1. Hiện Tượng

Th�i gian gần đây, Tiếng Việt lại xuất hiện thêm nhi�u thuật ngữ mới lạ. Danh từ thì có: “Anh hùng bàn phím�, “thánh soi�, “thánh bóc�, “thánh chém�… �ộng từ thì có: “ném đá�, “ném đá hội đồng�, “quăng gạch�, “chém�… Hầu như tất cả đ�u sinh ra từ văn hóa chat trên Internet. Và chừng như tất cả đ�u có chung một lớp nghĩa, mà ngôn ngữ bình dân thư�ng g�i là “chửi�.

Những l�i lẽ tục tằn và thiếu tử tế có mặt khắp m�i nơi. Chỉ cần có một chuyện gì đó không vừa lòng, lập tức cả “cộng đồng mạng� ùa vào ném đá. Các “anh hùng bàn phím� ngày nay bỗng dưng trở thành những kẻ đầy “quy�n lực�, có thể ngồi một chỗ mà “soi� khắp m�i ngóc ngách. Rồi thì bom đạn gạch đá cứ ném thả tay. Chỉ cần một kẻ nào đó có ý định phá rối, đưa ra một bài viết hay một bình luận cò mồi theo kiểu “chợ búa�, thì ngay lập tức hàng loạt những bình luận khác đáp lại, theo cách cũng không kém phần “chợ búa� tí nào. Chỉ cần có một ngư�i khởi đầu, rất dễ để có cả một “cộng đồng� hùa theo. Quả thật, �ức Giáo Hoàng Phanxicô, trong Sứ �iệp nhân Ngày Truy�n Thông Thế Giới năm nay , đã nhận xét “chuẩn không cần chỉnh�, khi chỉ ra hiện tượng “leo thang trong các trào lưu chửi bới và bạo lực bằng l�i nói�.[1]

Câu h�i đặt ra: liệu bạn và tôi, những ngư�i có đức tin, có nguy cơ góp phần vào trào lưu này chăng? Liệu các bạn trẻ công giáo có đủ tỉnh để không tự biến mình thành con rối trong vòng xoáy vô nghĩa nhưng đầy nguy hại này không? Liệu trong gia sản thiêng liêng của Giáo Hội có loại “vũ khí� nào có thể giúp các bạn trẻ Công Giáo đứng vững và chiến đấu cho một cuộc chiến thiêng liêng cao đẹp (cf. Eph 6,10-17) trên thế giới truy�n thông hiện đại không?

Trong sứ điệp, bốn lần �ức Giáo Hoàng sử dụng từ “phân định�, một thuật ngữ rất đặc trưng của dòng Linh �ạo I-nha-xi-ô: “Cần có một quá trình phân định sâu sắc và thận tr�ng� (số 2), “Cần dạy cho ngư�i ta biết phân định, đánh giá và thấu hiểu…� (số 2), “�ể phân định sự thật, chúng ta cần phân định tất cả những gì thúc đẩy sự hiệp thông…� (số 3). Vậy “phân định� có nghĩa là gì? Việc phân định có thể giúp gì cho ngư�i trẻ chúng ta trong thế giới truy�n thông ngày nay?

2. Chiến thuật của thần dữ

Theo �ức Giáo Hoàng, phân định là để “vạch trần cái g�i là những chiến thuật của con rắn�. Thực tế, Ngài đang áp dụng và diễn giải một quy tắc phân định được trình bày trong tập sách Linh Thao của Thánh I-nha-xi-ô Lo-yo-la: “Chiến thuật của Thần dữ là giả dạng Thần lành, đi vào theo chi�u của linh hồn trung tín để rồi kéo linh hồn ấy ra theo đư�ng của nó� (LT 332).

Chúng ta thử áp dụng nguyên tắc này vào trư�ng hợp cụ thể của các “anh hùng bàn phím� nhé!

Th�i gian vừa rồi, trong các cuộc tranh luận và cãi c� trên mạng, hẳn có không ít ngư�i trẻ công giáo tham gia. H� sống đức tin rõ ràng, yêu mến Giáo Hội nồng nhiệt và yêu mến Chúa thật sự. Những ngư�i này xứng đáng được g�i là các “linh hồn trung tín�.

