Cho tá»›i nay chúng ta đã tìm hiểu 100 thánh vịnh. Còn 50 thánh vịnh nữa chúng ta sẽ tìm hiểu khi có dịp. Trong loạt bà i má»›i nà y để cho việc trình bầy các tác phẩm cá»§a ná»n văn chương khôn ngoan trong Thánh Kinh được trá»n vẹn chúng ta tìm hiểu sách Diá»…m Ca hay Diá»…m Tình Ca là tác phẩm cuối cùng được xếp và o loại văn chương khôn ngoan.
Diá»…m Ca là má»™t tác phẩm ngắn chỉ gồm 8 chương, dá»… Ä‘á»c và rất hay đến độ có thể được so sánh vá»›i các bà i thÆ¡ tình yêu được yêu thÃch nhất trong thế giá»›i đông phương và thế giá»›i hy lạp. Tác phẩm có đỠtà i là tình yêu giữa hai ngưá»i trẻ, má»™t tình yêu Ä‘Ãch thá»±c, Ä‘am mê, nhưng như là má»™t văn bản được linh hứng và hợp quy có tên trong danh sách các tác phẩm cá»§a Thánh Kinh. Nhưng nó đặt ra các vấn nạn hầu như không thể giải quyết được liên quan tá»›i tác giả, thá»i gian sáng tác, văn thể, sá»± tuỳ thuá»™c các sáng tác có trước cá»§a thế giá»›i đông phương, tÃnh cách hợp quy, việc giải thÃch, ý nghÄ©a bà ẩn hay hiển nhiên. Cho tá»›i nay giá»›i há»c giả vẫn còn thảo luáºn vá» các vấn đỠnà y, như các rabbi do thái đã là m cách đây 2.000 năm, khi há» nhóm công nghị tại Jamnia, cả khi đối vá»›i chúng ta  và i khó khăn đã mất Ä‘i các lồi lõm ban đầu cá»§a nó.
Trong cuốn sách nhá» nà y tên gá»i cá»§a Thiên Chúa không bao giá» xuất hiện, cÅ©ng không có quy chiếu thá»±c tại tôn giáo do thái nà o là nét nòng cốt trong sứ Ä‘iệp cá»§a các tác phẩm khác cá»§a sách Thánh Kinh như Ä‘á»n thá», giao ước, luáºt lệ, lịch sá» do thái, chức tư tế, vương quyá»n. Äây đó có và i tên địa lý cá»§a đất Palestina, thá»±c thụ hay giả tạo, nhưng luôn luôn như là phạm trù so sánh vá»›i vẻ đẹp cá»§a hai ngưá»i trẻ yêu nhau.
Trái lại toà n sách Diá»…m Ca được cấu tạo bởi má»™t bà i ca tình yêu cá»§a hai nhân váºt và bởi các miêu tả vẻ đẹp cá»§a thân xác há». Rất hiếm nháºn thấy các đức tÃnh cao quý hÆ¡n cá»§a linh hồn hay cá»§a con tim. Các miêu tả nà y đụng tá»›i má»™t thá»±c tại kÃch thÃch, cả khi ngưá»i ta chấp nháºn rằng các bà i ca nà y hiếm khi được hát trong hình thức như hiện nay, nhưng là các sáng tác bà n giấy, má»™t loại thÆ¡ dá»… thương, không ngôi vị, gần như toà n loại thÆ¡ cá»§a trà o lưu Loại thÆ¡ ngá»t ngà o má»›i.
Là m sao có thể coi là tôn giáo má»™t cuốn sách chú ý tá»›i và truyá»n đạt má»™t sứ Ä‘iệp vá» tình yêu nẩy nở vì thân xác xinh đẹp và các biểu hiện bá» ngoà i cá»§a nó, được gợi hứng từ thiên nhiên, sá»± trừu tượng được là m thà nh bởi bất cứ sá»± hiểu biết vá» thiên nhiên bị hư há»ng được? Chúng ta có lá»— tai đã từng quen vá»›i các bà i thánh thi kitô vá» tình yêu, bắt đầu từ các bà i thánh thi cá»§a thánh Phaolô (Rm 8,31-38; 1 Cr 13,1-13) hay cá»§a thánh Gioan (1 Ga 4,16-21), vì thế các bà i hát cá»§a sách Diá»…m Ca còn hÆ¡i xa lạ, và cảm tưởng đầu tiên là sá»± đảo lá»™n khiến chúng ta cho rằng chúng không thÃch hợp vá»›i má»™t cuốn sách do Thiên Chúa viết.
Chúng ta sẽ tìm trả lá»i cho các vấn nạn trên đây mà không yêu sách giải quyết được má»i nút thắt và nghi ngá» cÅ©ng như đánh tan má»i lưỡng lá»±.
Trước hết là tá»±a đỠvà chá»— đứng cá»§a sách Diá»…m Ca trong danh sách các tác phẩm kinh thánh. Trong văn bản Thánh Kinh tiếng Siriac sách Diá»…m Ca được gá»i là “Khôn ngoan cá»§a sá»± khôn ngoan cá»§a Salomonâ€, là tá»±a đỠxem ra cố ý nêu báºt đỠtà i cá»§a sách như là hoa các hoa cá»§a sá»± khôn ngoan và cá»§a kinh nghiệm cuá»™c sống.
