Äá»i sống thiêng liêng là gì (1)
Hoà n CảnhÂ
Nói nhÆ° ngÆ°á»i khôn ngoan, còn không thì giữ thinh lặng,
Vì ngÆ°á»i Ä‘á»i sẽ chế giá»…u ngay.
Tôi ca tụng những gì tháºt sá»± sống Ä‘á»™ng,
những Æ°á»›c nguyện được bừng cháy cho đến chết.Â
Trong dòng nÆ°á»›c êm Ä‘á»m của đêm tối tình yêu,
nơi bạn đã được sinh ra, nơi bạn đang và sẽ sinh sôi
má»™t cảm giác kỳ lạ trà n ngáºp trên bạn
khi bạn thấy cây nến Ä‘ang cháy trong cô tịch.Â
GiỠđây, bạn không còn bị kẹt
trong nỗi ám ảnh bóng tối,
và một khát khao thương yêu cao hơn
sẽ cuốn bạn lên cao hÆ¡n nữa.Â
Khoảng cách không là m bạn chùn bước,
giỠđây, khi bÆ°á»›c tá»›i trong Ä‘iá»u kỳ lạ, khi bay lên cao,
và cuối cùng, say sưa với ánh sáng,
bạn là cánh bÆ°á»›m và bạn ra Ä‘i.Â
Và cho đến lúc nà o bạn chưa nếm được kinh nghiệm nà y:
chết để được lớn lên,
bạn chỉ là vị khách phiá»n muá»™n
trên mặt đất đen tối nà y.
Johann Wolfgang Von Goethe, “The Holy Longingâ€
Äá»i sống thiêng liêng là gì?
“Chúng ta được bắn và o cuá»™c Ä‘á»i bằng má»™t sức Ä‘iên cuồng đến từ các vị thần, Ä‘iá»u nà y là m chúng ta tin rằng chúng ta có thể có má»™t tình yêu cao cả, duy trì được mãi mãi dòng giống riêng mình và suy tÃnh những Ä‘iá»u thần thánh thiêng liêng.†(Platon)
Khát khao, căn bệnh cÆ¡ bản của chúng taÂ
Äi trên trần thế nà y mà tìm được bình an là chuyện không phải dá»…. Trong lòng chúng ta, có vẻ nhÆ° có má»™t cái gì đó xung khắc vá»›i nhịp Ä‘iệu của sá»± việc, lúc nà o cÅ©ng lo lắng, bất mãn, hụt hẫng và đau Ä‘á»›n. Ước muốn quá nhiá»u nên khó mà đơn thuần nghỉ ngÆ¡i. Ước muốn luôn luôn mạnh hÆ¡n cảm giác hà i lòng.
Nói má»™t cách Ä‘Æ¡n giản hÆ¡n, trong lòng chúng ta có má»™t căn bệnh cÆ¡ bản, má»™t ngá»n lá»a không cách nà o dáºp tắt, là m chúng ta không bao giá» có được bình an trá»n vẹn trong cuá»™c sống. Khát khao nà y ở trá»ng tâm Ä‘á»i sống, trong xÆ°Æ¡ng tủy, trong cõi sâu thẳm tâm hồn. Chúng ta không phải là những con ngÆ°á»i an lạc chỉ thỉnh thoảng má»›i bấn loạn, bồn chồn, những con ngÆ°á»i bình thản chỉ đôi lúc má»›i bị ám ảnh bởi lòng khát khao. Ngược lại thì đúng hÆ¡n. Chúng ta là những con ngÆ°á»i bị thôi thúc, luôn luôn bị ám ảnh, bị bệnh bất an từ bẩm sinh, nhÆ° thi sÄ© Thoreau từng nói, chúng ta sống trong ná»—i tuyệt vá»ng sâu kÃn, chỉ thỉnh thoảng má»›i cảm nghiệm được bình an. Lòng khát khao luôn khuấy Ä‘á»™ng nhÆ° ống hút khuấy nÆ°á»›c.
Trá»ng tâm các ná»n văn há»c, thÆ¡ ca, nghệ thuáºt, triết há»c, tâm lý há»c, tôn giáo lá»›n, Ä‘á»u chú trá»ng đến việc nháºn diện và phân tÃch lòng khát khao nà y. Vì váºy, nháºt ký của Anne Frank, của thánh Têrêxa Hà i Äồng Giêsu, của Etty Hillesum ám ảnh chúng ta. Ước muốn tác Ä‘á»™ng ngầm trong chúng ta, khuấy Ä‘á»™ng tâm hồn. Chúng ta thÃch những câu chuyện nói vá» Æ°á»›c muốn – chuyện tình, tình dục, phiêu lÆ°u, ám ảnh nhá»› nhà , tham vá»ng vô bá» bến, mất mát Ä‘au thÆ°Æ¡ng. Rất nhiá»u các nhà tÆ° tưởng thế tục Ä‘Æ°Æ¡ng đại đã nhóm lên ngá»n lá»a nà y, sức mạnh ám ảnh nà y và đó là trá»ng tâm suy tÆ° của há».
