Cần cảnh giác với phong trào làm youtube v� ẩm thực

Trong số những khía cạnh phản giáo dục từ các video đó, hai vấn đ� nổi lên một cách phổ biến là (1) khía cạnh phản văn hoá trong cách thức ăn uống, và (2) sự phí phạm và thiếu tôn tr�ng đồ ăn thức uống.

1. Khía cạnh phản văn hoá trong cách thức ăn uống

Ngày nay, từ ‘văn hoá’ đã bị lạm dụng nhi�u, đến mức những gì đáng bị g�i là phản văn hoá thì lắm lúc lại được g�i là văn hoá. Ví dụ, nhi�u ngư�i g�i nạn tham nhũng là ‘văn hoá biếu xén’, hay có ngư�i g�i những hành vi nói tục là ‘văn hoá chửi th�’. Tuy nhiên, một cách chung, văn hoá là sự tích luỹ các cơ cấu nhân tạo, bổ sung cho sự giới hạn của cơ cấu tự nhiên, hướng đến việc trợ giúp con ngư�i sinh tồn và phát triển. Như vậy, văn hoá không phải là thứ cố định mà là một tiến trình hướng đến những gì mang tính khai phóng và phát triển hơn theo tư cách là con ngư�i, nhất là v� mặt tinh thần, đúng như ý nghĩa gốc Latin của nó, ‘cultus’: gieo trồng. Hay nói cách khác, văn hoá vừa là đặc tính của con ngư�i, vừa giúp con ngư�i trở thành con ngư�i hơn. Theo nghĩa đó, có thể nói rằng, một trong những cách để định nghĩa con ngư�i chính là khả năng tích luỹ, ‘gieo trồng’ văn hoá cho chính mình. Trong khía cạnh này, con ngư�i hơn động vật ở chỗ biết ‘giáo hoá dĩ thành văn’ (Kinh Dịch), tức biết chuyển những gì thuộc nhục dục tự nhiên thành giá trị tinh thần.

Cách thức ăn uống chính là một trong những biểu hiện rõ rệt của khả năng này. Trừ những trư�ng hợp cá biệt, ăn uống không đơn thuần chỉ để thoả mãn cơn đói, mà còn là để thể hiện và nuôi dưỡng khía cạnh văn hoá của mỗi ngư�i. Trong Tiếng Việt, chúng ta ít khi nói trống là ‘ăn’, mà nói một cách ý nhị hơn là ‘dùng bữa’. Từ này dư�ng như bao hàm ý nghĩa thưởng thức và cảm nhận, nghĩa là chứa đựng ý thức v� những nét đẹp, những tinh tế và văn hoá của đồ ăn thức uống, đồng th�i trân tr�ng và biết ơn tài nghệ nấu nướng và sự phục vụ của đầu bếp. Hơn nữa, khi ‘dùng bữa’, đặc biệt trong gi� cơm gia đình, chúng ta không chỉ hướng v� bản thân, mà còn hướng v� tha nhân nữa. Bữa ăn trở thành th�i gian chia sẻ, truy�n thông, kết nối, tương quan với nhau; và vì thế, cách ăn cũng phải biểu hiện được đặc tính này. Nói tóm lại, với con ngư�i, ăn uống đúng nghĩa luôn ít nhi�u phải bao hàm khía cạnh văn hoá và tương quan.

Rất tiếc, những hình thức ăn uống trong nhi�u kênh youtube ẩm thực đi ngược lại với đi�u mong ch� nói trên. Thực vậy, để thu hút sự quan tâm của ngư�i xem, nhất là từ giới trẻ, những ngư�i làm youtube ẩm thực phải nghĩ ra các hình thức khác lạ, gây ấn tượng. Tuy nhiên, chỉ trừ một số kênh có những ý tưởng sáng tạo mang tính tích cực, đa số các kênh khác lại chạy theo các ý tưởng gây sốc cách tiêu cực, như thực hiện các hành vi ăn uống chẳng giống ai. Ví dụ, có ngư�i b� đồ ăn vào thau, chậu, hay thậm chí vào các vật dụng vốn được dùng cho súc vật ăn. Rất nhi�u bạn trẻ ăn uống nhồm nhoàm, phản cảm, nhưng lại lấy đó làm hãnh diện với lập luận: đã ăn uống là phải sảng khoái, phải thật tự nhiên. Lập luận như thế có thể tạm chấp nhận được nếu nó được giới hạn trong phạm vi các hoạt động vui chơi của một nhóm nh� trong một dịp cụ thể nào đó. Tuy nhiên, vấn đ� ở đây là các kênh này được phổ biến và hướng đến công chúng cách rộng rãi, trong đó có rất nhi�u trẻ em. Vì vậy, sự lệch chuẩn văn hoá và phi giáo dục của nó là đi�u phải xem lại.

