Má»™t nhân váºt phản kháng viện cá»› lÆ°Æ¡ng tâm, quyết tâm là m Ä‘an sÄ©, rồi má»™t Ä‘an sÄ© lại bị ép là m Giám mục; sau đó lại trở thà nh má»™t vị Giám mục chiến đấu vá»›i ná»n ngoại giáo nhÆ°ng đồng thá»i lại kêu gá»i lòng nhân ái đối vá»›i những ngÆ°á»i theo tà thuyết – đó là Thánh Martinô ở Tours, má»™t trong những vị Thánh đầu tiên không phải là tỠđạo.
Ngà i sinh trong má»™t gia đình ngoại giáo, tại nÆ¡i nay thuá»™c vá» nÆ°á»›c Hungary và được dưỡng dục tại Ã. Là con của má»™t cá»±u chiến binh, ngà i bị ép buá»™c phải gia nháºp quân Ä‘á»™i và o lúc 16 tuổi, và ở trong Ä‘oà n quân vệ binh. Cha mẹ ngà i hoà n toà n không chấp nháºn thứ đạo má»›i là Kitô giáo. Do đó chÃnh Ngà i tá»± ý đến gõ của má»™t nhà thá» xin theo há»c lá»›p dá»± tòng và được rá»a tá»™i lúc 18 tuổi. NgÆ°á»i ta kể rằng ngà i sống nhÆ° má»™t Ä‘an sÄ© hÆ¡n là má»™t binh sÄ©. Dù cho vá»›i tÆ° cách là sÄ© quan, ngà i được cấp cho má»™t đầy tá»› há»™ tống. NhÆ°ng ngà i thÆ°á»ng tráo đổi vai chủ tá»›, vui vẻ dá»n dẹp và đáng bóng già y cho ngÆ°á»i đầy tá»›.
Năm 23 tuổi, ngà i từ chối chia phần thưởng chiến tranh và nói vá»›i vị chỉ huy của ngà i: “Tôi đã phục vụ ngà i nhÆ° má»™t ngÆ°á»i lÃnh; bây giá» ngà i hãy để tôi phục vụ Ãức Kitô. Xin ngà i hãy phần thưởng cho những ngÆ°á»i lên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i đánh tráºn. NhÆ°ng tôi là má»™t ngÆ°á»i lÃnh của Ãức Kitô, và tôi không được phép đánh nhau.” Sau nhiá»u khó khăn, ngà i được giải ngÅ© và trở thà nh môn đệ của đức Giám mục Hilary ở Poitiers.
Trong khi thi hà nh nhiệm vụ đóng quân tại Amiens, xảy ra má»™t câu chuyện sau nà y thÆ°á»ng được diá»…n lại trong các bức tranh. Má»™t ngà y giá lạnh ná», Trung úy Martinô đã gặp má»™t ngÆ°á»i nhèo khổ, gần nhÆ° là trần truồng, run rẩy vì giá lạnh và ngá»a tay xin những ngÆ°á»i qua lại tại cổng thà nh. Martinô không có gì cả, ngoại trừ khà giá»›i và chiếc áo khoác của chà ng. Chà ng liá»n lấy gÆ°Æ¡m ra, cắt chiếc áo khoác thà nh hai mảnh, trao má»™t mảnh cho ngÆ°á»i ăn mà y, còn mảnh kia thì đắp lên mình. Có những ngÆ°á»i đứng gần đó cÆ°á»i rá»™ cái dáng vẻ ngây ngô quen thuá»™c của chà ng, những ngÆ°á»i khác thì lấy là m thẹn vì hỠđã chẳng là m chi để giúp đỡ ngÆ°á»i ăn mà y run rẩy đó. Äêm hôm đó trong giấc ngủ, Martinô thấy Chúa Giêsu mặc ná»a chiếc áo choà ng mà chà ng đã trao cho ngà i. Chúa nói vá»›i các thiên thần và các thánh quanh Ngà i rằng: “Äây là chiếc áo choà ng Martinô dẫu má»›i chỉ là má»™t tân tòng, đã dâng lên cho Ta.†Khi thức dáºy, Martinô con Æ¡i, con vẫn còn là má»™t ngÆ°á»i dá»± tòng, nhÆ°ng con đã che thân cho Thầy bằng má»™t chiếc áo choà ng của con.â€
Chúng ta không biết nhiá»u vá» hai năm tiếp theo việc chịu rá»a tá»™i của ngà i. NhÆ°ng phép Rá»a đã thổi lên trong ngà i Æ°á»›c vá»ng cuồng nhiệt muốn dấn mình cho Chúa Kitô, má»™t sá»± dấn mình Ä‘i ngược lại vá»›i nghá» binh của Martinô. Cuá»™c chiến ná»™i tâm nà y trở thà nh má»™t cÆ¡n khủng hoảng khi những ngÆ°á»i du canh gốc pháp và Äức xâm chiếm đế quốc Rôma.
