Äức tin là ơn Thiên Chúa ban, và con ngÆ°á»i đón nháºn trong tá»± do. Chúng ta biết rằng, Thiên Chúa tiếp tục nói vá»›i con ngÆ°á»i, Äấng Phục Sinh luôn luôn hiện diện trong lịch sá» và trong Bà tÃch Thánh Thể, và Chúa Thánh Thần luôn luôn lao tác má»i nÆ¡i trên thế giá»›i và trong cõi lòng má»—i ngÆ°á»i. Tuy nhiên, thế giá»›i ngà y nay có rất nhiá»u thách đố cÅ© và má»›i.
1. Các thách đố cũ trong khuôn mặt mới
Nếu bạn từng Ä‘á»c hoặc sẽ Ä‘á»c má»™t chút vá» lịch sá» Giáo Há»™i, đặc biệt là 7 Công Äồng đầu tiên, bạn sẽ thấy được sá»± khó khăn đến mức nà o, để có thể diá»…n tả đức tin trong má»™t ngôn ngữ cụ thể. Và dụ, đức tin vá» Má»™t Thiên Chúa Ba Ngôi, “ba trong má»™tâ€. Bạn có thể Ä‘á»c má»™t chÆ°Æ¡ng trong cuốn sách của Äức Benedicto XVI[1] (đã được dịch sang tiếng Việt), để có thể hình dung ra Ä‘á»™ phức tạp của vấn Ä‘á». Và dụ, sá»± khó khăn trong việc định hình ngôn ngữ, ngay cả việc thổi và o ngôn ngữ những ná»™i hà m má»›i, và cần phải tạo ra thuáºt ngữ má»›i: những từ ngữ “ngôi vị†và “tÆ°Æ¡ng quanâ€, được lấy từ triết há»c nhÆ°ng đã đổi nghÄ©a để mặc lấy ý nghÄ©a má»›i. Khi tìm hiểu, bạn sẽ đụng Ä‘á»™ vá»›i các nhà triết há»c, đụng Ä‘á»™ vá»›i lịch sá», rồi các nhà thần há»c, và gần đây hÆ¡n là các nhà khoa há»c. Äức tin không bao giỠở má»™t mình và đứng má»™t mình. Khi đụng đến chiá»u sâu của thá»±c tại, tức khắc các chuyên ngà nh khác nhau Ä‘á»u xÃch lại gần nhau, phải gặp nhau, phải nói vá»›i nhau, nhÆ°ng khổ ná»—i, là thÆ°á»ng là rất khó đồng ý vá»›i nhau. NgÆ°á»i ta không thể dá»… dà ng nói được rằng: tôi tin, thế là đủ. NgÆ°á»i ta cÅ©ng không thể nói mạnh rằng: cứ có lý là được, hoặc cứ có chứng cá»› là được, hoặc nữa, lịch sá» là đủ cho tất cả. Tuy nhiên, trong má»™t rừng các chuyên ngà nh ấy, ở đây chúng ta chỉ thá» phác há»a thá» thách mà đức tin gặp phải trong ba lãnh vá»±c: ngôn ngữ, cá»™ng đồng, triết há»c.
a. VỠngôn ngữ
Äức tin không chỉ là chuyện diá»…n tả má»™t khái niệm cổ xÆ°a trong má»™t loại ngôn ngữ hợp thá»i. Nếu có ngôn từ, mà không có ý nghÄ©a, thì đó chỉ là những từ ngữ trống rá»—ng. Nếu có lá»i hay ý đẹp, mà không đụng chạm đến con tim, không liên quan đến cuá»™c sống, thì có lẽ ngôn ngữ ấy chỉ tá»±a nhÆ° trò chÆ¡i, nhÆ° cách chÆ¡i chữ cho vui. Còn đức tin, đức tin là kinh nghiệm cụ thể trong má»™t mối tÆ°Æ¡ng quan sống Ä‘á»™ng vá»›i Äấng là Thiên Chúa ở giữa dân của Ngà i.