Trong tiếng Do thái tên gá»i cá»§a sách là “Thánh ca cá»§a các thánh caâ€, hình thái tuyệt đối nà y được Ä‘á»c lại là “Thánh ca tuyệt diệuâ€, “Bà i thánh ca đẹp nhấtâ€,hay theo tinh thần truyá»n thống do thái và kitô: “Bà i ca thánh thiêng nhấtâ€.
Từ “Thánh ca†có lẽ là từ kỹ thuáºt ám chỉ má»™t sáng tác thÆ¡ văn được hát bằng tiếng hay theo tiếng cá»§a các nhạc cụ, phát xuất từ các hình thức động từ ám chỉ hà nh động hát má»™t bà i ca Ä‘á»i (Ds 21,17; 1 Sm 18,6; 2 Sm 19,36; 1 V 10,12) hay má»™t bà i thánh ca chúc tụng Thiên Chúa (Tl 5,1; Tv 87,7; 13,6; 21,14 cùng vá»›i động từ ám chỉ việc gẩy hạc cầm). Hồi thế ká»· thứ II Rabbi Aqiba viết: “Má»i sách Ä‘á»u thánh, nhưng “Thánh ca cá»§a các Thánh ca†là cá»±c thánhâ€. Và giáo phụ Origene sau nà y còn thêm rằng “Phúc thay ai bước và o trong NÆ¡i Thánh; còn phúc hÆ¡n nữa ngưá»i và o trong NÆ¡i Thánh cá»§a các NÆ¡i Thánh; nhưng còn phúc hÆ¡n nữa ngưá»i hiểu và hát các Thánh Ca cá»§a Thánh Kinh; và lại còn phúc hÆ¡n nữa ngưá»i hát Thánh Ca cá»§a các Thánh Caâ€.
Chá»— mà sách Diá»…m Ca có trong Thánh Kinh thay đổi: trong văn bản tiếng Do thái tân tiến nó được kể như là cuốn đầu tiên trong năm cuốn sách Há»™i đưá»ng do thái gá»i là “Các cuá»™n sáchâ€, được dà nh để Ä‘á»c trong há»™i đưá»ng nhân dịp các lá»… lá»›n nhất. Sách Diá»…m Ca được Ä‘á»c và o lá»… Vượt Qua. Xem ra đây không phải là việc đặt định ban đầu, nhưng mãi sau nà y, có lẽ và o thá»i sau sách Talmud, tức trong các thế ká»· thứ IV-V sau công nguyên, vì nó đã không được biết tá»›i bởi văn bản hy lạp, thánh Girolamo và văn bản Talmud, và xem ra gợi ý rằng việc Ä‘á»c nó trong há»™i đưá»ng do thái vá»›i cuốn sách nà y và o lá»… Vượt Qua đã bắt đầu má»™t loạt các lá»… trá»ng. Liên quan tá»›i lý do việc Ä‘á»c sách Diá»…m Ca trong ngà y lá»… Vượt Qua hay trong tuần bát nháºt lá»… Vượt Qua nhiá»u há»c giả cho rằng tÃn hữu do thái trông thấy nÆ¡i văn bản chương 1 câu 9 má»™t quy chiếu kÃn đáo biến cố dân Do thái ra khá»i Ai Cáºp, nhưng có nhiá»u lý do khác hay hÆ¡n. Theo má»™t rabbi nổi tiếng trong sách Diá»…m Ca theo ám tá»· talmud, tÃn hữu ca tụng tình yêu giữa dân Israel là thiếu nữ và Thiên Chúa là phu quân. Tình yêu thần bà nà y đã nhiá»u lần là trung tâm các sáng tác cá»§a các ngôn sứ, được nhá»› lại trong đêm Vượt Qua, trong đó từ hà ng ngà n năm nay dân Do thái đợi chá» kết thúc các cuá»™c hà nh hương, đợi chá» các cuá»™c bách hại kết thúc, đợi chá» khởi đầu cá»§a ká»· nguyên hạnh phúc là biến cố Äức Messia Äấng Cứu Thế đến.
Trong bản văn hy lạp và la tinh sách Diá»…m Ca được đặt giữa các sách khôn ngoan được gán cho vua Salomon, bình thưá»ng sau sách Giảng Viên và trước sách Khôn Ngoan, hiển nhiên bởi vì nó được coi như má»™t tác phẩm cá»§a vua Salomon hay phát xuất từ sá»± khôn ngoan và kinh nghiệm cuá»™c sống cá»§a nhà vua, và vì thế có dấu vết khôn ngoan: má»™t sá»± khôn ngoan cá»§a tình yêu, sau các sá»± khôn ngoan hay kinh nghiệm khác được miêu tả trong sách Châm Ngôn, sách Giảng Viên và sách Khôn Ngoan.