Và o thá»i đó có thói quen trao tiá»n thưởng cho binh lÃnh trÆ°á»›c khi xung tráºn. Nhằm Ä‘á»™ng viên lòng yêu tổ quốc nÆ¡i binh lÃnh trÆ°á»›c khi há» xung tráºn. Váºy khi tÆ°á»ng Julianô táºp há»p binh lÃnh tại Pháp để chia phần thưởng cho há», Martinô đã từ chối nháºn tiá»n – và từ chối Ä‘i giao chiến – khi lên tiếng: “Hãy đặt tôi trên hà ng đầu của Ä‘á»™i quân, mà không có khà giá»›i hay áo giáp; nhÆ°ng tôi sẽ không rút gÆ°Æ¡m ra má»™t lần nữa đâu. Tôi là binh lÃnh của Chúa Kitô.†Không có dấu chắc rằng Martinô đã từng phải rút vÅ© khi đánh nhau, nên có lẽ không há» có chuyện Martinô phải hòa giải niá»m tin Kitô hữu của mình vá»›i việc đánh nhau trong chiến tranh nhÆ° thế nà o. Dẫu sao khi lấy quyết định là m lÃnh của Chúa Giêsu mà chống lại lệnh của chủ tÆ°á»›ng trần gian của mình nhÆ° thế, quả tháºt là nguy hiểm. TÆ°á»›ng Julianô coi thái Ä‘á»™ của Martinô nhÆ° thế là dấu của sá»± nhút nhát, liá»n trả lá»i cho Martinô là ông sẽ là m cho Martinô được toại nguyện, nhÆ°ng trÆ°á»›c hết ông sẽ láºp tức nhốt tù Martinô đã. May mắn thay, ngược vá»›i tất cả má»i sá»± trông chá», quân man di đã chấp nháºn thÆ°Æ¡ng lượng hòa bình vá»›i bất cứ giá nà o. Martinô liá»n được thả ra khá»i tù và cho ra khá»i quân Ä‘á»™i.
Äể tìm hÆ°á»›ng Ä‘i má»›i cho cuá»™c sống, Martinô đến Poitiers, tìm đến thánh Hilary để chịu ngà i hÆ°á»›ng dẫn. Thánh Hilary đã muốn phong chức linh mục cho má»™t thanh niên trà n trá» hy vá»ng nà y, nhÆ°ng vì khiêm nhÆ°á»ng, Martinô từ chối ngay cả việc được tuyển chá»n là m phó tế. Sau cùng Martinô chấp nháºn Äức cha Hilary phong cho ngà i là m ngÆ°á»i trừ quá»· và hoạt Ä‘á»™ng tÃch cá»±c chống vá»›i bè rối Ariô.
Trên má»™t hà nh trình trở vá» thăm cha mẹ của ngà i, Martinô đã bị kẻ cÆ°á»›p định bắt ngà i, giết ngÆ°á»i và cÆ°á»›p của. NhÆ°ng ngà i đã bình tÄ©nh nói cho chúng vá» Thiên Chúa tốt là nh. Má»™t trong những kẻ cÆ°á»›p nà y được Æ¡n hối cải và trở thà nh má»™t luáºt sÆ° phục vụ dân là ng.
Vá» tá»›i nhà quê ngà i, ngà i còn gặp những khó khăn: Mẹ ngà i thì bằng lòng theo đạo, nhÆ°ng cha thì nhất quyết không. Khi Martinô công khai tố giác những ngÆ°á»i phe Ariô, thì đám ngÆ°á»i nà y vốn nắm rất nhiá»u quyá»n thế trong đế quốc, đã xua Ä‘uổi ngà i khá»i thà nh phố quê hÆ°Æ¡ng.