Tuy nhiên, hiện tượng ngôn ngữ ngà y nay có thách đố má»›i. Trong quá khứ, hầu hết má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u Ä‘á»c chung má»™t số cuốn sách, má»™t số nguồn tà i liệu. Phần lá»›n má»i ngÆ°á»i cùng Ä‘á»c chung má»™t số tá» báo, cùng nghe chung má»™t số chÆ°Æ¡ng trình phát thanh, cùng xem chung má»™t số chÆ°Æ¡ng trình tivi… Ngà y nay, có mạng internet, có máy tÃnh, Ä‘iện thoại thông minh, công nghệ thông tin, AI… Trong hệ thống má»›i nà y, má»—i ngÆ°á»i có thể tiếp cáºn các nguồn thông tin kiến thức rất khác nhau. Má»—i ngÆ°á»i má»—i cách.
Äiểm tÃch cá»±c là má»—i ngÆ°á»i có thể tiếp cáºn thông tin nhiá»u chiá»u và đa dạng, vá»›i má»™t thái Ä‘á»™ tìm kiếm tìm hiểu rất chủ Ä‘á»™ng và tÃch cá»±c. Tuy nhiên, Ä‘iểm tiêu cá»±c là , má»—i ngÆ°á»i lại táºp trung quá và o Ä‘iá»u mình thÃch và và o thế giá»›i quá cá nhân riêng tÆ°. Do đó, không còn thá»i gian và không gian để biết ngÆ°á»i khác nữa. NhÆ° thế, dần dần từng bÆ°á»›c, chúng ta đánh mất không gian chung, đánh mất ngôn ngữ chung, đánh mất cảm thức chung, cảm nháºn chung, lối hiểu chung. Hệ quả dá»… thấy là , ngÆ°á»i ta chỉ cùng nhau hiểu má»™t số lÄ©nh vá»±c chung nhÆ° công nghệ, kinh tế, chÃnh trị… Trong bối cảnh nà y, rất khó để có được ngôn ngữ chung và có khó được ngôn ngữ ở chiá»u sâu, trong khi đây má»›i chÃnh là điá»u cần cho ngôn ngữ của đức tin. Bởi vì, nếu chúng ta chỉ nhìn và o bá» mặt của thá»±c tại, rất dá»… dà ng để ta đánh đồng đức tin và o những gì ta thÃch hoặc ta nghÄ©. Chúng ta có thể thấy thá»±c tế là , ngôn ngữ đức tin dÆ°á»ng nhÆ° trở nên già cá»—i và xa lạ trong thế giá»›i Ä‘Æ°Æ¡ng đại.
b. Vá» tÃnh cá»™ng đồng
Trong Cá»±u Ước, Thiên Chúa kêu gá»i Abraham để ông trở nên tổ phụ của dòng tá»™c. Sau đó, Chúa kêu gá»i Môsê để ông dẫn dắt dân Chúa. Trong Tân Ước, Chúa Giêsu kêu gá»i các môn đệ để thiết láºp Há»™i Thánh của NgÆ°á»i. NhÆ° thế, đức tin không bao giá» là đức tin của má»™t cá nhân, nhÆ°ng luôn là đức tin của má»™t nhóm, má»™t cá»™ng đồng. HÆ¡n nữa, mục Ä‘Ãch của Thiên Chúa là cứu Ä‘á»™ tất cả, không loại trừ má»™t ai, không bá» sót ngÆ°á»i nà o, nhÆ° được nói đến trong dụ ngôn con chiên lạc (Lc 15,1-7).
Không thể có cá»™ng đồng xã há»™i và Giáo Há»™i, nếu không có gia đình. Bởi vì, trong bối cảnh toà n cầu vá» lao Ä‘á»™ng, vá» ngÆ°á»i nháºp cÆ°, vá» công nghệ, trong bối cảnh chuyển biến nhanh chóng ở má»i quốc gia, thì Ä‘á»i sống gia đình hầu nhÆ° thay đổi và biến Ä‘á»™ng rất lá»›n. Không còn dá»… để có được gia đình vá»›i cha mẹ và con cái cùng sống chung dÆ°á»›i má»™t mái nhà . Không còn dá»… cảnh chung chia cuá»™c sống trong má»™t gia đình. Tá»· lệ ly hôn nhiá»u nÆ¡i vượt quá 50%… Trong bối cảnh phức tạp nhÆ° thế, tháºt vô cùng khó để hạt giống đức tin có thể phát triển.
