lên án nà y dá»±a trên má»™t láºp luáºn nguyên mẫu mà Äức Phaolô VI đưa và o giáo huấn cá»§a Huấn quyá»n: trước hết, ngà i gá»i ‘các mục Ä‘Ãch” truyá»n thống cá»§a hôn nhân bằng má»™t thuáºt ngữ má»›i, ‘những ý nghÄ©a’. Theo đó, có hai ‘ý nghÄ©a’ cá»§a hôn nhân: ‘nên má»™t’ và ‘tạo sinh’. Sau đó (sá» dụng những gì Gaudium et Spes đã nói vá» mối liên kết keo sÆ¡n giữa tình yêu tương thuá»™c cá»§a vợ chồng và việc tạo sinh), ngà i tiếp tục láºp luáºn rằng hai ý nghÄ©a nà y được Thiên Chúa kết hợp bất khả phân ly, và rằng mối liên kết đó không thể bị phá vỡ bởi con ngưá»i[17]. Tất cả các văn kiện huấn quyá»n sau nà y đã liên tục sá» dụng láºp luáºn vững chắc nà y cá»§a Äức Phaolô VI để cho thấy tÃnh phi luân cá»§a việc sá» dụng biện pháp tránh thai nhân tạo.[18]
Theo thiển ý cá»§a chúng tôi trong bà i viết nà y, ngưá»i ta cần chú ý tá»›i không chỉ láºp luáºn má»›i nà y chống lại các biện pháp tránh thai nhân tạo, mà còn tá»›i sá»± tiến hóa độc đáo cá»§a thuáºt ngữ ‘ý nghÄ©a’. Äầu tiên, Thánh Augustinô đã nói vá» ba <thiện Ãch> cá»§a hôn nhân[19], và sau đó, Thánh Tôma nói vá» thứ tá»± phân cấp cá»§a hai “mục Ä‘Ãch†trong hôn nhân: tạo sinh là “mục Ä‘Ãch” trên hết và tình yêu tương thuá»™c là mục tiêu “thứ cấpâ€. Vatican II tiếp tục nói vỠ“các mục Ä‘Ãch†cá»§a hôn nhân, nhưng không đỠcáºp thứ tá»± thứ báºc nà o cá»§a chúng. Và ở đây, Humanae Vitae đánh dấu má»™t giai Ä‘oạn khác trong sá»± tiến hóa cá»§a những thuáºt ngữ nà y khi gá»i các “mục Ä‘Ãch†là “các ý nghÄ©a†cá»§a hôn nhân. Trong Familiaris Consortio, Äức Giáo Hoà ng Gioan Phaolô II cÅ©ng tiếp tục sá» dụng thuáºt ngữ “các ý nghÄ©a†để chỉ “các mục Ä‘Ãch†truyá»n thống, do đó xác nháºn má»™t sá»± tiến bá»™ rõ rệt trong giáo huấn chÃnh thức cá»§a Giáo há»™i.[20] Bá»™ Giáo luáºt (1983), có hiệu lá»±c hai năm sau đó, hoà n toà n hà i hòa vá»›i việc tỉnh lược cá»§a giáo huấn háºu Vatican II liên hệ tá»›i khái niệm phân cấp thứ báºc trong mục Ä‘Ãch cá»§a hôn nhân trước Vatican II; tháºt váºy, Giáo luáºt hiện nay lưu ý là “thiện Ãch cá»§a đôi hôn phối†đi trước “việc tạo sinh và dưỡng dục con cái†(Giáo Luáºt. Ä‘.1055).
- Mối liên kết nội tại giữa Tình yêu (tình yêu tương thuộc) và Sự sống (việc tạo sinh)
Trong Humanae Vitae, luáºn giải cá»§a Äức Phaolô VI vá» tình yêu hôn nhân hoà n toà n hà i hoà vá»›i những gì Gaudium et Spes đã dạy ba năm trước, khi ngà i nói: “Tình yêu nà y trước hết mang ý nghÄ©a hoà n toà n nhân văn, má»™t hiệp thể xúc cảm và tinh thần†(Số 9). Khi gá»i tình yêu là má»™t “hình thái rất đặc biệt cá»§a tình bằng hữu cá vịâ€, ngà i cho rằng tình yêu nà y cÅ©ng mang tÃnh “phong nhiêu†(Số 9), do đó, là m nổi báºt mối liên hệ ná»™i tại giữa tình yêu hôn nhân và sá»± sống được tạo ra. Việc là m nổi báºt mối liên kết ná»™i tại giữa hai “mục Ä‘Ãch†(mà từ giá» trở thà nh “ý nghÄ©a†trong Humanae Vitae) và đưa mối liên kết đó vá» vá»›i chÃnh Thiên Chúa, việc đó tá»± nó đã là bước tiến bá»™ trong giáo thuyết, theo nghÄ©a, trong thá»i kỳ tiá»n Vatican II, hai mục Ä‘Ãch nà y đã không được kết nối cách rõ rà ng. Äúng hÆ¡n, hai mục Ä‘Ãch đó được coi như hai mục Ä‘Ãch xếp theo thứ tá»± phẩm tráºt, biệt láºp vá»›i nhau, má»—i mục Ä‘Ãch xem ra có thể hiện hữu độc láºp vá»›i nhau, ở trên hay dưới theo phẩm tráºt.
Trong Familiaris Consortio, Äức Gioan Phao-lô II cÅ©ng đỠcáºp đến liên kết ná»™i tại nà y khi viết: “Cặp vợ chồng, trong khi trao hiến cho nhau, há» không chỉ trao ban chÃnh mình nhưng còn trao ban thá»±c tại con cái, vốn là má»™t phản ảnh sống động tình yêu cá»§a há», là dấu hiệu thưá»ng hằng cá»§a sá»± thông hiệp vợ chồng, và là má»™t tổng hợp sống động, không thể tách rá»i cá»§a thiên chức là m cha mẹ†(Số 14). Ngà i tiếp tục xây dá»±ng Ä‘iểm nà y thêm:
Sinh sản là hoa trái và dấu chỉ cá»§a tình yêu vợ chồng, chứng từ sống động cá»§a sá»± trao ban trá»n vẹn cho nhau cá»§a đôi hôn nhân. “Trong khi không là m cho các mục Ä‘Ãch khác cá»§a hôn nhân bị giảm giá trị, việc thá»±c hà nh đúng nghÄ©a hà nh vi vợ chồng và toà n bá»™ ý nghÄ©a cá»§a Ä‘á»i sống gia đình khởi Ä‘i từ đó, Ä‘á»u nhắm đến mục Ä‘Ãch nà y, đó là các cặp vợ chồng đã sẵn sà ng vá»›i con tim quả cảm hợp tác vá»›i tình yêu cá»§a Äấng Tạo Hóa và Äấng Cứu Rá»—i, Äấng qua há» sẽ mở rá»™ng và là m phong phú thêm gia đình cá»§a chÃnh Ngà i từng ngà yâ€. (FC 28).