Và dụ, Sigmund Freud nói vá» ngá»n lá»a không trá»ng Ä‘iểm cháy ở trá»ng tâm Ä‘á»i sống chúng ta, thúc đẩy chúng ta Ä‘i tìm lạc thú mãi hoà i không chùn chân má»i gối, không cách nà o thoả mãn được. Äối vá»›i Freud, ai ai cÅ©ng bị nạp quá nhiá»u năng lượng hÆ¡n mức cần thiết cho cuá»™c sống nà y. Carl Jung thì nói đến những năng lá»±c sâu thẳm, không thể thay đổi, mang tÃnh cách truyá»n thừa, năng lá»±c nà y cấu trúc tâm hồn chúng ta, bắt buá»™c chúng ta chú ý đến nó má»™t cách tuyệt đối. Jung cảnh báo, năng lượng không thân thiện vá»›i chúng ta. Khi nà o chúng ta quá bất an, xáo trá»™n đến mức không ngủ được, chúng ta sẽ hiểu được phần nà o Ä‘iá»u ông nói. Doris Lessing nói vá» má»™t loại Ä‘iện thế nà o đó trong cÆ¡ thể, má»™t ngà n vôn năng lượng dà nh cho tình yêu, tình dục, háºn thù, nghệ thuáºt, chÃnh trị. Còn James Hillman thì nói vá» ngá»n lá»a mà u xanh trong con ngÆ°á»i chúng ta, vá» việc bị ám ảnh bởi ma quá»· từ bên ngoà i, không phải do bản chất hay do giáo dục, nhÆ°ng do ma quá»·, những linh hồn không siêu thoát và đầy đòi há»i ở bên ngoà i, đó má»›i thá»±c sá»± là các yếu tố quyết định đối vá»›i hà nh xá» của chúng ta. Cả Ä‘Ã n ông lẫn Ä‘Ã n bà đá»u hay nói đến má»™t loại năng lượng hoang dã nà o đó mà chúng ta cần tiếp cáºn để hiểu đầy đủ hÆ¡n. Phái nữ thì nói vá» tầm quan trá»ng là m sao đồng hà nh vá»›i chó sói, phái nam thì nói vá» cuá»™c hà nh trình của những ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông hoang dã và lá»a sôi sùng sục trong dạ. Các guru của phong trà o Thá»i Äại Má»›i thì vạch ra quỹ đạo chuyển Ä‘á»™ng của các hà nh tinh và bảo chúng ta thuáºn theo những hà nh tinh phù hợp vá»›i mình, nếu không chúng ta sẽ không được bình an.
Dù diá»…n đạt thế nà o Ä‘i nữa, rốt cuá»™c, ai cÅ©ng nói vá» má»™t chuyện – ngá»n lá»a không thể nà o dáºp tắt, ná»—i bất an, niá»m khao khát, già y vò, đói khát, cô quạnh, ná»—i nhá»› cồn cà o, má»™t sức hoang dã không chế ngá»± được, căn bệnh bẩm sinh ở trá»ng tâm kiếp nhân sinh, sức mạnh tối háºu Ä‘iá»u khiển má»i chuyện. Äó là căn bệnh, ná»—i bất an phổ quát. Khát khao có mặt ở má»i nÆ¡i, không há» có ngoại lệ.
Tuy nhiên khát khao biểu hiện ra thà nh nhiá»u tâm trạng và bá»™ mặt khác nhau. Äôi khi nó chạm mặt chúng ta dÆ°á»›i hình thức ná»—i Ä‘au – sá»± bất mãn, hụt hẫng, Ä‘au Ä‘á»›n. Lúc khác, sá»± chi phối của nó không gây cảm giác Ä‘au Ä‘á»›n tà nà o, mà là nguồn năng lượng sâu xa, nhÆ° má»™t cái gì đẹp đẽ, má»™t sức mạnh không cưỡng lại được, quan trá»ng hÆ¡n bất cứ cái gì bên trong chúng ta, kéo chúng ta đến vá»›i tình yêu, cái đẹp, sáng tạo, và má»™t tÆ°Æ¡ng lai vượt khá»i hiện tại hữu hạn của chúng ta. Khát khao có thể biểu hiện nhÆ° má»™t ná»—i Ä‘au nhức nhối hay má»™t niá»m hy vá»ng ngá»t ngà o.