Một “linh hồn trung tín� khi đ�c thấy một bài viết hay một bình luận không tốt v� Giáo hội của mình, v� đức tin của mình, v� Chúa của mình… sẽ cảm thấy như thế nào nhỉ? Có lẽ là thấy buồn. Thấy bực. Thấy ức… và đương nhiên sẽ muốn làm một cái gì đó để bảo vệ đức tin của mình, Giáo hội của mình, Chúa của mình. Cho tới đây, m�i sự có vẻ hãy còn tốt đẹp. Nhưng làm cách nào để bảo vệ? Thần dữ, lúc này rất biết cách “đi vào theo chi�u của linh hồn trung tín�, đặt vào tay “linh hồn trung tín� một vũ khí lợi hại: chiếc bàn phím,  đồng th�i không ngừng rỉ tai những l�i đầy máu lửa: “chém nó!�, “ném đá nó!�. L�i ấy nghe hợp nhĩ quá, phù hợp với những ấm ức đang dâng trào trong lòng mình quá. Vậy là cuộc chiến diễn ra. Vậy là một “linh hồn trung tín� trở thành một “anh hùng bàn phím�.

Như thế,  một ngư�i có thể khởi đầu bằng một ý hướng rất tốt: chống lại tin giả, bảo vệ sự thật, bảo vệ Giáo Hội, bảo vệ hình ảnh đẹp của Thiên Chúa. Nhưng sau một th�i gian, ngư�i ấy lún sâu vào con đư�ng cãi c� và bạo lực mà thần dữ đã vạch ra. Thật g�n gàng!

Có thể bạn sẽ thắc mắc, “thần dữ� là ai? Không xa lạ lắm đâu, biết đâu “thần dữ� là chính những xu hướng tiêu cực, bạo lực, và tất cả những gì xấu đang hiện diện trong lòng bạn đấy. Biết đâu “thần dữ� còn có thể đến từ những cơ cấu và những bàn tay vô hình bên ngoài, đang khôn khéo lét lún lèo lái và định hướng tầm nhìn của bạn.

Này bạn, bạn có nghĩ mình sẽ chiến thắng trong cuộc chiến này không?

3. Hậu quả

Francis Bacon từng nhận định: “Remedy is worse than the disease�. Có những thứ thuốc làm cho bệnh trở nên tệ hơn. Có những can thiệp làm cho tình huống càng xấu hơn.

Có khi nào bạn lầm, tưởng mình đang chữa lành một vết thương, nhưng thực tế lại đang làm cho vết thương ấy lở loét hơn?

Có khi nào bạn lầm, tưởng mình đang chiến đấu để bảo vệ một sự thật nào đó, nhưng thực tế lại đang làm cho sự thật ấy trở nên tồi tệ hơn và xấu hơn rất nhi�u trước mắt ngư�i khác?

Có khi nào bạn lầm, tưởng mình đang là phát ngôn viên cho sự thật, nhưng thực tế lại đang phát ngôn cho xu hướng bạo lực trong chính lòng mình?

Có khi nào bạn lầm, tưởng mình đang đứng v� phía ánh sáng, nhưng thực tế trong tay lại đang cầm vũ khí của bóng tối?

Có khi nào bạn lầm, tưởng mình đang nhiệt thành phục vụ Chúa, nhưng thực tế lại đang tiếp tay với đối phương phá h�ng công cuộc của Chúa?..

Trong cuộc chiến bảo vệ sự thật, bạn có thể có tấm lòng và có mục đích rất tốt, nhưng chỉ cần bạn chấp nhận dùng phương tiện xấu, thì bạn đã tự làm cho mình ra xấu rồi. Khi ấy, còn đòi chiến đấu với bảo vệ được gì nữa! Bạn nghĩ mình có thể thắng sự dữ bằng phương tiện của sự dữ sao? Liệu mục đích (tốt) có thể biện minh cho phương tiện (xấu) không? Có khi nào, với tất cả sự hăng say nhiệt tình, nhưng thiếu phân định, bạn lại đang cộng tác và đang bị lèo lái bởi thần dữ không nhỉ? Có khi nào bạn để cho nó “đi vào theo chi�u của linh hồn trung tín để rồi kéo linh hồn ấy ra theo đư�ng của nó�?

Thế nên không lạ khi có nhi�u ngư�i khởi đầu rất tốt, nhưng lại kết thúc với nhi�u đổ vỡ và tâm hồn bất an. Có nhi�u blog, trang web, hoặc diễn đàn, có thể ch�n cho mình những cái tên rất hay, rất tích cực, và mang đẫm màu sắc tôn giáo, nhưng sau một th�i gian hoạt động, lại chứa đầy những tranh cãi cục cằn, những nhận xét thô thiển, và cả những l�i mạ lị nặng n�.