Vá»ng vang giáo huấn căn bản cá»§a GS số 50: hôn nhân không được thiết định chỉ để sinh sảnâ€, và để phát triển ý niệm xa hÆ¡n, Familiaris Consortio nói: “Tuy nhiên, hoa trái cá»§a tình yêu vợ chồng không chỉ hạn chế trong việc sinh sản con cái, kể cả nếu hiểu theo chiá»u kÃch nhân văn đặc thù†(Số 28). Vá»›i lịch sá» trải dà i khoảng 1.600 năm kể từ Thánh Augustinô, trong thá»i gian đó Giáo há»™i đã dạy má»™t cách nhất quán rằng mục Ä‘Ãch chÃnh cá»§a hôn nhân là tạo sinh (đôi khi tháºm chà ngụ ý rằng đó là mục Ä‘Ãch duy nhất cá»§a hôn nhân),[21] chắc chắn đây là má»™t tiến bá»™ hiển nhiên trong giáo thuyết.
- Tình Yêu Hôn Nhân như thể má»™t phản ánh cá»§a chÃnh TìnhYêu Thiên Chúa
Trong má»™t bà i báo gần đây ngay sau khi kết thúc Thượng Há»™i Äồng Giám Mục Ngoại thưá»ng, Antonio Spadaro bắt đầu vá»›i câu: “Tình yêu giữa má»™t ngưá»i nam và má»™t ngưá»i nữ là hình ảnh cá»§a tình yêu cá»§a Thiên Chúaâ€.[22] Má»™t tuyên bố như váºy sẽ gây sốc cho bất kỳ giáo sư hay sinh viên thần há»c luân lý nà o ngay trước Công đồng Vatican II. Do mối ngá» vá»±c ná»n tảng vá» hà nh vi tình dục con ngưá»i mà truyá»n thống Công giáo được kế thừa từ thá»i các Giáo Phụ, tình yêu tÃnh dục cá»§a con ngưá»i, kể cả trong những năm trước Công đồng, không mang tÃnh tÃch cá»±c trong thần há»c luân lý Công giáo. Tình yêu giữa má»™t ngưá»i nam và má»™t ngưá»i nữ (eros) đã bị nhìn vá»›i sá»± nghi ngá» như cái gì đó xô đẩy con ngưá»i xa rá»i Thiên Chúa.[23] Và điá»u nà y bất chấp quan Ä‘iểm phong phú cá»§a Kinh Thánh vá» tình yêu, đặc biệt là trong sách Diá»…m Ca. Trong thá»i kỳ tiá»n Vatican II, Ä‘iá»u cần thiết nhất là khế ước hôn nhân đã được ký kết hữu hiệu, và hôn nhân được nhìn trong khuôn khổ thuần pháp lý như thế, đến ná»—i “ngưá»i ta có thể được miá»…n chước vá»›i giả định rằng má»™t ngưá»i nam và má»™t ngưá»i nữ không há» yêu nhau vẫn có thể kết hôn được, miá»…n là má»—i bên trao cho bên kia quyá»n trên thể xác mìnhâ€![24] Tuy nhiên, vá»›i Vatican II bao Ä‘iá»u đã thay đổi táºn căn. Do đó, số 48 cá»§a Gaudium et Spes bắt đầu bằng việc xác định hôn nhân như là má»™t “mối hiệp thông máºt thiết cá»§a sá»± sống và tình yêu vợ chồngâ€(intima communitas vitae et amoris coniugalis).Trong các số 48 đến 51, chúng ta nháºn thấy sá»± hiệp thông hôn nhân nà y được mô tả bằng những thuáºt ngữ cá vị và máºt thiết. Bản chất cá»§a sá»± hiệp thông nà y được hiểu là hà nh vi vợ chồng, và được diá»…n tả trong số 48 như là “hà nh vi nhân linh do má»—i bên trao hiến và đón nháºn vá»›i nhau. Trong số 49, chúng ta Ä‘á»c thấy:
Qua việc trao ban đặc biệt ân sá»§ng và tình yêu, Chúa đã Ä‘oái thương chữa trị, hoà n thiện và nâng cao tình yêu ấy. Má»™t tình yêu kết hợp yếu tố nhân loại vá»›i yếu tố thần linh như thế phải thấm nhuần cả Ä‘á»i sống, và hướng dẫn đôi vợ chồng biết tá»± do trao hiến cho nhau qua những tâm tình và cá» chỉ trìu mến; hÆ¡n nữa, chÃnh nhá» những hà nh vi quảng đại cá»§a đôi vợ chồng mà tình yêu giữa hai ngưá»i được hoà n thiện và tăng trưởng. Do đó, tình yêu vợ chồng tháºt khác xa vá»›i sá»± hấp dẫn phái tÃnh thuần túy nhục dục, má»™t sá»± hấp dẫn, nếu được thá»±c hiện cách Ãch ká»·, sẽ mau chóng tan biến và đưa tá»›i những háºu quả thảm hại.