Äá»i sống thiêng liêng, vá» tối háºu, là vá» những gì chúng ta là m để đối xá» vá»›i lòng khát khao nà y. Những gì chúng ta là m để đối xá» vá»›i lòng khát khao, cả những ná»—i Ä‘au Ä‘á»›n và niá»m hy vá»ng mà chúng mang lại, là đá»i sống thiêng liêng của chúng ta. Vì váºy, khi triết gia Platon nói rằng chúng ta Ä‘ang bị đốt cháy vì linh hồn chúng ta đến từ bên trên và cái bên trên nà y, thông qua khát khao và hy vá»ng, tạo ra ngá»n lá»a trong lòng chúng ta, nó cố gắng hÆ°á»›ng chúng ta quay lại vá»›i nó, ông đã vạch những nét lá»›n cho má»™t cuá»™c sống thiêng liêng. Thánh Âu-Tinh cÅ©ng nói váºy: “Lạy Chúa! Chúa đã tạo dá»±ng con cho Chúa, lòng con chỉ hết khắc khoải lo âu khi nà o con được nghỉ an trong Chúa.†Những gì chúng ta là m đối vá»›i ná»—i lo âu khắc khoải của mình, đó là hÆ°á»›ng Ä‘i tinh thần của chúng ta. Tuy nhiên, tất cả những Ä‘iá»u nà y cần phải được giải thÃch thêm.Â
Nguyễn Kim Long dịch
Phanxicovn
TrÃch sách: Khát Khao Nên Thánh, Äi tìm má»™t Linh đạo Kitô, Ronald RolheiserÂ
Äá»i sống thiêng liêng là gì (2-3)
Thế nà o là đá»i sống thiêng liêng?
Hiện nay, Ãt từ ngữ nà o bị hiểu lầm nhiá»u trong ngôn ngữ tiếng Anh nhÆ° từ linh đạo, spirituality (linh đạo, Ä‘á»i sống thiêng liêng, tu đức há»c, trÆ°á»ng phái tu đức). TrÆ°á»›c hết, đây là má»™t từ tÆ°Æ¡ng đối má»›i trong tiếng Anh, Ãt nhất là vá» mặt ngữ nghÄ©a hiện nay. Từ nà y trong tiếng Pháp thì không nhÆ° váºy, vì trong tiếng Pháp, từ linh đạo có má»™t lịch sá» lâu dà i và phong phú hÆ¡n. Tuy nhiên, trong tiếng Anh, chỉ trong vòng ba mÆ°Æ¡i năm qua, từ nà y đã trở thà nh má»™t từ phổ biến. Vì váºy, và dụ có ai đến thÆ° viện tiếng Anh xem các Ä‘á» mục sách, há» sẽ thấy, trừ và i trÆ°á»ng hợp ngoại lệ, từ linh đạo chỉ xuất hiện ở những sách má»›i xuất bản trong vòng ba tháºp ká»· trở lại đây. Äó cÅ©ng là những năm khái niệm linh đạo, Ä‘á»i sống thiêng liêng trở nên phổ biến, cả vá» mặt đạo và đá»i. Bây giỠở các tiệm sách đạo và đá»i, Ä‘á»u có đầy sách nói vá» linh hÆ°á»›ng, linh đạo, Ä‘á»i sống tinh thần, Ä‘á»i sống thiêng liêng.
Cách đây má»™t thế hệ, ngoại trừ và i trÆ°á»ng hợp ngoại lệ rất nổi báºt, chuyện nà y chÆ°a xảy ra. Hồi đó, thế giá»›i thế tục gần nhÆ° không quan tâm đến lãnh vá»±c nà y. Äiá»u nà y cÅ©ng đúng đối vá»›i hầu hết các Giáo há»™i. Những gì chúng ta bây giá» gá»i là  linh đạo thì hồi đó cÅ©ng đã tồn tại, nhÆ°ng có má»™t diện mạo rất khác. Trong các nhà thá» Công giáo, nó tồn tại chủ yếu trong các nhóm cầu nguyện có sức thu hút nhất định, các tÆ° tưởng thần há»c của giáo phái Hiện Xuống (Pentecost), hoạt Ä‘á»™ng xã há»™i của giáo phái Tin Là nh, và đá»i sống táºn hiến trong Giáo há»™i Công Giáo La Mã. Trong các nhà sách thế tục, rất Ãt sách nói vá» hÆ°á»›ng Ä‘i thiêng liêng, linh đạo, Ä‘á»i sống thiêng liêng ngoà i má»™t phần trong Thánh Kinh, và má»™t số sách viết vá» Ä‘á»i suy nghÄ© tÃch cá»±c. Vì đây được xem nhÆ° má»™t lãnh vá»±c khác biệt hẳn so vá»›i thần há»c kinh viện khắt khe, nên ở các nhà sách đạo cÅ©ng có rất Ãt sách nà y, còn ở các nhà sách Công giáo La Mã, thì có sách vá» táºn hiến và má»™t số sách được xếp và o loại thần há»c khổ tu.
Bây giỠđâu cÅ©ng có các sách nói vá» linh hÆ°á»›ng, hÆ°á»›ng Ä‘i thiêng liêng, linh đạo, Ä‘á»i sống thiêng liêng. Tuy nhiên, dù có sá»± nở rá»™ trong lãnh vá»±c nà y ở phÆ°Æ¡ng Tây, đặc biệt trong lãnh vá»±c sách Ä‘á»i, vẫn còn má»™t và i hiểu lầm lá»›n vá» khái niệm nà y, rằng Ä‘á»i sống thiêng liêng là cái gì đó kỳ lạ, huyá»n bÃ, không phải cái gì đó từ cuá»™c sống cÆ¡m gạo Ä‘á»i thÆ°á»ng. Vì váºy, vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i, phạm trù thiêng liêng, linh hÆ°á»›ng gợi lên hình ảnh của cái gì đó huyá»n bÃ, mầu nhiệm, thánh thiêng, má»™ Ä‘aÌ£o, đạo đức, thế giá»›i khác, Thá»i Äại Má»›i, má»™t cái gì đó phi thÆ°á»ng và tùy ngÆ°á»i chá»n lá»±a. Rất hiếm khi Ä‘á»i sống thiêng liêng được hiểu nhÆ° má»™t Ä‘iá»u gì đó cốt yếu và không thể đánh đổi được ở cốt lõi Ä‘á»i sống chúng ta.
