Bức tượng Quá»· Cám dá»— ở nhà thá» chÃnh tòa Strasbourg
Những sá»± kiện khá»§ng khiếp khác nhau cho thấy những việc có thể xảy ra đưa đến sá»± leo thang cá»§a nói dối. Sá»± tráo trở cá»§a ngôn ngữ bóp méo sá»± tháºt có thể đưa đến thói quen. Dưới mắt cá»§a ngưá»i nói dối không ngừng thì thá»±c tế sai lầm còn tháºt hÆ¡n sá»± tháºt.
Má»™t và i sá»± việc bi thảm đặt chúng ta đối diện vá»›i chÃnh các yếu Ä‘uối cá»§a mình, dù nó bị phá»§ dưới là n tro, má»™t ngà y nà o đó có thể đưa chúng ta đến các bi bịch giống hệt nhau nếu chúng ta không cẩn tháºn.
Một tội ác ghê tởm
Má»™t và i tuần trước đây tin tức đưa trở lại vụ giết ngưá»i khá»§ng khiếp cá»§a ông Jean-Claude Romand, ngưá»i mà năm 1993 ông đã lạnh lùng giết vợ và hai con, sau đó giết cha mẹ trước khi cố giết ngưá»i tình cÅ© cá»§a mình, cuối cùng ông để bà sống, có lẽ do má»™t sá»± thương hại nà o đó chợt đến. Câu chuyện giết ngưá»i khá»§ng khiếp nà y vẫn sẽ là má»™t vụ rất tầm thưá»ng, nếu trên thá»±c tế, nguồn gốc cá»§a vụ giết ngưá»i Ä‘iên rồ nà y không tìm ra lý do cá»§a nó trong lá»i nói dối được dá»±ng lên như má»™t tượng đà i, năm nà y qua năm khác, trong vòng 18 năm. Ngưá»i đà n ông nà y thông minh, đáng yêu, rõ rà ng ông thà nh công trong há»c táºp, trong nghá» nghiệp và trong cuá»™c sống gia đình, ông đã phịa ra má»™t nhân váºt để phù hợp vá»›i những gì mà ông mong muốn ở chÃnh mình, và những gì ngưá»i khác mong chỠở ông, Ãt nhất là trong trà tưởng tượng cá»§a ông. Trong khi ông thất bại ngay từ đầu khi ông há»c y khoa, nhưng trong vòng 12 năm ông nghÄ© ông đã há»c xuất sắc, được là m ná»™i trú ở Paris và được thâu nháºn như má»™t bác sÄ© và nghiên cứu gia ở Tổ chức Y tế Thế giá»›i (OMS) ở Genève. Ông láºp gia đình vá»›i má»™t dược sÄ©, bà chẳng thấy gì hết, nghÄ© rằng chồng mình tham dá»± các buổi há»™i thảo quốc tế trên thế giá»›i, tháºt sá»± ông dà nh hết cả thì giỠở các bãi Ä‘áºu xe để ngưá»i ta tưởng ông là m việc, ông mượn tiá»n ngưá»i nà y ngưá»i kia nói là để đầu tư rất có lợi, lấy tiá»n ngưá»i nà y trả cho ngưá»i kia, má»™t cái vòng luẩn quẩn vô táºn.