Kể từ khi hiến chế Gaudium et Spes phục hồi tình yêu hôn nhân trở lại đúng vị trà cá»§a nó trong truyá»n thống Công giáo, tất cả các tà i liệu huấn quyá»n đã rất tÃch cá»±c khi nói vá» tình yêu hôn nhân. Sá»± phục hồi cá»§a Công Äồng cho tình yêu hôn nhân trở vỠđúng nguyên vị và trong mối liên kết vá»›i Thiên Chúa đã chạm đến tá»™t đỉnh cá»§a nó trong các giáo huấn chÃnh thức vá»›i phát biểu cá»§a Äức Giáo Hoà ng Bênêđictô XVI trong thông Ä‘iệp Deus Caritas Est (2005): “Äúng thế, eros muốn đưa chúng ta ‘trong cÆ¡n xuất thần’ hướng vá» Thiên Chúa, dẫn dắt chúng ta vượt lên chÃnh mình; nhưng vì lý do nà y nó đòi há»i má»™t con đưá»ng Ä‘i lên, từ bá», thánh tẩy và chữa là nh â€.[25] Äức Giáo Hoà ng tiếp tục nhấn mạnh rằng tình yêu hiến trao hoặc tá»± hạ (agape) trao cho nhau như Chúa Giêsu đã dạy và tình yêu giữa má»™t ngưá»i nam và má»™t ngưá»i nữ (eros) “không bao giá» có thể hoà n toà n tách rá»iâ€.[26] Vì váºy, ngà i rõ rà ng phá»§ nháºn sá»± đối chá»i giữa agape và eros vốn phổ biến trong phạm vi Giáo há»™i trong và i năm trước Công Äồng. Äúng hÆ¡n, má»™t tình yêu toà n diện và bao quát như trong việc trao hiến cho nhau trong hà nh vi hôn nhân vượt qua chân trá»i cá»§a tình yêu con ngưá»i (eros) và sẵn sà ng tham phần và o tình yêu thần linh (agape).
- Những kiểu thức khác cá»§a Tương giao tÃnh dục khác giá»›i không đáp ứng đầy đủ đặc tÃnh Hôn nhân Công giáo lý tưởng (Khoảng thá»i gian) giữa Công Äồng Vatican II (kết thúc và o năm 1965) và Thượng Há»™i đồng Giám mục Thế giá»›i vá» gia đình năm 1980, đã có rất nhiá»u thay đổi triệt để trong nháºn thức và thá»±c tế sống động vá» tÃnh dục con ngưá»i và hôn nhân trong thế giá»›i thế tục đương đại. Trong má»™t khoảng thá»i gian ngắn chỉ 15 năm, má»™t loạt các dạng tương giao tÃnh dục khác giá»›i như hôn nhân thá» nghiệm, “hôn nhân defacto†(thưá»ng được gá»i là “sống thá»â€), hôn nhân dân sá»± rồi ly hôn và tái hôn, ngà y cà ng đông đảo.[27]
Những giáo huấn luân lý cá»§a Giáo há»™i được hiểu là để phục vụ con ngưá»i, vốn luôn thay đổi không chỉ trong sá»± hiểu biết cá»§a há» vá» chÃnh hiện hữu nhân sinh mà còn vá» sá»± ứng xá» nữa. Vì váºy, liên quan đến hôn nhân, ngà y nay, không chỉ có các hình thức má»›i trong kết hợp tÃnh dục khác giá»›i, mà còn có cả các kết hợp tÃnh dục đồng giá»›i công khai, há» tháºm chà còn yêu cầu những mối tương giao (tÃnh dục) đó phải được công nháºn là “hôn nhânâ€! Giáo huấn cá»§a Giáo há»™i (tháºm chà miá»…n cưỡng) đã bà n đến các nhóm như váºy Ãt nhất là má»™t cách tuần tá»±, mặc dù Giáo há»™i tiếp tục trung thà nh duy trì má»™t hôn nhân đơn nhất, dị tÃnh, bà tÃch như là hình thức hôn nhân lý tưởng. Äó là lý do tại sao má»™t văn kiện chÃnh thức cá»§a Giáo há»™i như Familiaris Consortio cố gắng bà n đến các nhóm nà y từ má»™t quan Ä‘iểm mục vụ, lần đầu tiên trong lịch sá» cá»§a Giáo há»™i (các số từ 79 đến 84).[28] Äiá»u đáng quan tâm là ngưá»i ta có thể nháºn ra hình thức tiến hóa nà o đã diá»…n ra trong chÃnh khái niệm vá» hôn nhân trong thá»±c tế sống cá»§a con ngưá»i, bởi thá»±c tế là những giáo huấn cá»§a Vatican II không có bất kỳ nhóm nà o trong số nà y tháºm chà được đỠcáºp, trong khoảng 50 năm trước.â€[29]
- Ngưá»i Công giáo Ly dị và Tái hôn
Trong nhiá»u thế ká»·, Giáo há»™i đã luôn nhất quán trong giảng dạy rằng những ngưá»i Công giáo đã ly hôn và tái hôn “đang sống trong tá»™i lá»—iâ€, nói cách chÃnh xác hÆ¡n, là đang sống trong tá»™i ngoại tình. Các văn kiện huấn quyá»n trong suốt 50 năm qua cÅ©ng tiếp nối trình bà y cách trung thà nh và hùng hồn giáo lý Công giáo vá» tÃnh bất khả phân ly cá»§a hôn nhân, như giáo huấn do chÃnh Chúa Giêsu đã dạy. Tuy nhiên, đối vá»›i việc chữa trị mục vụ cho những ngưá»i Công giáo đã ly dị và tái hôn, có má»™t số bước phát triển căn bản trong các giáo huấn chÃnh thức. Äể nắm bắt ý tưởng vá» cách hiểu trong Giáo há»™i thá»i tiá»n Công Äồng vá» ngưá»i ly dị và tái hôn, chúng ta chỉ cần trưng dẫn cách hiểu cá»§a Bá»™ Giáo luáºt năm 1917 vá» há»:
Những ngưá»i sống trong tình trạng trùng hôn (bigamists), đó là , những ngưá»i, tuy đã có má»™t giao ước hôn nhân, cố tình nháºp cuá»™c hôn nhân khác, ngay cả chỉ là hôn nhân dân sá»± như há» nói, những ngưá»i đó sống không đúng đắn; và nếu, bất kể khuyến cáo cá»§a Äấng Bản quyá»n, vẫn ở lại trong mối quan hệ bất chÃnh, há» bị tuyệt thông theo mức trầm trá»ng cá»§a hà nh vi hay phạt vạ cấm chế cá chân.[30]
Tuy nhiên, Bá»™ Giáo luáºt năm 1983, không còn gá»i cách miệt thị ngưá»i ly hôn và tái hôn là “đối tượng trùng hônâ€; Bá»™ luáºt cÅ©ng không chứa đựng các mối Ä‘e dá»a trừng phạt hay má»™t vạ tuyệt thông theo mức độ nặng cá»§a hà nh vi. Bá»™ luáºt chỉ đơn giản nói rằng: “Ngăn trở công hạnh phát sinh từ má»™t cuá»™c hôn nhân bất thà nh sau khi đã sống chung do tư hôn công khai hay hiển nhiên†(ND- bản dịch tiếng Việt cá»§a HÄGMVN).[31] Ở đây, chúng ta nháºn thấy má»™t bước phát triển rõ rà ng trong thá»±c hà nh theo Giáo luáºt cá»§a Giáo há»™i đối vá»›i việc ly hôn và tái hôn.