Dùng phương tiện của sự dữ, ngư�i ta chỉ có thể chiến đấu rất hăng say, trong tình trạng… chưa chiến đã bại. Này nhé, khi bạn chấp nhận “leo thang trong các trào lưu chửi bới và bạo lực bằng l�i nói�, chẳng cần biết bạn có làm được gì cho “sự thật� hay bảo vệ được gì cho đức tin của mình hay chưa, ai cũng thấy một đi�u rất đi�u hiển nhiên: bạn đang góp phần tích cực vào “văn hóa chửi�. Khi bạn g�i độc giả của mình với các đại từ như “b�n�, “lũ�, “tụi�, “đám�… ngư�i ta chưa cần biết những kẻ bị bạn lên án là ngư�i loại nào, bởi nói cho cùng chẳng có một dấu hiệu gì thực sự chắc chắn để ngư�i ta kiểm chứng những đi�u bạn nói; nhưng đi�u mà ngư�i ta có thể đánh giá khá chắc chắn là v� chính nhân cách của bạn. Khi g�i ngư�i khác là “b�n�, là “lũ�, là “tụi�, là “đám�… bạn có chắc mình văn minh và bác ái hơn h� không?

Còn nữa, một khi bạn đã bị cuốn vào vòng xoay rồi, “thần dữ� có nhi�u cái lợi lắm nhé!

Chẳng hạn: giam giữ bạn trong cái cảm giác bực bội tức tối với những đi�u c�n con, để làm bạn quên đi những chuyện khác đáng quan tâm hơn.

Chẳng hạn: không cho bạn một chính kiến hay lập trư�ng nào, chỉ đơn giản đẩy bạn hùa theo số đông.

Chẳng hạn: để cho bạn tự động bôi xấu đi�u mà bạn tưởng mình đang ra công ra sức bảo vệ.

Chẳng hạn: để cho bạn tự biến chất, trở nên hung hăng hiếu chiến; dạy bạn cách ve vuốt cái tôi của mình và sẵn sàng ném đá bất kỳ ai đi ngược lại với bạn.

Chẳng hạn: để cho bạn tự tay đạp đổ tất cả những gì bạn muốn làm chứng, và kết quả là hình ảnh mà bạn trình diện trước mắt ngư�i khác chỉ là những gì tầm tư�ng và lố bịch.

Bạn đang thắng hay đang thua?

Bạn biết không, trong lịch sử của Giáo Hội, có nhi�u hình ảnh tiêu cực v� Giáo Hội không phải đến từ lạc giáo, nhưng lại đến từ chính những ngư�i hăng say chống lạc giáo. �ồng ý, có nhi�u ngư�i muốn chống lạc giáo bằng tất cả ý tốt và sự nhiệt tâm của mình. Nhưng từ nhiệt tâm đến hung hăng gần lắm. Nhất là khi lòng ngư�i ta không bình an. Ngư�i ta có thể làm bất cứ đi�u gì, dù tốt đến đâu đi nữa, nhưng với một tấm hồn chưa thật sự bình an, thì có nguy cơ sự không an ấy sẽ lây lan nhanh lắm.

Bạn làm đi�u tốt, nhưng lòng lại rối loạn và bất an? �ó là dấu hiệu rất tốt để cảnh tỉnh và m�i bạn nhìn lại: liệu mình có đang cộng tác với thần dữ chăng?

4. Thuốc giải độc

Tới đây, có thể bạn sẽ đặt câu h�i: khi phận định được rồi, thì nên làm gì? Chẳng lẽ cứ im lặng để mặc sự dữ tràn lan? Băn khoăn này chính đáng lắm. Bởi lẽ, “im lặng trước bất công nghĩa là đồng lõa với kẻ áp bức� (Ginetta Sagan). Không chỉ thế, trong rất nhi�u trư�ng hợp “im lặng là phản bội� (Martin Luther King Jr.). “Chuyện ngu ngốc sẽ tràn lan khi những ngư�i khôn ngoan im lặng� (Nelson Mandela).