Äây là má»™t hiểu lầm trầm trá»ng. Äá»i sống thiêng liêng không phải là má»™t cái gì phi thÆ°á»ng, má»™t lá»±a chá»n của những ngÆ°á»i có khuynh hÆ°á»›ng đặc biệt. Không ai trong chúng ta có chá»n lá»±a nà o khác. Ai cÅ©ng phải có Ä‘á»i sống tinh thần, và tháºt sá»± ai cÅ©ng có, hoặc má»™t Ä‘á»i sống cho Ä‘i, hoặc má»™t Ä‘á»i sống hủy hoại. Không ai có được cái xa xỉ chá»n lá»±a ở đây, bởi vì tất cả chúng ta Ä‘á»u bị bắn và o Ä‘á»i má»™t sức lá»±c Ä‘iên cuồng nà o đó đến từ các vị thần và chúng ta phải là m cái gì đó vá»›i nó. Chúng ta không tỉnh dáºy thanh bình, tÄ©nh lặng nhìn thế giá»›i nà y, được hưởng xa xỉ lá»±a chá»n là m cái nà y, không là m cái kia. Chúng ta tỉnh dáºy trong tiếng khóc, hừng há»±c đốt cháy vì Æ°á»›c muốn, vì Ä‘iên cuồng. Những gì chúng ta là m vá»›i cÆ¡n Ä‘iên cuồng nà y, đó chÃnh là đá»i sống tinh thần của chúng ta.
Do đó, Ä‘á»i sống tinh thần không phải là chuyện ung dung chá»n hay nghÄ© kỹ để là m và i sinh hoạt thiêng liêng nà o đó nhÆ° Ä‘i nhà thá», cầu nguyện, suy niệm, Ä‘á»c sách thiêng liêng, hay khởi sá»± má»™t cuá»™c Ä‘i tìm thiêng liêng rõ rà ng nà o đó. Äá»i sống tinh thần còn căn bản hÆ¡n thế rất nhiá»u. Rất lâu trÆ°á»›c khi chúng ta là m bất cứ cái gì có tÃnh tôn giáo rõ rà ng, chúng ta phải là m má»™t cái gì đó vá»›i ngá»n lá»a Ä‘ang hừng há»±c cháy trong lòng chúng ta. Những gì chúng ta là m vá»›i ngá»n lá»a nà y, chuyển hóa nó nhÆ° thế nà o, đó là hÆ°á»›ng Ä‘i thiêng liêng, là đá»i sống tinh thần của chúng ta. Vì thế, tất cả chúng ta Ä‘á»u có má»™t Ä‘á»i sống tinh thần, má»™t lối sống thiêng liêng dù muốn dù không, dù có đạo hay không. Äá»i sống thiêng liêng đúng hÆ¡n là chuyện má»—i tối mình có thể ngủ được hay không, hÆ¡n là chuyện mình có Ä‘i nhà thá» hay không. Äó là chuyện Ä‘ang tụ lại hay Ä‘ang tán ra, ở trong cá»™ng đồng hay cô quạnh, hà i hòa vá»›i Äất Mẹ hay xa rá»i Äất Mẹ. Bất kể chúng ta có để bản thân mình ý thức để theo bất kỳ má»™t tôn giáo nà o, chúng ta Ä‘á»u hà nh Ä‘á»™ng theo những cách khiến chúng ta là nh mạnh hay bệnh táºt, yêu thÆ°Æ¡ng hay cay đắng. Những gì định hình hà nh Ä‘á»™ng của chúng ta là đá»i sống tinh thần, là hÆ°á»›ng Ä‘i thiêng liêng của chúng ta.
Và những gì định hình hà nh Ä‘á»™ng chúng ta cÆ¡ bản là những gì hình thà nh ham muốn của chúng ta. Ham muốn là m chúng ta hà nh Ä‘á»™ng, và qua hà nh Ä‘á»™ng, nó sẽ là m chúng ta tụ nhiá»u hÆ¡n hoặc tán nhiá»u hÆ¡n, từ trong cá tÃnh, tâm trÃ, thân thể, và nó củng cố hoặc phá hoại mối quan hệ của chúng ta vá»›i Thiên Chúa, vá»›i tha nhân, và vá»›i vÅ© trụ. Các thói quen và ká»· luáºt chúng ta dùng để gá»t giÅ©a ham muốn tạo nên ná»n tảng cho Ä‘á»i sống tinh thần, bất kể thói quen và ká»· luáºt nà y có má»™t chiá»u kÃch tôn giáo rõ rà ng hay không, tháºm chà bất kể chúng có được biểu hiện ra má»™t cách có ý thức hay không.