HÆ¡n nữa, và o năm 1977, Ủy ban Thần há»c Quốc tế trong khi duy trì các láºp luáºn Công giáo truyá»n thống chống lại việc những ngưá»i đã ly hôn và tái hôn được lãnh nháºn Bà tÃch Thánh Thể, tuy nhiên, đã đưa ra má»™t gợi ý mục vụ má»m dẻo nhắc tá»›i những trách nhiệm phát sinh từ việc lãnh nháºn Bà tÃch Thánh tẩy, khi nói rằng:
Há» không được miá»…n trừ từ nhiá»u nghÄ©a vụ xuất phát từ phép rá»a tá»™i, đặc biệt là nhiệm vụ tạo Ä‘iá»u kiện cho con cái hỠđược hấp thụ ná»n giáo dục Kitô giáo. Những nẻo đưá»ng cầu nguyện Kitô giáo, cả công khai và riêng tư, việc sám hối, và các hoạt động tông đồ nà o đó vẫn mở ra cho há».[32]
Việc mở các kênh liên đới má»›i cho ngưá»i ly dị và tái hôn hòa nháºp và o cá»™ng đồng Giáo há»™i đã được tăng cưá»ng thêm bốn năm sau đó bởi Äức Giáo Hoà ng Gioan Phaolô II khi ngà i viết:
Giáo há»™i, vốn được thà nh láºp để đưa muôn dân đến vá»›i Æ¡n cứu độ cách riêng là những ngưá»i đã được rá»a tá»™i, không thể bá» mặc há» là những ngưá»i trước đây bị rà ng buá»™c bởi Bà tÃch Hôn nhân trước và đã cố tình xây dá»±ng cuá»™c hôn nhân thứ hai. Giáo há»™i do đó ná»— lá»±c không mệt má»i để Ä‘em lại cho há» các phương tiện mang lại Æ¡n cứu rá»—i. (FC 84)
Sau đó, dưới cùng má»™t tiêu đỠ“Những Ngưá»i ly dị đã tái hônâ€, Äức Giáo Hoà ng liệt kê cách thế để những ngưá»i như váºy có thể được xem xét, để há» không bị tách rá»i khá»i Giáo há»™i, nhưng hÆ¡n nữa là hỠ“chia sẻ Ä‘á»i sống Giáo há»™iâ€: khuyến khÃch há» lắng nghe Lá»i Chúa, dá»± phần Hy Tế Thánh Lá»…, kiên trì cầu nguyện, đóng góp cho các công việc từ thiện và các ná»— lá»±c cá»™ng đồng bênh vá»±c công lý, nuôi dạy con cái cá»§a há» trong đức tin Kitô giáo, đà o luyện tâm hồn và thá»±c hà nh việc sám hối rồi ngà y lại ngà y khẩn cầu ân sá»§ng Chúa (FC, số 84). Äức Giáo Hoà ng kêu gá»i Giáo há»™i cầu nguyện cho há», để khuyến khÃch há» và cho thấy Giáo há»™i là má»™t ngưá»i mẹ từ bi, và do đó, duy trì há» trong đức tin và hy vá»ng (FC, số 84).
Nhắc đến Tuyên bố đã đỠcáºp bên trên cá»§a Ủy ban Thần há»c Quốc tế năm 1977, và vá» những gì Äức Giáo hoà ng Gioan Phaolô II dạy trong Familiaris Consortio, Orsy nói rằng “từ quan Ä‘iểm thần há»c cả hai văn kiện Ä‘á»u xem ngưá»i ly dị và tái hôn như là má»™t nhóm đặc biệt trong Giáo há»™i, vá»›i tình trạng được xác định rõ rà ngâ€, theo nghÄ©a là há» không bị tách rá»i khá»i Giáo há»™i như trong nháºn thức trước đây vá» há», tá»· dụ, theo Bá»™ Giáo luáºt năm 1917[33], mà bây giá» hỠđược coi là hiệp thông vá»›i Giáo há»™i. Orsy tiếp tục bình luáºn:
Rõ rà ng là , hai văn kiện chứng thá»±c rằng Giáo há»™i Ä‘ang rá»i khá»i má»™t láºp trưá»ng nghiêm khắc và cứng nhắc, khi phán xét ngưá»i ly dị và tái hôn như những kẻ phạm tá»™i công khai, và đang hướng tá»›i trân trá»ng há», vá»›i Ä‘iá»u kiện há» mang trong lòng con tim thống hối, cÅ©ng như tâm tình những ngưá»i biết đón nháºn ân sá»§ng Thiên Chúa. Ná»™i dung cá»§a các văn kiện chỉ ra rằng chúng ta Ä‘ang ở giữa má»™t giai Ä‘oạn phát triển chưa đạt được mục tiêu tối háºu.[34]
Tuy nhiên, tháºt đáng ngạc nhiên khi sách Giáo lý Há»™i Thánh Công giáo (GLHTCG) được ban hà nh và o năm 1992, nói rằng những ngưá»i như váºy Ä‘ang sống trong “má»™t tình trạng ngoại tình công khai và vÄ©nh viá»…nâ€.[35] Không có tà i liệu huấn quyá»n nà o khác, theo hiểu biết cá»§a chúng tôi, đã sá» dụng ngôn ngữ mạnh mẽ như váºy chống lại ngưá»i Công giáo đã ly dị và tái hôn trong thá»i kỳ háºu Vatican II. Sá»± kiện GLHTCG đứng trên láºp trưá»ng cứng rắn đối vá»›i ngưá»i Công giáo tái hôn hÆ¡n là Tông huấn Familiaris Consortio có thể dá»… dà ng hiểu được nếu so sánh số 84 cá»§a FC vá»›i số 1650 trong GLHTCG. Không chỉ “mối báºn tâm từ mẫu†cá»§a Giáo há»™i mà còn nhiá»u lÄ©nh vá»±c mà những ngưá»i Công Giáo có thể tham gia và o Ä‘á»i sống Giáo há»™i như đã được Äức Giáo Hoà ng Gioan Phaolô II đỠcáºp không có trong GLHTCG. Tuy váºy, khoảng 15 năm sau, Äức Giáo hoà ng Bênêđictô XVI đã lặp lại Ä‘iá»u Äức Giáo hoà ng Gioan Phaolô II đã từng nói, cụ thể là , những ngưá»i Công giáo đã tái hôn vẫn thuá»™c vá» Giáo há»™i, và lá»i má»i gá»i đỠnghị cho há» tham gia và o Ä‘á»i sống Giáo há»™i ngoại trừ việc lãnh nháºn các bà tÃch.