Trong thông điệp của mình, �ức Giáo Hoàng Phan-xi-cô cũng rất rõ ràng khi Ngài viết: “Tôi muốn m�i g�i tất cả m�i ngư�i cổ vũ một n�n báo chí vì hòa bình. Nhưng khi nói như thế, tôi không có ý muốn nói đến loại hình báo chí đầy mật ng�t và từ chối thừa nhận sự tồn tại của những vấn đ� nghiêm tr�ng� (số 4). Chúng ta không được phép thinh lặng trước những vấn đ� nghiêm tr�ng; nhưng để có thể giải quyết chúng, và giải quyết theo đư�ng hướng của Kitô giáo, Giáo Hội luôn cần có những ngư�i có trái tim bình an. Bởi lẽ, theo �ức Giáo Hoàng, thuốc giải độc hiệu nghiệm nhất cho tình trạng hỗn loạn truy�n thông không phải đến từ những chiến lược, nhưng đến từ chính con ngư�i: “những ngư�i không tham lam nhưng sẵn sàng lắng nghe, những ngư�i nỗ lực tham gia vào cuộc đối thoại chân thành để làm rõ sự thật; những ngư�i được cuốn hút bởi sự thiện và chịu trách nhiệm v� cách h� sử dụng ngôn ngữ� (số 4).

Trong l�i cầu nguyện cuối cùng của thông điệp, �ức Giáo Hoàng chỉ ra những đi�u rất cụ thể mà một “anh hùng bàn phím� thật sự có thể đóng góp. Trong những tình huống ngặt nghèo khó khăn, Giáo Hội luôn cần đến tiếng nói của chúng ta. Nhưng đó phải là tiếng nói tạo được ni�m hứng khởi hòa hợp, chứ không phải bấn loạn; tiếng nói mang đến sự rõ ràng minh bạch, chứ không phải sự lập l� mơ hồ; tiếng nói mang đến tình liên đới, chứ không phải loại trừ; tiếng nói mang lại sự đi�m tĩnh, chứ không phải kích động; tiếng nói của những tìm hiểu và thắc mắc đích thực, chứ không phải chỉ h�i hợt; tiếng nói của ni�m tin, của sự tôn tr�ng, và sự thật, chứ không phải của thành kiến, hận thù và giả dối.

Này bạn, Giáo Hội luôn cần đến bạn. Giáo Hội cần những ngư�i có khả năng chiến đấu cho một cuộc chiến cao đẹp, có thể chơi fairplay trong bất cứ tình huống nào. Nếu bạn xác tín rằng chiếc bàn phím được đặt vào tay bạn như một sứ mạng, để trước mắt những ngư�i khác, nhất là những ngư�i không cùng tôn giáo, bạn có thể vẽ lên chân dung của Thiên Chúa, của Giáo Hội, của những ngư�i có �ạo… bạn sẽ vẽ thế nào?

KẾT LUẬN

Trong Dụ ngôn Lc 15,11-31, �ức Giê-su kể rằng: khi đứa em hoang đàng trở v�, ngư�i anh cả g�i em mình là “cái thằng con của Cha đó!�. Những bực bội ồn ào trong lòng anh ta, và xu hướng bạo lực của anh ta, được thể hiện ngay trong l�i nói. Anh ta tưởng mình đạo đức, vì suốt ngày phục vụ Cha. Anh ta không nhận ra một sự thật cay đắng và nguy hại nơi mình: chính anh đã luôn là ngư�i đóng vai một cái nút chặn, là ngăn trở lớn nhất đẩy em mình ra xa mái nhà của Cha, không cho em mình cơ hội để trở v� với Cha. Chính anh ta muốn làm ngư�i chia rẽ, không muốn cho ngư�i cha nhận lại con mình.

Này bạn, trong những cuộc bút chiến và khẩu chiến mà bạn tham gia, bạn có đang truy�n giáo thật sự không? Bạn đang nói v� Chúa, hay đang làm xấu đi hình ảnh tuyệt đẹp của Thiên Chúa mà chúng ta tôn th�? Bạn đang muốn kéo ngư�i khác v� với Chúa, hay đang đẩy h� ra xa?

Nếu Giáo Hội có quá nhi�u những ngư�i thích cãi c� và sẵn sàng dùng bất cứ loại ngôn ngữ nào để cãi cho thắng, có lẽ đó không phải là Giáo Hội mà ngư�i khác muốn bước vào đâu, phải không?

Cao Gia An, SJ.

dongten

[1] Trong sứ điệp của �ức Giáo có hai chủ để xuyên suốt bổ trợ cho nhau, là “tin giả� và “một n�n báo chí vì hòa bình�. Tác giả bài viết này chỉ xin tập trung vào chủ đ� thứ 2 của sứ điệp, và đặc biệt hướng đến đối tượng độc giả là các bạn trẻ công giáo.