Thế là ngà i xa quê giống nhÆ° Äức cha Hilary cÅ©ng bị Ä‘em Ä‘i Ä‘Ã y khá»i thà nh phố Poitiers. Ngà i Ä‘i ẩn lánh và trở thà nh vị ẩn tu, trÆ°á»›c hết sống ở Milan và sau đó sống ở má»™t đảo nhá». Khi đức Hilary được phục hồi quyá»n bÃnh sau thá»i gian lÆ°u đầy, Martin trở vá» Pháp và thà nh láºp tu viện có thể nói đầu tiên ở Pháp, gần Poitiers. Ngà i sống ở đó trong 10 năm, Ä‘Ã o tạo các môn đệ và đi rao giảng khắp nÆ°á»›c.
Dân chúng ở Tours đòi há»i ngà i là m Giám mục cho há». Và ngà i bị lừa đến thà nh phố nà y và được Ä‘Æ°a đến nhà thá», là nÆ¡i ngà i lưỡng lá»± nháºn chức Giám mục. Má»™t và i Giám mục tấn phong nghÄ© rằng ngà i không xứng đáng vá»›i chức Giám mục vì cái bá» ngoà i xuá» xòa và mái tóc thiếu chải chuốt của ngà i, nhÆ°ng rốt cuá»™c cÅ©ng phải chiá»u theo ý của dân chúng.
Cùng vá»›i đức Ambrôsiô, đức Giám mục Martin gạt bá» nguyên tắc của Giám mục Ithacius là phải xá» tá» những ngÆ°á»i lạc giáo cÅ©ng nhÆ° chống lại sá»± can thiệp và o ná»™i bá»™ của Há»™i Thánh liên quan đến vấn Ä‘á» nà y. Ngà i còn thuyết phục được hoà ng đế tha chết cho Priscillianô (ngÆ°á»i chủ trÆ°Æ¡ng những Ä‘iá»u sai lạc vá» nhân tÃnh của Ãức Kitô). Vì những ná»— lá»±c nà y, đức Giám mục Martin bị cho là cùng phÃa vá»›i bá»n lạc giáo, và sau cùng Priscillianô bị xá» tá». Sau đó đức Giám mục Martin xin chấm dứt việc bách hại những ngÆ°á»i ở Tây Ban Nha theo tà thuyết của Priscillianô. Ngà i còn muốn cá»™ng tác vá»›i đức Giám mục Ithacius vá» má»™t và i lãnh vá»±c, nhÆ°ng sau nà y lÆ°Æ¡ng tâm ngà i khiến cho ngà i bối rối vì quyết định nà y.
Khi đến giá» chết, các môn đệ xin ngà i đừng bá» há». Ngà i cầu nguyện, “Lạy Chúa, nếu dân của Ngà i vẫn còn cần đến con, con sẽ không từ chối là m việc. NhÆ°ng con xin vâng theo ý Chúa.”
Lá»i bà n
Ãiá»u thánh Martin quan tâm vá» sá»± cá»™ng tác nhắc nhở cho chúng ta biết hầu nhÆ° không có gì hoà n toà n trắng hoặc hoà n toà n Ä‘en. Các thánh cÅ©ng là những tạo váºt ở trần gian: Há» cÅ©ng phải do dá»± khi quyết định nhÆ° chúng ta. Bất cứ quyết định nà o của lÆ°Æ¡ng tâm Ä‘á»u Ãt nhiá»u có sá»± liá»u lÄ©nh. Nếu chúng ta chá»n Ä‘i hÆ°á»›ng Bắc, có thể chúng ta không biết được những gì xảy ra ở hÆ°á»›ng Äông, hÆ°á»›ng Tây hay hÆ°á»›ng Nam. Tuy nhiên, quá tháºn trá»ng không dám quyết định thì cÅ©ng không phải là nhân đức khôn ngoan, tháºt váºy, nếu cho rằng “không quyết định là sá»± quyết định” thì đó là má»™t quyết định sai lầm.
Lm. Äaminh Phạm Xuân Uyển SDB
(Tỉnh Dòng Sa-lê-diêng Don Bosco Việt Nam)