Äá»i sống tinh thần liên quan đến những gì chúng ta là m đối vá»›i lòng ham muốn. Nó có gốc rá»… ở lá»a yêu (eros) trong lòng chúng ta, và là tất thảy những gì vá» cách chúng ta rèn giÅ©a và ghép ká»· luáºt đối vá»›i lá»a yêu nà y. Thánh Gioan Thánh Giá, nhà đại thần bà Tây Ban Nha, bắt đầu thiên khảo luáºn nổi tiếng của ngà i vá» hà nh trình của linh hồn vá»›i những lá»i sau: “Má»™t đêm tối kia, bị đốt cháy bằng những khát khao cấp bách của tình yêu.†Äối vá»›i ngà i, đó là khao khát cấp bách, lá»a yêu mãnh liệt, đó là điểm khởi đầu của Ä‘á»i sống tinh thần, và trong quan Ä‘iểm của ngà i, Ä‘á»i sống tinh thần, hÆ°á»›ng Ä‘i thiêng liêng cÆ¡ bản được định nghÄ©a là cách chúng ta đối xá» vá»›i lá»a yêu nà y.
NhÆ° váºy, để Ä‘Æ°a ra má»™t và dụ nổi báºt vá» thế nà o là hÆ°á»›ng Ä‘i thiêng liêng, cách ngÆ°á»i đó xá» lý vá»›i lá»a yêu, chúng ta so sánh cuá»™c sống của ba phụ nữ nổi tiếng: Mẹ Têrêxa, ca sÄ© Janis Joplin, và công nÆ°Æ¡ng Diana.
Bắt đầu vá»›i Mẹ Têrêxa. Tôi nghÄ© rằng Ãt có ai trong chúng ta xem Mẹ Têrêxa là má»™t phụ nữ đầy tình ái. Chúng ta nghÄ© vá» Mẹ nhÆ° má»™t phụ nữ có Ä‘á»i sống thiêng liêng. Váºy mà Mẹ là má»™t phụ nữ trà n đầy tình ái, dù không nhất thiết hiểu từ đó theo nghÄ©a hẹp mang sắc thái lý luáºn của Freud. Mẹ là phụ nữ trà n đầy tình ái vì mẹ là nguồn phát năng lượng mãnh liệt. Nhìn mẹ tưởng mẹ yếu Ä‘uối, hiá»n là nh, nhÆ°ng thá» há»i bất kỳ ai từng chặn bÆ°á»›c Ä‘Æ°á»ng Ä‘i của mẹ thì xem há» sẽ thấy đúng hay sai. Mẹ là xe ủi đất, má»™t phụ nữ thôi thúc bởi tình ái trà n đầy. Tuy nhiên, Mẹ là má»™t phụ nữ rất ká»· luáºt, má»™t lòng má»™t dạ táºn tụy vá»›i Thiên Chúa và ngÆ°á»i nghèo. Ai cÅ©ng cho Mẹ là thánh. Tại sao váºy?
Má»™t vị thánh là ngÆ°á»i có thể, nói má»™t cách chÃnh xác là , chuyển hóa lá»a yêu mãnh liệt má»™t cách sáng tạo, theo cách dâng hiến cuá»™c Ä‘á»i mình cho tha nhân. Triết gia Soren Kierkegaard đã có lần định nghÄ©a thánh là ngÆ°á»i có khả năng chỉ quyết chà má»™t chuyện. Không ai phủ nháºn, Mẹ Têrêxa chỉ quyết chà duy nhất má»™t chuyện – Thiên Chúa và ngÆ°á»i nghèo. Mẹ có năng lượng rất mạnh, má»™t năng lá»±c được ghép và o ká»· luáºt. Tình yêu cháy bá»ng của Mẹ dồn hết cho Thiên Chúa và ngÆ°á»i nghèo. Táºn hiến trá»n vẹn cho Chúa và ngÆ°á»i nghèo – là dấu ấn của mẹ, là hÆ°á»›ng Ä‘i thiêng liêng, linh đạo, Ä‘á»i sống tinh thần của Mẹ. Äiá»u đó là m nên con ngÆ°á»i của Mẹ.