Sứ điệp �ức Thánh Cha Ngày Thế giới Truy�n Thông 2018

 �TC kêu g�i phòng ngừa và vạch trần những �tin giả� và cổ võ sự tìm kiếm sự thật, thực thi một phương thức truy�n thông xây dựng hòa bình.

 Ngài đưa ra l�i kêu g�i trên đây trong sứ điệp công bố hôm 24-1-2017, lễ thánh Phanxicô đệ Salê, bổn mạng các ký giả, nhân dịp Ngày Thế giới truy�n thông xã hội lần thứ 52 sẽ được cử hành vào chúa nhật 13-5 năm nay v� chủ đ�: �Sự thật sẽ giải thoát các con. Tin giả và phương thức báo chí hòa bình�.

 Trong phần đầu của sứ điệp, �TC phân tích hiện tượng Fake News, tin giả, đang lan tràn, đặc biệt qua các mạng xã hội và các phương tiện truy�n thông, nhắm lư�ng gạt và lèo lái độc giả, và nhi�u khi nhắm ảnh hưởng trên những ch�n lựa chính trị và thủ lợi v� kinh tế. Việc phổ biến tin giả nhi�u khi cũng nhắm làm mất uy tín của ngư�i khác, trình bày h� như một kẻ thù..

 �TC nhận xét rằng �tin giả� dựa trên �chiến thuật con rắn� như trong trình thuật Kinh Thánh v� việc con rắn lý luận để cám dỗ bà Evà. Tên cám dỗ có vẻ đáng tín nhiệm và nhắm tới một sự quyến rũ đi thẳng vào tâm hồn con ngư�i, với những lý lẽ giả tạo nhưng có sức thu hút. Từ sự kiện đó, �TC cảnh giác rằng không có sự thông tin ngụy tạo nào là �vô thưởng vô phạt�, vì thế sự tín nhiệm nơi những gì là sai trái, giả tạo, sẽ tạo nên những hậu quả bi thảm và tai hại.

 Trong sứ điệp, �TC khẳng định rằng Việc tìm kiếm sự thật chính là li�u thuốc giải độc hiệu nghiệm nhất chống virus giả dối. Ngài viết �sự giải thoát kh�i giả dối và tìm kiếm tương quan là hai nhân tố không thể thiếu được để những l�i nói và cử chỉ của chúng ta là đích thực, chân chính và đáng tin cậy�.

 Ngài cũng đ� cao vai trò của ký giả phải là ngư�i �giữ gìn tin tức� bằng cách tránh tiêu chuẩn tìm kiếm và loan truy�n những tin giật gân. Trong lãnh vực này, chính con ngư�i chứ không phải những chiến lược là thuốc giải độc chống lại sự giả dối.

 Trong phần kết của sứ điệp, �TC tha thiết kêu g�i thực thi một phương thức truy�n thông hòa bình. �ây không phải là chủ trương chỉ để ý và loan truy�n những tin tức �m�i sự là tốt đẹp�, mà phủ nhận sự hiện hữu của những vấn đ� trầm tr�ng, nhưng là một phương thức truy�n thông �không giả bộ, chống lại sự gian trá, những thứ khẩu hiệu nhắm tới những hậu quả và những tuyên bố máy móc. Cần một phương thức báo chí �do con ngư�i và vì con ngư�i, trong tinh thần phục vụ, lên tiếng thay cho những ngư�i không tiếng nói.

 �TC dựa theo kinh Hòa Bình của Thánh Phanxicô và trình bày kinh nguyện mà các ký giả và những ngư�i thiện chí có thể cầu nguyện:

 �Lạy Chúa, xin dạy con nhận biết sự ác len l�i trong thứ truy�n thông không kiến tạo sự hiệp thông. Xin làm cho chúng con có khả năng loại b� n�c độc kh�i những phán đoán của chúng con. Xin giúp chúng con nói v� tha nhân như những anh chị em chúng con.

 â€�Chúa là Ä�ấng trung tín và đáng tin cậy, xin làm cho lá»�i nói của chúng con thành những hạt giống sá»± thiện cho thế giá»›i; nÆ¡i nào có tiếng ồn, xin làm cho chúng con biết lắng nghe; nÆ¡i nào có há»™n Ä‘á»™ng, xin là cho chúng con gợi lên sá»± hòa hợp; nÆ¡i nào có mÆ¡ hồ, xin làm cho chúng con mang lại sá»± minh bạch…. â€� (Rei 24-1-2018)

 G. Trần �ức Anh OP

RV