Vòng xoáy của nói dối
Nói dối leo thang tạo thà nh vòng xoáy như Tháp Babel trên các tranh vẽ, việc nói dối nà y có thể kéo dà i lâu nữa nếu không có ngà y má»™t trong các bạn cá»§a ông không thấy tên ông trong danh sách cá»§a thà nh viên Tổ chức Y tế Thế giá»›i, sau khi vợ ông ngạc nhiên vì mãi không có được số Ä‘iện thoại nghá» nghiệp cá»§a chồng mình. Biết mình sắp bị phát hiện, ông bị ngưá»i tình cÅ© đòi tiá»n, bà là nha sÄ© vá» hưu, bà giao hết tiá»n tiết kiệm cá»§a mình để ông sinh lợi nhưng không bao giá» thấy lại đồng tiá»n nà y. Äể tránh mất mặt, ông thấy không còn giải pháp nà o hÆ¡n là giết tất cả những ngưá»i ông yêu thương: ông giết vợ vá»›i cái chà y là m bánh, dùng súng các-bin giết hai con, cha mẹ và con chó, còn vá»›i ngưá»i tình cÅ© thì ông thắt cổ, nhưng rồi ông để bà sống vá»›i Ä‘iá»u kiện bà không được tiết lá»™ gì, tất cả trong vòng hai ngà y, sau đó ông dùng thuốc ngá»§ và đốt nhà . Nhưng nhân viên cứu há»a đến kịp để thấy thảm há»a, xác vợ và hai con, còn ông thì bị hôn mê. Bị kết án vá» hà nh động cá»§a mình đã phạm trong lúc “buồn bã cá»±c kỳ†do chứng bịa chuyện bệnh lý, ông bị kết án tù chung thân vá»›i thá»i gian cấm cố 22 năm, giai Ä‘oạn nà y chấm dứt năm 2015. Cuối năm 2018 ông xin được tá»± do có Ä‘iá»u kiện sau 26 năm ở tù và hạnh kiểm cá»§a ông được cho là không trách và o đâu được. Khả năng có thể trả tá»± do cho ông đã gây ra các phản ứng tiêu cá»±c rất mạnh mẽ và các nhà báo đã là m sống lại vụ nà y.
Trong mâu thuẫn của tâm hồn
Là m thế nà o mà má»™t ngưá»i bá» ngoà i có vẻ bình thưá»ng, lại có thể hà nh động đến mức đó, nhất là tá»± dá»±ng cho mình má»™t Ä‘á»i sống không có tháºt, cà ng ngà y nói dối cà ng chồng chất để rồi mình bị giam hãm và o đó? Vụ cá»§a ông Xavier de Ligonnès gần đây cÅ©ng bà ẩn như váºy. Tất cả giải thÃch bằng mối chằng chịt. Äiá»u nà y cÅ©ng đúng cho tất cả tá»™i lá»—i và các táºt xấu, nhưng sá»± chằng chịt cá»§a nói dối thì xảo trá hÆ¡n vì nó dùng các mảnh sá»± tháºt và có thể được biện minh dưới má»™t và i khÃa cạnh.
Thánh Âugutinô nhấn mạnh bản chất cá»§a nói dối không phải ở trong ý muốn lừa dối, cÅ©ng không phải ở việc nói sai nhưng là trong mâu thuẫn cá»§a tâm hồn vá»›i lá»i nói cá»§a mình: “Ngưá»i nói dối nghÄ© má»™t chuyện trong tâm hồn và diá»…n tả thà nh má»™t chuyện khác bằng lá»i hay bằng cá» chỉ†(Lib.de mendac. XX). Thánh Tôma Aquinô trong Tổng luáºn Thần há»c, IIa-IIae, q.110, art.2 dùng lại ý cá»§a Thánh Âugutinô khi ngà i chia lá»i nói dối thà nh ba loại: những lá»i nói dối để là m Æ¡n, “để cứu rá»—i và trong lợi Ãch cho má»™t ngưá»iâ€; những lá»i nói dối vui vẻ, “nói để đùaâ€; và những lá»i nói dối độc hại, “nói vì ác ýâ€.
Sự quyến rũ của Quỷ Cám dỗ
Sá»± leo thang cá»§a nói dối mà chúng ta quan tâm ở đây dưá»ng như không thuá»™c vá» bất cứ loại nà o trong ba loại trên, có thể giá»›i hạn ở loại thứ nhất, ngưá»i nói dối là ngưá»i có lợi cho việc nói dối cá»§a mình. Tháºt ra mối chằng chịt có nguồn gốc cá»§a nó từ Satan, ngưá»i cha cá»§a nói dối mà Sách Thánh đã mô tả. Äây không còn là má»™t lá»—i do cố ý nhưng là má»™t trạng thái trở thà nh trạng thái cá»§a cuá»™c sống và má»™t bản chất thứ nhì còn mạnh hÆ¡n Ä‘á»i sống thá»±c và bản chất nà y bị hư Ä‘i, nhưng vẫn là bản chất con ngưá»i. Má»™t trong các bức tượng ở nhà thá» chÃnh tòa Strasbourg nói lên biểu tượng cá»§a nói dối: Quá»· Cám dá»— là hình ảnh chà ng trai trẻ duyên dáng, tươi cưá»i, quyến rÅ©, ăn mặc thanh lịch, tay cầm trái cấm má»i má»c nhưng vẻ bá» ngoà i nà y che giấu thá»±c tế, sau lưng nó là má»™t đà n rắn, cóc và những con váºt bẩn thỉu. Nó chỉ có thể lừa bằng cách nói dối vá» bản chất cá»§a mình, tạo má»™t nhân váºt không phải là chÃnh mình.