Bây giá» chúng ta xem đến trÆ°á»ng hợp cô ca sÄ©Â Janis Joplin, ngôi sao nhạc rock chết ở tuổi hai mÆ°Æ¡i bảy vì uống thuốc quá liá»u, Ãt ngÆ°á»i cho rằng cô là ngÆ°á»i có hÆ°á»›ng Ä‘i thiêng liêng. Váºy mà cô có. Có ngÆ°á»i nghÄ© cô là hình ảnh đối ngược vá»›i Mẹ Têrêxa, trà n đầy tình ái, không có Ä‘á»i sống tinh thần. Tuy nhiên, Janis Joplin không quá khác Mẹ Têrêxa, Ãt nhất là vá» cá tÃnh và khi cô không trang Ä‘iểm. Cô cÅ©ng là má»™t phụ nữ đặc biệt, ngÆ°á»i có lá»a yêu rá»±c cháy, má»™t ngÆ°á»i yêu tuyệt vá»i, ngÆ°á»i vá»›i nguồn năng lá»±c hiếm có. NhÆ°ng ngược vá»›i Mẹ Têrêxa, cô không quyết chà là m má»™t chuyện duy nhất. Cô Æ°á»›c mong và quyết chà là m nhiá»u chuyện. Năng lượng dồi dà o của cô trà n tứ phÃa, cuối cùng thà nh quá Ä‘á»™, mệt má»i quá sức, cô chết yểu. NhÆ°ng những hoạt Ä‘á»™ng đó – má»™t hiến dâng hết thảy cho sáng tạo, biểu diá»…n, rượu mạnh, tình dục, cá»ng vá»›i việc bá» bê không nghỉ ngÆ¡i bình thÆ°á»ng – đó là lối sống tinh thần của cô. Äó là dấu ấn của cô. Äó là cách cô hÆ°á»›ng lá»a yêu của cô. TrÆ°á»ng hợp của cô, cÅ©ng là trÆ°á»ng hợp của các nghệ sÄ© có tà i năng, kết cục, Ãt nhất ở trần gian nà y, không phải là má»™t sá»± kết tụ là nh mạnh mà là tiêu tán. Äến má»™t lúc, Ä‘Æ¡n giản cô đã đánh mất những thứ mà thông thÆ°á»ng gắn kết má»™t con ngÆ°á»i bằng da bằng thịt lại vá»›i nhau, cô bị vỡ tung dÆ°á»›i quá nhiá»u áp lá»±c.
Nhìn và o Ä‘á»i sống của Joplin, và cuá»™c sống riêng của má»—i ngÆ°á»i chúng ta, có má»™t suy ngẫm thú vị vỠđịnh nghÄ©a thánh của Kierkegaard, thánh là  ngÆ°á»i chỉ quyết chà má»™t chuyện. Hầu hết chúng ta Ä‘á»u khá giống Mẹ Têrêxa ở Ä‘iểm chúng ta Ä‘á»u quyết chà vá»›i Thiên Chúa và vá»›i ngÆ°á»i nghèo. Chúng ta quyết chà vì Thiên Chúa và ngÆ°á»i nghèo. Vấn Ä‘á» là ở chá»— là chúng ta còn quyết chà các thứ khác nữa. Váºy là , chúng ta vừa muốn là thánh, vừa muốn trải nghiệm má»i cảm giác của ngÆ°á»i tá»™i lá»—i; vừa muốn ngây thÆ¡ trinh khiết, vừa muốn nếm tất cả hÆ°Æ¡ng vị cuá»™c sống; vừa muốn phục vụ ngÆ°á»i nghèo và sống giản dị, vừa muốn có tất cả tiện nghi của ngÆ°á»i già u, vừa muốn có chiá»u sâu ná»™i tâm trong cô tịch, vừa không muốn từ bá» chuyện gì; vừa muốn cầu nguyện, vừa muốn xem truyá»n hình, Ä‘á»c sách báo, nói chuyện vá»›i bạn bè, ra ngoà i chÆ¡i. Vì thế, chẳng ngạc nhiên khi cuá»™c sống bình thÆ°á»ng trở thà nh má»™t cuá»™c gắng gá»— trÆ°á»ng kỳ và chúng ta thÆ°á»ng mệt má»i, bị kéo căng quá Ä‘á»™ má»™t cách bệnh hoạn.
Có câu châm ngôn triết há»c thá»i Trung cổ: Má»—i lá»±a chá»n là má»™t từ bá». Äúng váºy. Má»—i lá»±a chá»n là má»™t ngà n từ bá». Chá»n má»™t chuyện là quay lÆ°ng vá»›i nhiá»u chuyện khác. Kết hôn vá»›i má»™t ngÆ°á»i là không kết hôn vá»›i tất cả các ngÆ°á»i khác, có con là bá» nhiá»u chuyện khác, cầu nguyện là bá» xem truyá»n hình, bá» Ä‘i chÆ¡i vá»›i bạn bè. Äiá»u nà y khiến việc lá»±a chá»n thà nh khó khăn. Chẳng ngạc nhiên gì khi chúng ta phải gắng gá»— rất nhiá»u để giữ vững các cam kết. Không phải chúng ta không muốn những Ä‘iá»u đó, nhÆ°ng chỉ vì chúng ta biết rằng, nếu chá»n chúng thì buá»™c phải bá» quá nhiá»u những thứ khác. Không phải dá»… dà ng mà thà nh thánh, có ká»· luáºt nhÆ° Mẹ Têrêxa, chỉ Æ°á»›c mong và quyết chà má»™t chuyện. Nguy hiểm là ở chá»— rốt cục, chúng ta giống tình cảnh Janis Joplin, có tâm tốt, đầy năng lượng, bị thôi thúc để thụ hưởng má»i thứ trên Ä‘á»i, nhÆ°ng có nguy cÆ¡ sụm và chết vì thiếu nghỉ ngÆ¡i.