[36] Sá»± bảo đảm nà y đối vá»›i những ngưá»i Công giáo đã tái hôn xác định há» vẫn thuá»™c vá» Giáo há»™i và má»i gá»i há» tham dá»± và o Ä‘á»i sống Giáo há»™i (đến từ cả hai Äức Giáo hoà ng), mà theo Äức Hồng y Kasper là “má»™t cung Ä‘iệu má»›iâ€.[37]
Khi đỠcáºp đến những ngưá»i Công giáo đã tái hôn, Bản Äúc Kết cá»§a Thượng Há»™i Äồng Giám Mục Thế Giá»›i Ngoại thưá»ng gần đây vá» Gia đình đã sá» dụng các thuáºt ngữ mang tÃnh nhân văn và tâm tình hÆ¡n khi ghi nháºn, “Giáo há»™i có trách nhiệm giúp há» hiểu được phương pháp sư phạm thiêng liêng vỠân sá»§ng trong cuá»™c sống cá»§a há» và cung cấp cho há» sá»± giúp đỡ để há» có thể đạt tá»›i sá»± trá»n là nh trong kế hoạch mà Thiên Chúa dà nh cho há» â€.[38] HÆ¡n nữa, còn kêu gá»i hãy “khuyến khÃch há» tham gia và o Ä‘á»i sống cá»™ng Ä‘oà n†(Số 51). Bản văn nà y không hỠđỠcáºp đến sá»± chống đối trong truyá»n thống Công giáo vỠ“tai tiếng†có khả năng xảy ra nếu ngưá»i ly dị tái hôn được đón nháºn và o thông hiệp, thay và o đó, đã kêu gá»i nhìn trong quan Ä‘iểm tÃch cá»±c hướng đến má»™t tiếp cáºn mục vụ tương ứng: “Việc chăm sóc cá»§a cá»™ng Ä‘oà n Kitô hữu dà nh cho những ngưá»i như váºy chẳng những không được coi như là m suy yếu đức tin cá»™ng Ä‘oà n và chứng tá cho tÃnh bất khả phân ly cá»§a hôn nhân, nhưng, chÃnh xác hÆ¡n theo cách nà y, cá»™ng Ä‘oà n cà ng bà y tá» hiển đức ái hÆ¡nâ€. (Số 51) Äiá»u nà y, chắc chắn là má»™t nhịp đệm cho má»™t bước phát triển má»›i.
- Hôn Nhân Hỗn Hợp
Thuáºt ngữ “hôn nhân há»—n hợp†theo cách nói thông thưá»ng, cÅ©ng như theo má»™t nghÄ©a rá»™ng trong Bá»™ Giáo luáºt, đỠcáºp đến hôn nhân giữa ngưá»i Công giáo và ngưá»i không chịu phép rá»a tá»™i (hôn nhân dị giáo) và giữa ngưá»i Công giáo và ngưá»i không công giáo – (đã được rá»a tá»™i trong má»™t Giáo há»™i Kitô ngoà i Công giáo – ND) (hôn nhân há»—n hợp).[39] Nháºn xét vá» loại thứ hai, Siegle gợi lại má»™t bức tranh sinh động vá» thái độ Công giáo trước đó đối vá»›i những cuá»™c hôn nhân như váºy:
Qua nhiá»u năm, có nhiá»u quyết nghị tiến bá»™ có liên quan đến hôn nhân há»—n hợp. Các Ä‘iá»u khoản miá»…n chuẩn đã từng được ban cấp trước đây cho việc hợp thức hóa những cuá»™c hôn nhân như thế phải chứng hôn trong nhà xứ hoặc phòng thánh trong phạm vi nhà thá» xứ; những tiến bá»™ sau đó đã cho phép các cuá»™c hôn nhân ấy có thể được chứng hôn trong nhà thá» nhưng bên ngoà i bà n thá», và trong má»™t số giáo pháºn không có hoa trên bà n thá», không có âm nhạc và không có nến thắp sáng. Theo thá»i gian, được phép chứng hôn trong phạm vi cung thánh có âm nhạc (không lá»i ca) và cho phép cắm hoa bà n thá». Các Ä‘iá»u khoản má»›i giỠđây đã cho phép cá» hà nh thánh lá»… hôn phối trong nhà thá» và bên Công giáo được rước lá»….[40]
Má»™t phân tÃch vá» cách hà nh xá» theo Giáo luáºt trước và sau Vatican II cho thấy má»™t sá»± phát triển rõ rệt trong truyá»n thống vá» những cuá»™c hôn nhân như thế. Và dụ, Bá»™ Giáo luáºt năm 1917 đỠcáºp đến những gì được gá»i là “hôn nhân há»—n hợp†như sau:
Giáo há»™i thá»±c sá»± hết sức nghiêm cấm chứng hôn cho hai ngưá»i đã chịu phép rá»a, vá»›i má»™t bên là Công giáo, và ngưá»i kia thuá»™c vá» má»™t giáo phái dị giáo hoặc ly giáo: thá»±c sá»±, nếu có nguy cÆ¡ bị ngược đãi vá»›i vợ / chồng và con cái Công giáo, hôn nhân đó bị cấm tháºm chà do thiên luáºt.[41]
Ngay cả má»™t so sánh rất bá» ngoà i cá»§a trưá»ng hợp nêu trên tham chiếu vá»›i trưá»ng hợp trong Bá»™ Giáo luáºt năm 1983 cho thấy tÃnh má»m dẻo trong ngôn từ và giá»ng Ä‘iệu sá» dụng:
Nếu không có phép minh nhiên cá»§a thẩm quyá»n, cấm kết hôn giữa hai ngưá»i đã được Rá»a Tá»™i, mà má»™t ngưá»i đã được Rá»a Tá»™i trong Giáo há»™i Công giáo hoặc đã được nháºn và o Giáo há»™i Công giáo sau khi Rá»a Tá»™i, và đã không bá» Giáo há»™i ấy bằng má»™t hà nh vi dứt khoát, còn ngưá»i kia đã gia nháºp và o má»™t Giáo há»™i hoặc má»™t cá»™ng Ä‘oà n Giáo há»™i không thông hiệp trá»n vẹn vá»›i Giáo há»™i Công giáo (bản dịch tiếng Việt cá»§a HÄGMVN – ND).[42]
HÆ¡n nữa, trong Bá»™ luáºt năm 1917, đó là bên không Công giáo (dù đã chịu phép rá»a hay không) phải cam Ä‘oan (và bằng văn bản) “để loại bá» nguy cÆ¡ bị ngược đãi từ ngưá»i phối ngẫu Công giáoâ€, và rá»a tá»™i cho tất cả con cái sinh ra và dưỡng dục trong đức tin Công giáo, để xin phép (trong trưá»ng hợp chuẩn hôn nhân há»—n hợp) hoặc má»™t sá»± miá»…n chuẩn (trong trưá»ng hợp có hôn nhân dị giáo)[43]. Nhưng Bá»™ luáºt năm 1983 đã thay đổi láºp trưá»ng Giáo luáºt nà y má»™t cách triệt để, và vì váºy, bây giá» chÃnh bên Công giáo phải Ä‘oan hứa rằng há» sẽ là m má»i thứ có thể không gây nguy hiểm cho đức tin Công giáo cá»§a mình, và là m hết sức để con cái sau nà y được rá»a tá»™i và lá»›n lên trong đức tin Công giáo.[44] Doyle bà n luáºn vá» thay đổi diá»…n ra như thà nh quả cá»§a Vatican II liên quan đến các Ä‘iá»u kiện để ban cấp phép miá»…n chuẩn cho các cuá»™c hôn nhân như váºy:
Bên không Công giáo không còn cần phải thá»±c hiện bất kỳ lá»i hứa nà o. Thay và o đó, bên Công giáo phải tuyên bố rằng há» sẵn sà ng loại bá» má»i nguy cÆ¡ rá»i khá»i đức tin và hứa sẽ là m hết sức mình để má»i đứa con sau nà y Ä‘á»u được lãnh Bà tÃch Thánh tẩy và trưởng thà nh trong đức tin Công giáo. Trách nhiệm trung thà nh vá»›i Giáo há»™i thuá»™c vá» bên Công giáo chứ không phải bên vợ / chồng không Công giáo, mặc dù bên không Công giáo cÅ©ng buá»™c phải tôn trá»ng bối cảnh Công giáo.[45]
Orsy tin rằng Tuyên ngôn vá» Tá»± do tôn giáo (Dignitatis humanae) cá»§a Vatican II “nhấn mạnh quyá»n cá»§a tất cả má»i ngưá»i theo lương tâm cá»§a há» và quyá»n công khai thá»±c hà nh niá»m tin tôn giáo cá»§a há»â€ có má»™t vai trò trong sá»± thay đổi nà y.[46]
Như chúng ta đã biết, những cuá»™c hôn nhân dị giáo mà bây giỠđược gá»i bằng hạn từ “hôn nhân liên tôn†(theo cách gá»i trong má»™t tà i liệu cá»§a UBMVGÄ trá»±c thuá»™c HÄGMVN – ND) Ä‘ang gia tăng má»™t cách phi thưá»ng trong những tháºp ká»· gần đây, không chỉ trong miá»n đất được gá»i là các khu vá»±c không Kitô hữu, nhưng còn ở những nÆ¡i khác nữa. Familiaris Consortio diá»…n tả những cuá»™c hôn nhân ấy ngay sau khi nói vá» cuá»™c hôn nhân há»—n hợp trong số 78 rằng:
Ngà y nay, tại nhiá»u nÆ¡i trên thế giá»›i những cuá»™c hôn nhân giữa ngưá»i Công giáo và những ngưá»i không rá»a tá»™i Ä‘ang ngà y cà ng tăng vá» số lượng. Trong nhiá»u cuá»™c hôn nhân như váºy, bên không chịu phép rá»a thá»±c hà nh tôn giáo khác, và niá»m tin cá»§a há» phải được tôn trá»ng, phù hợp vá»›i các nguyên tắc được đưa ra trong Tuyên ngôn Nostra Aetate cá»§a Công Äồng Vatican II vá» các mối quan hệ vá»›i các tôn giáo không phải Kitô giáo. Nhưng trong nhiá»u cuá»™c hôn nhân như váºy, đặc biệt là trong các xã há»™i thế tục, ngưá»i không chịu phép rá»a cÅ©ng không theo tôn giáo nà o cả, trong những cuá»™c hôn nhân nà y cần được các Há»™i Äồng Giám Mục và cá nhân các Äức Giám mục Ä‘oan chắc rằng sẽ có những biện pháp mục vụ phù hợp để bảo vệ đức tin cá»§a bên Công giáo và cho việc tá»± do thá»±c hà nh đức tin, trên hết là nghÄ©a vụ phải là m hết sức mình để những đứa trẻ sinh ra được lãnh nháºn Bà tÃch Thánh tẩy và hấp thụ ná»n giáo dục Công giáo. Tương tá»± như váºy, ngưá»i Công giáo phải được há»— trợ theo má»i cách có thể để Ä‘em đến trong gia đình mình má»™t chứng tá Ä‘Ãch thá»±c cho đức tin Công giáo và đá»i sống Công giáo.