Tuy nhiên, nói nhÆ° thế, chẳng lẽ đức tin lại có thể dá»… phát triển trong môi trÆ°á»ng dá»… và đơn giản? Không phải thế, vì chẳng khi nà o là dá»… cả để sống nhÆ° là má»™t Kitô hữu, cả thá»i xÆ°a lẫn thá»i nay[2]. NhÆ°ng đức tin nhÆ° hạt giống, cần có đất đón nháºn, thì hạt giống má»›i có thể sống và trổ sinh được. Má»™t gia đình là nh mạnh thá»±c sá»± là mảnh đất vô cùng tốt cho đức tin. ÄÆ°Æ¡ng nhiên, chúng ta không chỉ cần gia đình, mà còn những cá»™ng Ä‘oà n lá»›n hÆ¡n, và nhÆ° giáo xứ, là ng xóm, giáo pháºn, thà nh phố, quốc gia…
c. Vá» triết há»c Ä‘Æ°Æ¡ng đại
Cái khó khăn đặc thù trong triết há»c thá»i nay là triết há»c chẳng có gì là đặc thù. Không có những trÆ°á»ng phái đặc thù nhÆ° trong quá khứ. Nói nhÆ° thế, không phải là ta tiếc nuối quá khứ, hoặc lấy quá khứ là m Ä‘iểm quy chiếu cho hiện tại. NgÆ°á»i ta nói quá nhiá»u đến từ ngữ “khủng hoảngâ€: khủng hoảng môi trÆ°á»ng, khủng hoảng kinh tế, khủng hoảng di dân, khủng hoảng tị nạn, khủng hoảng gia đình, khủng hoảng môi trÆ°á»ng lao Ä‘á»™ng, đánh mất cá»™i rá»… văn hóa, căn bệnh dá»ng dÆ°ng vô cảm, ná»—i cô Ä‘Æ¡n của thá»i đại, chiến tranh… Nếu gắn liá»n vá»›i tôn giáo, ngÆ°á»i ta nói tá»›i sá»± tục hóa, hoặc dá»ng dÆ°ng vá» tôn giáo, không còn tha thiết gì đến đức tin.
Khi triết há»c không có má»™t khuôn mặt cụ thể nà o đó nhÆ° trong quá khứ, tháºt là khó để biết được, đâu là trÆ°á»ng phái mà đức tin cần đối thoại cá»™ng tác. Do đó, có lẽ trong thế giá»›i hiện tại, đức tin trở nên nhÆ° ánh lá»a trong đêm, hoặc nhÆ° má»™t biển chỉ Ä‘Æ°á»ng, hoặc nhÆ° má»™t tia hy vá»ng trong cuá»™c sống!