2. Sự phí phạm và thiếu tôn tr�ng đồ ăn, thức uống

Một điểm phản giáo dục khác trong nhi�u kênh loại này là việc những ngư�i làm ẩm thực rất phí phạm đồ ăn thức uống. Thậm chí, nhi�u ngư�i trong số h� t� ra bỡn cợt với nguyên liệu nấu nướng, và cả với thức ăn đã chế biến xong. Cách đặc biệt, vì theo đuổi các ý tưởng gây sốc, nhi�u kênh youtube ẩm thực đang chạy theo phong trào làm các món ăn khổng lồ; và rất nhi�u trong số này có những biểu hiện phí phạm các nguyên liệu trong giai đoạn chế biến, đồng th�i đùa giỡn với thức ăn trong giai đoạn sử dụng. Ví dụ, có bạn vứt đi cả những miếng thịt rất lớn khi chế biến một món ăn; hay có những nhóm đem đồ ăn đã chế biến ra làm các trò mua vui, như thi nhau ăn với lượng lớn mù tạt, và kết quả là đa phần thức ăn đ�u bị nôn ra hoặc b� đi.

Không tôn tr�ng đồ ăn thức uống chỉ ra sự thiếu hụt lòng biết ơn. Thực vậy, một ngư�i trưởng thành nhân bản sẽ nhận ra rằng tất cả những gì đang ở trong tay mình không phải tự nhiên mà có. Dẫu cho chúng ta b� ti�n ra mua các nguyên liệu để nấu nướng, thì chúng cũng là sản phẩm có được từ công lao vất vả của bao nhiêu ngư�i. Hơn nữa, nói cho cùng, tất cả chúng đ�u là quà tặng của Thượng �ế, hay ít ra là của Mẹ Thiên Nhiên.

Hơn nữa, sự phí phạm thức ăn tự nó cũng cho thấy sự thiếu vắng tinh thần hiệp thông và chia sẻ với ngư�i khác. Bao nhiêu ngư�i ăn xin vẫn hằng ngày lê bước trên m�i nẻo đư�ng của đất nước nói riêng và m�i nơi trên thế giới nói chung; và mỗi một giây qua đi, nhân loại này có một ngư�i chết vì đói.

Ngoài ra, sự phí phạm đồ ăn cũng góp phần rất lớn vào việc huỷ hoại môi trư�ng. Thật vậy, xu hướng tiêu xài hoang phí này đang đẩy con ngư�i tiêu thụ vượt xa nhu cầu thật sự của mình; và đi�u này đồng nghĩa với việc các nguồn lực của môi trư�ng tự nhiên bị khai thác và lạm dụng mức triệt để phục vụ cho chủ nghĩa tiêu thụ.

3. Ki-tô hữu và l�i m�i g�i tái ý thức v� hành vi làm dấu trước và sau bữa ăn

Một trong những điểm nổi trội của th�i đại này, đặc biệt trong xã hội Việt Nam, là sự mất định hướng. Rất nhi�u ngư�i hiện không biết đâu là tiêu chuẩn hay phương hướng đúng đắn của các hành vi trong cuộc sống. Những lệch chuẩn nêu trên không chỉ là vấn đ� riêng của một số kênh youtube ẩm thực, mà là vấn đ� chung của nhi�u ngư�i, của xã hội. �ứng trước vấn đ� này, thiết tưởng Ki-tô hữu được m�i g�i một cách đặc biệt để sửa đổi, hoán cải, và nêu gương sáng; và tôi nghĩ rằng việc tái ý thức v� hành vi làm dấu tạ ơn trước và sau bữa ăn chính là một phương cách đặc biệt giúp ta sống tinh thần chứng nhân này.

�i�u rất đáng buồn là nhi�u Ki-tô hữu đang chỉ làm dấu trước và sau bữa ăn như một hành vi vô thức theo thói quen. Vì thế, chúng ta cần phải để ý lại đi�u này. Cử chỉ và l�i kinh làm dấu tạ ơn chứa đựng rất nhi�u ý nghĩa. Chúng ta có thể liệt kê một số điểm chính. Thứ nhất, chúng ta noi gương �ức Ki-tô đã làm khi Ngài đ�c Kinh Tạ Ơn Thiên Chúa Cha trước m�i biến cố, nhất là trước các biến cố phép lạ hoá bánh. Với hành vi này, �ức Giê-su giúp chúng ta chân nhận rằng m�i sự đến từ Thiên Chúa, đồng th�i, chúng ta được m�i g�i để chia sẻ và tham dự với Ngài, như chính �ức Ki-tô hiệp thông cùng Ngôi Cha và Thánh Thần vậy. Thứ đến, việc làm dấu tạ ơn cũng hàm ý sự hiệp thông và chia sẻ giữa chúng ta với nhau, nhất là với những ngư�i thiếu thốn, trong tư cách là con cái của Thiên Chúa. Làm dấu cũng là biểu hiện lòng biết ơn với Thiên Chúa và trân tr�ng thiên nhiên, vốn là quà tặng của Ngư�i dành nhân loại. Cuối cùng, làm dấu giúp ta ý thức rằng bữa ăn trên trần thế cũng là một dấu chỉ hướng v� Bữa Tiệc Thiên Quốc, nơi có sự hiệp thông và chia sẻ tr�n vẹn trong tình yêu.

Vì thế, việc ý thức lại giá trị của hành vi làm dấu tạ ơn trước và sau bữa ăn giúp chúng ta ý thức và trân tr�ng đồ ăn thức uống cách đúng mực, từ đó có thể làm chứng và nêu gương sáng cho nhi�u ngư�i khác trong th�i đại này. Cách đặc biệt, đó cũng là một trong những cách thức hướng đến sự ‘hoán cải sinh thái’, như tinh thần m�i g�i của Thượng Hội �ồng Giám Mục V� Amazon.

Khắc Bá, SJ – CTV Vatican News