Äiá»u đáng ngạc nhiên là , theo má»™t khuynh hướng thần há»c khác, GLHTCG bà y tá» mong muốn nhiệt thà nh cho cuá»™c trở lại cuối cùng cá»§a bên không Công giáo vá» vá»›i Äạo Công giáo.[47]
Kết luáºn
Như chúng ta đã thấy ở trên, nháºn thức vá» hôn nhân và những phức tạp cá»§a nó trong Ä‘á»i sống thá»±c tế chắc chắn đã trải qua những tiến triển căn bản, trong 50 năm qua, trong giáo huấn chÃnh thức cá»§a Giáo há»™i. Chỉ có cÆ¡ thể sống má»›i có thể tăng trưởng (hay phát triển), và sá»± tăng trưởng luôn bao hà m sá»± biến đổi. Có thể nói rằng truyá»n thống luân lý Công giáo thá»±c sá»± là má»™t cÆ¡ thể sống động luôn phát triển.[48] Bình luáºn vá» những phát triển như váºy trong giáo huấn luân lý Công giáo chÃnh thức, không chỉ liên quan đến hôn nhân mà còn liên quan đến các vấn đỠluân lý khác, nhà sá» há»c nổi tiếng Noonan cảm nháºn Giáo há»™i Công giáo là tổng thể hữu cÆ¡ sung mãn đầy sinh lá»±c giải quyết các vấn đỠmá»›i vá»›i các giải pháp má»›i, và tăng cưá»ng khả năng tÃn hữu lÄ©nh há»™i thông qua kinh nghiệm và cảm thông mà tình yêu đòi buá»™c. Ông cho rằng động lá»±c thay đổi đến từ nhiá»u nguồn khác nhau, bao gồm cầu nguyện, suy gẫm Kinh Thánh, những hiểu biết và phân tÃch thần há»c má»›i, sá»± tiến hóa cá»§a các thể chế cá»§a con ngưá»i, và những tấm gương và lá»i dẫn dạy cá»§a những ngưá»i thà nh tâm thiện chÃ.[49]
Những thay đổi như váºy không là gì khác hÆ¡n tình trạng aggiornamento – cáºp nháºt, má»™t sá»± canh tân đổi má»›i, má»™t hồi đáp cho các “dấu chỉ cá»§a thá»i đại†trong lịch sá». Những thay đổi đó không phải là sá»± lệch đưá»ng hoặc đánh loãng truyá»n thống; đúng hÆ¡n, thông thưá»ng nếu không nói là luôn luôn, những thay đổi ấy đánh dấu sá»± trở vá» nguồn cá»™i cá»§a truyá»n thống, đặc biệt là giáo huấn Kinh Thánh và đá»i sống Giáo há»™i ban đầu (tức là sá»± vá» nguồn), như các nhà thần há»c Pháp hà ng đầu Henri de Lubac, Jean Daniélou, Yves Congar, Marie-Dominique Chenu, v.v đã nhắm tá»›i trong các nghiên cứu riêng cá»§a há» trước Vatican II. Bao lâu Chúa Thánh Thần mà Äức Kitô hứa ban Ä‘ang hiện diện trong Giáo há»™i, Ngưá»i sẽ từng bước là m cho Giáo há»™i hiểu mặc khải cá»§a Thiên Chúa tốt hÆ¡n[50]. Nói cách khác, sá»± hiểu biết cá»§a Giáo há»™i vá» giáo lý cá»§a chÃnh mình sẽ tiếp tục phát triển, nhá» cÅ©ng má»™t Thánh Thần.
Tác giả: Fr. Vimal Tirimanna, CSsR.
Dịch giả: Lm. FX Nguyá»…n Văn ThượngÂ
HÄGMVN
(*) Dịch từ bản tiếng Anh Theological Reflections on the Family in the Lead up to the 14th Ordinary General Assembly of the Synod of Bishops on the Family, “Development of Official Catholic Moral Teachings on Marriage during the Past 50 Yearsâ€, FABC Papers no. 145.
TrÃch Táºp san Hiệp Thông / HÄGM VN, Số 108 (Tháng 9 & 10 năm 2018)
[1] x. Masimo Faggioly, Vatican II: The Battle for Meaning, New York: Pauline Press, 2012.
[2] Margaret A. Farley, “Love shaped and grounded in faithâ€, The Tablet, 27 September 2014, 11
[3] Henry Davis, Moral and Pastoral Theology, Vol. IV, Eighth Edition (Revised and Enlarged), London: Sheed and Ward, 1959, 53.
[4] Tháºt khó chá»n lá»±a má»™t từ ngữ chÃnh xác tương đương vá»›i từ Latinh nà y trong nguyên bản cá»§a GS.
[5] Cfr. Vimal Tirimana, “Vatican II’s Teaching on Marriage: An Antidote to Contemporary Problemsâ€, Vidyajyoti Journal of Theological Reflections, 77:7 (July 2013).
[6] Humanae Vitae, số 8.
[7] Ladislas Orsy, Marriage in Canon Law: Texts and Comments, Reflections and Questions, Wilmington: Michael Glazier, 1986, 47.
[8] Orsy, Marriage in Canon Law, 37.
[9] Cfr. Karl H. Peschke, Christian Ethics: Moral Theology in the Light of Vatican II, Vol. II (Revised Edition), Bangalore: Theological Publications in India, 1992, 502: John T. Noonan, Jr., Contraception: A History of its Treatment by the Catholic Theologians and Canonist (Enlarged Edition), Cambridge: Havard , University Press, 1986, 442-443.
[10] Äức Giáo Hoà ng Piô XI, Thông Äiệp Casti Connubii (1930), như đã trÃch trong cuốn sách cá»§a Joseph A. Selling, “Magisterial Teaching on Marriage 1880 – 1968: Historical Constancy or Radical Change?†in Réal Tremblay and Dennis J. Billy (Eds), Historia: Memoria Futuri, Melanges Louis Vereecke, Roma: Edizione Academiae Alphonsianae, 1991, 375
[11] Cfr. Selling, “Magisterial Teaching on Marriageâ€, 380-386; Noonan, Contraception, 445-447.
[12] Theo Thánh Augustinô (mà các giáo huấn cá»§a ngà i vá» hôn nhân vốn chi phối trong thá»i tiá»n Vatican II, má»—i hà nh vi trong Ä‘á»i sống vợ chồng phải minh định ý hướng truyá»n sinh.
[13] Cfr., HV, Số 11,16.
[14] Cfr., FC, Số 32,34; GLHTCG số 2368, 2370
[15] HV, Số 10
[16] Äức Giáo Hoà ng Phaolô VI, Thông Äiệp Populorum Progressio (1967), Số 37.
[17] HV, 12
[18] Cfr., FC, No:32, CCC No: 2366. Luáºn Ä‘iểm nguyên mẫu cá»§a Äức Phaolô VI cÅ©ng được sá» dụng trong giáo huấn Giáo há»™i nhằm ngăn cấm sá» dụng những kỹ thuáºt nhân bản tân tiến nhất.
[19] Theo Thánh Augustinô, ba thiện Ãch là : con cái, lòng trung tÃn trong hôn nhân và tÃnh bất khả phân ly cá»§a hôn nhân.
[20] FC, số 32, GLHTCG số 2366.
[21] Theo Thánh Augustinô, má»—i hà nh vi tÃnh dục Ä‘á»u phải mang má»™t ý định hiển nhiên là truyá»n sinh, trong khi đó Thánh Thomas và giáo huấn Công giáo sau đó trước Vatican II, mục tiêu tối thượng cá»§a hôn nhân từng là truyá»n sinh.