Janis Joplin có lẽ là má»™t và dụ hÆ¡i quá. Äa số chúng ta không chết ở tuổi 27 vì thiếu nghỉ ngÆ¡i. Tôi cho rằng, hầu hết chúng ta có phần nà o giống công nÆ°Æ¡ng Diana – má»™t ná»a của Mẹ Têresa, má»™t ná»a của Janis Joplin.
Công nÆ°Æ¡ng Diana đáng được suy ngẫm ở đây, không phải chỉ vì cái chết của cô là m cho cả thế giá»›i Ä‘á»™t nhiên ngÆ°ng lại, mà cho tá»›i nay rất Ãt ngÆ°á»i nà o được nhÆ° váºy, mà vì Ä‘iá»u thú vị là khi quan sát cô, không giống trÆ°á»ng hợp Mẹ Têrêxa hay Janis Joplin, ngÆ°á»i ta thấy ngay cô có hai yếu tố lá»a yêu và lối sống thiêng liêng. Công nÆ°Æ¡ng Diana được xem nhÆ° ngÆ°á»i có cả hai: đầy tình ái và có Ä‘á»i sống tinh thần. Äó là điá»u hiếm có, xét theo cách hiểu phổ biến vá» Ä‘á»i sống thiêng liêng. ThÆ°á»ng thÆ°á»ng chúng ta thấy ngÆ°á»i nà y có khÃa cạnh nà y, ngÆ°á»i khác có khÃa cạnh kia, nhÆ°ng Ãt thấy ai có cả hai khÃa cạnh đó. HÆ¡n nữa, cô xứng đáng danh hiệu nà y vì cô tháºt sá»± cho thấy khá rõ cả hai chiá»u kÃch nà y.
Yếu tố trà n đầy tình ái nÆ¡i cô là rõ rà ng, dù không phải lúc nà o cÅ©ng theo cách thoạt đầu khi nghÄ© đến danh từ nà y. Nhìn bá» ngoà i thì rất dá»…: Cô là phụ nữ được chụp hình nhiá»u nhất thế giá»›i, được ngưỡng má»™ vì ngoại hình, sắm áo quần hà ng triệu đô-la và rõ rà ng không phải là má»™t nữ tu Ä‘á»™c thân. Cô yêu Ä‘Æ°Æ¡ng, nghỉ hè vá»›i các tay chÆ¡i trên du thuyá»n sang trá»ng ở Äịa Trung Hải, ăn uống ở những tiệm ăn đắt nhất ở Luân-đôn, Paris và Nữu Ước, có lối sống khó mà giống lối sống các thánh ngà y xÆ°a. NhÆ°ng đó là bá» ngoà i, không nhất thiết phải là ngÆ°á»i có lá»a yêu mãnh liệt má»›i là m nhÆ° váºy. Rất nhiá»u ngÆ°á»i là m những chuyện nà y nhÆ°ng há» tầm thÆ°á»ng. Quan trá»ng chÃnh là năng lượng của cô. Ở đây cô là má»™t Mẹ Têrêxa và Janis Joplin, rõ rà ng cô có ngá»n lá»a lá»›n, có sá»± Ä‘iên cuồng mà ngÆ°á»i Hy Lạp nói tá»›i. Má»™t phần Ä‘iá»u nà y không nắm bắt được, nhÆ°ng má»™t phần là cái có thể thấy được trong má»—i cá» Ä‘á»™ng, má»—i quyết định, má»—i Ä‘Æ°á»ng nét trên khuôn mặt cô. Không phải ngẫu nhiên, cÅ©ng không Ä‘Æ¡n thuần vì sắc đẹp hay các việc thiện của cô, mà cô có sức thu hút mạnh mẽ nhÆ° váºy. Năng lượng của cô còn hÆ¡n cả sắc đẹp hay các việc thiện của cô, đó má»›i là m cho cô ngoại hạng.
Phần Ä‘á»i sống tinh thần của cô cÅ©ng rõ rà ng, rất lâu trÆ°á»›c khi cô là bạn của Mẹ Têrêxa và nghiêm túc là m việc thiện, Ä‘á»i sống thiêng liêng của cô cÅ©ng khá rõ rà ng. ChÃnh ngÆ°á»i anh trai của cô đã nói vá» khÃa cạnh nà y khi ca ngợi cô, các việc thiện của cô, đúng váºy, nhÆ°ng quan trá»ng hÆ¡n, đó là cái gì khác ở ná»™i tâm cô, là chiá»u sâu, là khát vá»ng đạo đức không bao giá» cho phép cô bằng lòng mình là ngÆ°á»i chu du khắp thế giá»›i, má»™t ngÆ°á»i có thói quen nép mình, khao khát là m vui lòng ngÆ°á»i khác, má»™t ngÆ°á»i sống theo ká»· luáºt, dù thÆ°á»ng là bị bắt buá»™c, má»™t ngÆ°á»i mà , nhÆ°ng nhÆ° Kierkegaard nói, Æ°á»›c mong và quyết chà vá» Chúa và ngÆ°á»i nghèo, dù không hoà n toà n, dù cô vẫn khát khao những chuyện khác nữa.