Thứ hai là tÃnh cách hợp quy cá»§a sách Diá»…m Ca, hay sá»± hiện diện cá»§a sách trong danh sách các tác phẩm kinh thánh. Ngay trong công nghị các rabbi do thái triệu táºp tại Jamnia năm 90 sau công nguyên, sách Diá»…m Ca đã được duyệt xét nghiêm ngặt, trước khi được định nghÄ©a ở hải ngoại. Vấn đỠhợp quy cá»§a nó cÅ©ng như linh hứng đã chiếm má»™t chá»— quan trá»ng cùng vá»›i các sách Châm Ngôn, Giảng Viên, Ester và Edekiel. Trà o lưu Pharisêu theo rabbi Shammai thì dè dặt đối vá»›i các tác phẩm nà y hay đối vá»›i và i văn bản cá»§a chúng đặc biệt là chuÆ¡ng 7 các câu 11-13 sách Diá»…m Ca, sách Châm Ngôn chương 7 các câu 7 tá»›i 29, sách Giảng viên chương 11 câu 9 và sách Edekiel chương 16. Trong khi đó trà o lưu theo rabbi Hillel, do rabbi Aqiba (qua Ä‘á»i năm 135) dẫn đầu, lại mạnh mẽ bênh vá»±c sá»± linh hứng và quyá»n cá»§a các tác phẩm nà y trong danh sách các tác phẩm hợp quy cá»§a Thánh Kinh, nhất là sách Diá»…m Ca. Rabbi Aqiba nhắc cho trưá»ng phái Shammai biết truyá»n thống cha ông và nói: “Äã không có ai trong dân Israel phản đối rằng sách Diá»…m Ca là m bẩn tay, bởi vì toà n thế giá»›i không giá trị bằng ngà y trong đó sách Diá»…m Ca đã được ban cho Israel. Tháºt ra má»i sách Ä‘á»u là thánh hết, nhưng sách Diá»…m Ca là thánh nhất trong các sách thánhâ€.
CÅ©ng cần nhắc lại rằng trong các tà i liệu cá»§a công nghị triệu táºp tại Jamnia năm 90 sau công nguyên trưá»ng phái Hillel đã không  bao giá» nhắc tá»›i má»™t kiểu Ä‘á»c hiểu sách Diá»…m Ca theo truyá»n thống ngụ ý bóng bẩy, trái nghịch vá»›i kiểu Ä‘á»c hiểu duy tá»± nhiên cá»§a trưá»ng phải Shammai, nhưng chỉ quy chiếu má»™t truyá»n thống cổ xưa cá»§a sá»± thánh thiện và được linh hứng cá»§a sách. Äiá»u nà y đặt vấn đỠtranh luáºn liên quan tá»›i má»™t truyá»n thống cổ xưa và thưá»ng hằng Ä‘á»c hiểu sách Diá»…m Ca theo hướng ngụ ý bóng bẩy allegorico giữa lòng Do thái giáo. ChÃnh kiểu Ä‘á»c hiểu nà y đã tạo thuáºn tiện, nếu không nói là đã chá»§ trương việc chấp nháºn sách Diá»…m Ca và o danh sách các tác phẩm hợp quy cá»§a Thánh Kinh, tức các tác phẩm sách thánh được Thiên Chúa linh hứng. Chắc hẳn đây đã là má»™t tiến trình lâu dà i và từ từ như tiến trình cá»§a má»™t tác phẩm có giá trị trở thà nh cổ Ä‘iển.
Truyá»n thống kitô đã mau chóng thừa hưởng sách Diá»…m Ca từ Há»™i đưá»ng do thái và tiếp nháºn nó và o danh sách các tác phẩm thánh kinh mà không nghi ngá» gì, mặc dù ý thức được các vấn đỠliên quan tá»›i nguồn gốc và việc giải thÃch sách. Äã chỉ có má»™t tiếng nói chống đối cá»§a Teodoro thà nh Mopsuestia. Giáo phụ đã chỉ giải thÃch sách Diá»…m Ca trong nghÄ©a sát chữ như tác giả đã muốn, nghiã là chúng là các bà i ca tình yêu sáng tác nhân dịp đám cưới cá»§a vua Salomono vá»›i con gái Pharao Ai Cáºp. Giáo phụ cố ý giảm thiểu sá»± kiện Thiên Chúa linh hứng cho soạn giả cá»§a sách. Từ các tà i liệu cá»§a Công đồng Costantinopoli II xem ra Công Äồng đã lên án láºp trưá»ng chú giải sách Diá»…m Ca cá»§a giáo phụ. Tuy nhiên, ngưá»i ta nghi ngá» không biết hồi đó có tháºt là má»™t kết án Ä‘Ãch tháºt rõ rà ng cá»§a Công đồng hay không.
Cả truyá»n thống tin là nh cÅ©ng chấp nháºn tÃnh cách hợp quy cá»§a sách Diá»…m Ca, mặc dù nhiá»u há»c giả không công giáo cho rằng sách Diá»…m Ca chỉ là má»™t tác phẩm Ä‘á»i, không được Thiên Chúa linh hứng.
DC 01
Linh Tiến Khải
RV