[22] Antonio Spadaro, “Una Chiesa in Cammino Sinodale: Le Sfide Pastorali sulla Famigliaâ€, La Civilta Cattolica, 165, (1 Novembre, 2014), 213.
[23] Äể nghiên cứu chi tiết vá» hoan lạc tÃnh dục được giải thÃch trong Truyá»n thống Công giáo, xin xem cuốn sách cá»§a Shaji George Kochuthara, The Concept of Sexual Pleasure in the Catholic Moral Tradition, Roma: Editrice Pontificia Universita Gregoriana, 2007.
[24] Michael G. Lawler, Marriage and Sacrament: A Theology of Christian Marriage, Collegeville: The Liturgical Press, 1993, tr,. 19.
[25] ÄGH Bênêđictô XVI, Thông Äiệp Deus Caritas Est (2005), Số 5
[26] Ibid., Số 7
[27] Tất nhiên, ngưá»i ta có thể có quyá»n đóng góp cho những thay đổi quyết liệt cho cái gá»i là “cuá»™c cách mạng tÃnh dục†và o tháºp niên 1960, trong những yếu tố và nguyên nhân lịch sá» – xã há»™i.
[28] THÄGM TG Ngoại thưá»ng kết thúc gần đây đã dà nh rất nhiá»u sá»± chú ý không chỉ cho các hình thức Ä‘a dạng cá»§a tương quan tÃnh dục khác giá»›i mà còn cho các tương quan tÃnh dục đồng giá»›i, cho thấy má»™t sá»± phát triển căn bản khác trong Truyá»n thống.
[29] Ngay cả thá»±c tế cá»§a việc ly dị và tái hôn được nhắc đến má»™t cách hiếm hoi trong GS, đơn giản bởi vì nó không phải là má»™t hiện tượng phổ biến như bây giá».
[30] Bá»™ Giáo luáºt năm 1917, Ä‘. 2356 cÅ©ng tái xuất hiện trong cuốn sách cá»§a Edward N. Peters (Curator), The 1917 Pio-Benedictine Code of Canon Law: In English Translation with Extensive Scholarly Apparatus, San Francisco: Ignatio Press 2001, tr. 748. Tất cả những tham chiếu đến sau trong Bá»™ Giáo luáºt 1917 được trÃch dẫn từ các Vị Kế nhiệm Thánh Phêrô.
[31] Bá»™ Giáo luáºt 1983, Ä‘. 1093. CÅ©ng có thể tham khảo Cardinal Walter Kasper, The Gospel of the Family, New York: Pauline Press, 2014, tr. 27.
[32] Ủy Ban Thần Há»c Quốc Tế: “Propositions on the Doctrine of Christian Marriage†(1977), Số 5.4.
[33] Cfr. Bá»™ Giáo luáºt năm 1917, Ä‘. 855.
[34] Orsy, Marriage in Canon Law, tr. 290.
[35] GLHTCG, Số 2384
[36] Äức GH Bênêđictô XVI, Tông huấn Sacramentum Caritatis (2007), Số 29. Láºp trưá»ng chắc chắn đến ngạc nhiên cá»§a GLHTCG chưa há» thấy có trong các tà i liệu huấn quyá»n khác vá» vấn đỠnà y.
[37] Kasper, 27.
[38] Bản Äúc Kết cá»§a THÄGM TG Ngoại thưá»ng vá» Gia đình (tháng Mưá»i năm 2014), số 25, cÅ©ng như tái xuất hiện trong cuốn Origins, 44:24 (13 tháng Mưá»i Má»™t, 2014), tr. 399. Khi quá trình suy tư lâu dà i và đi đến quyết định Thượng Há»™i Äồng Giám Mục vá» Gia đình kết thúc vá»›i Tông Huấn háºu THÄGM TG sẽ ban hà nh sau THÄGM TG Thưá»ng lệ và o tháng Mưá»i 2015, ngưá»i ta có thể lạc quan vá» những tiến bá»™ liên quan đến các giáo huấn chÃnh thức vỠđỠtà i nà y.
[39] Cfr., Thomas P. Doyle, “Title: VII, Marriage†in James A Coriden et.al. (Eds), The Code of Canon Law: A Text and Commentary, New York: Paulist Press, 1985, 800. Má»™t số tác giả sá» dụng thuáºt ngữ nà y duy nhất cho những cuá»™c hôn nhân giữa ngưá»i Công giáo và ngưá»i không Công giáo đã rá»a tá»™i trong các Giáo há»™i Kitô khác. Xem và dụ trong: Orsy, Marriage in Canon Law, 180. Vì mục tiêu cá»§a ngưá»i viết cho bà i nà y, chúng tôi sá» dụng nó để chỉ luôn “hôn nhân khác đạo†và “hôn nhân há»—n hợpâ€.
[40] Bernard A. Siegle, Marriage: According to the New Code of Canon Law, Newyork: Alba House, 1986, 149.
[41] Bá»™ Giáo luáºt 1917, Ä‘. 1060.
[42] Bá»™ Giáo luáºt 1983, Ä‘. 1124.
[43] Bá»™ Giáo luáºt 1917, Ä‘.1062
[44] Bá»™ Giáo luáºt 1983, Ä‘. 1125. HÆ¡n thế, bên không Công giáo cần được thông báo rõ rà ng những bổn pháºn phải có mà bên phối ngẫu Công giáo cá»§a há» phải thá»±c hiện…
[45] Doyle,†‘little:Vll, Marriageâ€,802.
[46] Orsy, Marriage in Canon Law, 36. Ngưá»i ta cÅ©ng có thể thêm sức ảnh hưởng giá trị trong các tôn giáo khác như đã dạy trong Tuyên ngôn Nostra Aetate (1965), Ãt nhất là trong liên hệ tá»›i những đổi thay trong nháºn thức cá»§a Giáo há»™i vá» hôn nhân khác đạo.
[47] GLHTCG, Số 1637.
[48] Cfr., Dei Verbum (1965), Số 8; ÄGH Gioan Phao-lô II, Thông Ä‘iệp Veritatis Splendor (1993), các số 4, 27-28.
[49] The back-cover summary in John T. Noonan, Jr, A Church That Can and Cannot Change: The Development of Catholic Moral Teaching, Notre Dame (Indiana): University of Notre Dame, 2005.
[50] Cfr. Ga 14, 25-26; Dei Verbum (1965), Số 8, ÄGH Gioan Phaolô II, Thông Ä‘iệp Veritatis Splendor (1993), các số 27-28.