2. Thách thức mới
Giữa nhiá»u thách thức khác nhau, có má»™t thách thức má»›i trong thá»i chúng ta, đó là việc là m cho tôn giáo trở nên má»™t chuyện riêng tÆ° cá nhân và ở những nÆ¡i riêng tÆ° mà thôi, chứ không còn hiện diện trong cá»™ng đồng chung nữa. Má»™t cách mạnh mẽ hÆ¡n, ngÆ°á»i ta không còn muốn dà nh chá»— cho những gì là thánh thiêng nữa, ngÆ°á»i ta muốn từ chối tất cả những gì là thánh thiêng. Triết gia Gabriel Marcel rất có lý khi phân biệt giữa vấn Ä‘á» và mầu nhiệm. [3] Ông khẳng định rằng, thế giá»›i bị phân mảnh giữa “má»™t mặt là đầy dẫy những vấn Ä‘á», và mặt khác là không muốn dà nh chá»— cho huyá»n nhiệmâ€. Sá»± loại trừ huyá»n nhiệm là triệu chứng của xã há»™i hiện đại, có liên quan đến đặc tÃnh kỹ thuáºt của thá»i đại. NgÆ°á»i ta chỉ còn quan tâm đến đặc tÃnh kỹ thuáºt, tức là vấn Ä‘á» và giải pháp cho vấn Ä‘á». Việc phân biệt giữa vấn Ä‘á» và huyá»n nhiệm, phụ thuá»™c và o việc hiểu khái niệm vá» sá»± tham dá»±:
Má»™t vấn Ä‘á» là điá»u mà khi ta gặp phải, thì nó hoà n toà n ở trÆ°á»›c mặt ta, ta tìm giải pháp và có thể giải quyết vấn đỠấy. NhÆ°ng má»™t huyá»n nhiệm mà ta gặp phải, ta phải dấn thân mình và o đó, ta phải nhìn huyá»n nhiệm ấy nhÆ° má»™t chân trá»i phân biệt giữa ta và huyá»n nhiệm, nhÆ°ng khi đã dấn thân và o huyá»n nhiệm, thì chân trá»i ấy lại mở rá»™ng thêm, và ta hiểu hÆ¡n những gì vỠý nghÄ©a và giá trị của huyá»n nhiệm mà lúc đầu ta hiểu. [4]
Do đó, đứng trÆ°á»›c vấn Ä‘á», ta có thể tìm giải pháp tÆ°Æ¡ng xứng để giải quyết. NhÆ°ng đứng trÆ°á»›c huyá»n nhiệm, ta không thể hiểu được huyá»n nhiệm nếu ta không tham dá»± và o huyá»n nhiệm ấy. Khi ta đã tham dá»± và o huyá»n nhiệm, tôi có thể biết hÆ¡n và thấy hÆ¡n vá» huyá»n nhiệm, và huyá»n nhiệm lại trở nên lá»›n hÆ¡n mà tôi nghÄ© lúc đầu. Do đó, chẳng bao giá» ta có thể hiểu má»™t huyá»n nhiệm theo kiểu hiểu má»™t vấn Ä‘á». Thế nhÆ°ng, ngà y nay, có cám dá»— rất lá»›n trong việc giản lược tất cả thà nh những vấn đỠđể nhìn và phân tÃch và tìm lối giải quyết.
Khi thấy các môn đệ không thể Ä‘uổi thần câm Ä‘iếc ra khá»i đứa trẻ, cha đứa trẻ thÆ°a vá»›i Chúa Giêsu: “Nếu Thầy có thể là m gì đó, xin thÆ°Æ¡ng xót và cứu giúp chúng tôi!â€. Chúa Giêsu nói vá»›i ông: “Tại sao lại nói, nếu có thể…? Tất cả Ä‘á»u có thể đối vá»›i kẻ tin!â€Â Ngay lúc ấy, cha đứa trẻ thốt lên: “Lạy Thầy, tôi tin, nhÆ°ng xin giúp đức tin yếu Ä‘uối của tôiâ€Â [5]. Amen.
Tứ Quyết SJ
dongten
[1] Joseph Ratzinger, Introduzione al Cristianesimo, (Queriniana 2005), p. 152-166. (Bản dịch tiếng Việt: Äức Tin Kitô giáo hôm qua và hôm nay, Phần I, ChÆ°Æ¡ng 5, file Pdf có sẵn trên internet).
[2] Joseph Ratzinger, Introduzione al Cristianesimo, (Queriniana 2005), p. 155.
[3] Treanor, Brian and Sweetman, Brendan, “Gabriel (-Honoré) Marcelâ€, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2016 Edition), Edward N. Zalta (ed.), “6. Problem and Mysteryâ€,
<https://plato.stanford.edu/archives/win2016/entries/marcel/>.
[4] Marcel 1949, Being and Having, translated by Katharine Farrer, Westminster, UK: Dacre Press, p. 117.
[5] Macco 9,14-29. VỠđến nhà , các môn đệ há»i riêng Chúa Giêsu rằng: “Tại sao chúng con không thể Ä‘uổi được tên thần ô uế ấy?â€Â Chúa nói vá»›i há»: “Loại quá»· đó chỉ có thể Ä‘uổi được bằng cầu nguyện mà thôiâ€.