Linh hÆ°á»›ng là vá» cách chúng ta hÆ°á»›ng Ä‘Æ°á»ng Ä‘i cho lá»a yêu. Trong những gắng gá»i của công nÆ°Æ¡ng Diana để hÆ°á»›ng lá»a yêu, chúng ta thấy đôi Ä‘iá»u mà đa số chúng ta Ä‘á»u có, má»™t phức tạp khủng khiếp, má»™t đấu tranh Ä‘au Ä‘á»›n để lá»±a chá»n và cam kết, má»™t kết hợp đầy tÃnh ngÆ°á»i giữa tá»™i lá»—i và đức hạnh. Äá»i sống thiêng liêng là những gì chúng ta là m trong tinh thần đó. Vì váºy, vá»›i công nÆ°Æ¡ng Diana, lối sống thiêng liêng của cô vừa là cam kết cho ngÆ°á»i nghèo vừa là các kỳ nghỉ hè ở Äịa Trung Hải… cùng vá»›i tất cả Ä‘au khổ và vấn đỠở giữa hai Ä‘iá»u đó. NhÆ° chúng ta thấy, linh đạo của cô là con Ä‘Æ°á»ng pha trá»™n. Cô không Ä‘i trá»n con Ä‘Æ°á»ng của Mẹ Têrêxa, cÅ©ng không Ä‘i trá»n con Ä‘Æ°á»ng của Janis Joplin. Cô chá»n má»™t và i chuyện để kết tụ cho tâm hồn và thể xác nhÆ°ng cô cÅ©ng chá»n những chuyện là m tan rã tâm hồn và thể xác. Và đó là lối sống tinh thần. Äó là vá» tụ và tán, vá» việc chá»n lá»±a mà công nÆ°Æ¡ng Diana phải là m và sống vá»›i những gì mà quyết định đó Ä‘Æ°a đến.
NhÆ° thế chúng ta có thể định nghÄ©a Ä‘á»i sống thiêng liêng theo cách nà y: Äá»i sống thiêng liêng là những gì chúng ta ứng xá» vá»›i ngá»n lá»a trong lòng chúng ta, vá» cách thức chúng ta hÆ°á»›ng Ä‘Æ°á»ng Ä‘i cho nó. Và cách chúng ta hÆ°á»›ng nó, các ká»· luáºt và thói quen chúng ta chá»n để sống theo, hoặc sẽ Ä‘Æ°a đến kết tụ nhiá»u hÆ¡n, hoặc phân tán hÆ¡n trong cÆ¡ thể, tâm trÃ, linh hồn, Ä‘Æ°a đến tụ nhiá»u hÆ¡n hay tán hÆ¡n trong tÆ°Æ¡ng quan của chúng ta vá»›i Thiên Chúa, vá»›i tha nhân, vá»›i vÅ© trụ. Chúng ta thấy Ä‘iá»u nà y thể hiện qua cách sống của Mẹ Têrêxa, má»™t cách khác nÆ¡i Janis Joplin, và má»™t cách khác nữa nÆ¡i công nÆ°Æ¡ng Diana.
Từ tất cả những chuyện nà y, chúng ta có thể thấy Ä‘á»i sống thiêng liêng là những gì chúng ta là m vá»›i tinh thần, vá»›i linh hồn chúng ta. Từ tất cả những chuyện nà y, chúng ta cÅ©ng thấy má»™t tinh thần là nh mạnh, má»™t linh hồn là nh mạnh phải là m công việc kép: thứ nhất, phải cho chúng ta năng lượng và ngá»n lá»a, để chúng ta không mất sức sống, và tất cả ý nghÄ©a của cái đẹp và niá»m vui sống. NhÆ° thế, ngược lại vá»›i ngÆ°á»i có Ä‘á»i sống thiêng liêng không phải là ngÆ°á»i không tin Chúa và sống nhÆ° ngÆ°á»i ngoại đạo. Äối nghịch của Ä‘á»i sống thiêng liêng là lối sống không có năng lượng, mất tất cả niá»m say mê cuá»™c sống, nằm Æ°á»n trên ghế, xem đá banh, xem phim hà i trên tivi, nốc bia nhÆ° tiêm dịch truyá»n! Chức năng khác của Ä‘á»i sống thiêng liêng – việc thứ hai – và má»™t chức năng rất cốt yếu – gắn bản thân mình lại vá»›i nhau, là tụ lại, là không tán ra và chết. Theo khÃa cạnh nà y, ngược lại vá»›i ngÆ°á»i có Ä‘á»i sống thiêng liêng là ngÆ°á»i đánh mất bản sắc, đánh mất mình, nghÄ©a là , ngÆ°á»i mà và o má»™t thá»i Ä‘iểm nà o đó không còn biết há» là ai. Má»™t linh hồn là nh mạnh giúp chúng ta vừa có năng lượng vừa gắn kết vá»›i nhau.
Tuy nhiên, để hiểu Ä‘iá»u nà y sâu sắc hÆ¡n, chúng ta cần phải nhìn kỹ linh hồn hÆ¡n, vừa ở khÃa cạnh ngá»n lá»a, vừa ở khÃa cạnh chất keo gắn kết bản thân ta lại.
Nguyễn Kim Long dịch
Phanxicovn