Äể thá»±c sá»± nói dối, phải biết sá»± tháºt và đủ khôn khéo hay vặn vẹo để biến đổi nó, là m biến dạng nó. Thưá»ng thưá»ng, tại nguồn gốc cá»§a nói dối là má»™t mảnh cá»§a sá»± tháºt, nhanh chóng bị phá há»§y và và bị nuốt chá»ng bởi mong muốn nói xấu, là m hại, đánh bóng. Các nhà ngụy biện là những binh Ä‘oà n ở khắp nÆ¡i, há» là báºc thầy trong nghệ thuáºt lừa đảo bằng lá»i. Kẻ nói dối leo thang là ngưá»i ngụy biện chuyên nghiệp, hoặc vì di truyá»n, vì bệnh hay cố ý.
Sự tráo trở của ngôn ngữ
Trong mối chằng chịt cá»§a nói dối là sá»± tráo trở cá»§a ngôn ngữ được dùng trong má»i trưá»ng hợp để nói như tháºt cái gì sai, hoặc nói như tháºt cái gì không có. Ngôn ngữ như má»™t loại gương cá»§a thế giá»›i và dùng ngôn ngữ sai là là m bể tấm gương, hoặc Ãt nhất là là m má» nó. Äó là lý do vì sao không má»™t lá»i nói dối nà o là vô hại, má»i nói dối Ä‘á»u là tá»™i. Qua lá»i nói dối, đó là muốn lừa ngưá»i khác vá» thá»±c tế cá»§a thế giá»›i, là m mù quáng ngưá»i khác và vì thế sá»›m muá»™n gì cÅ©ng dẫn chÃnh mình đến việc nói dối để có lợi, để cho mình má»™t địa vị mà mình không có, để ở trên bệ thá» như má»™t vị thần. Satan, là tạo váºt cÅ©ng như thiên thần, nó đã chá»n sá»± dữ bằng cách nói dối vá»›i chÃnh mình vá» con ngưá»i tháºt cá»§a mình. Nó không muốn mình lệ thuá»™c, dù nó đẹp nhất trong các thiên thần. Nó tá»± cho nó là Chúa.
Vì thế chúng ta không ngạc nhiên khi thấy má»™t số ngưá»i tá»± xây mình thà nh những nhân váºt mà há» hoà n toà n không há» nháºn ra khi váºn tốc đầu tiên Ä‘i qua. Mối chằng chịt là m phần còn lại và không thể quay trở lại vì thá»±c tế giả tạo tạo ra do nói dối dưới mắt ngưá»i nói dối lại tháºt hÆ¡n so vá»›i sá»± tháºt. ChÃnh con rắn cắn Ä‘uôi mình và bị ngạt do chÃnh chất độc cá»§a nó. Trong phiên tòa năm 1996, ông Jean-Claude Romand mô tả hoà n hảo Ä‘iá»u đã thúc đẩy ông bước và o con đưá»ng địa ngục nà y: “Khi bị ở trong mối chằng chịt là không được là m thất vá»ng, thì lá»i nói dối đầu tiên kéo theo lá»i nói dối kế tiếp và như thế suốt cả má»™t Ä‘á»i.†Nhà văn Jean de La Fontaine trong ngụ ngôn Con chim Ưng, con Lợn lòi và con Mèo đã viết má»™t cách khôn ngoan đại ý, “có ý xấu thì sẽ có lá»i lẽ phản trắc.â€
Äừng ai nghÄ© rằng mình sẽ không bị leo thang như váºy. Việc sá» dụng đúng ngôn ngữ luôn là điá»u cần thiết hà ng đầu để không rÆ¡i và o tình trạng mê cung cá»§a bóng tối, ở đó những ngưá»i quen nói dối sẽ than khóc vô táºn.
Linh mục Dòng Tên Jean-François Thomas
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Phanxicovn

