Chiá»u nay trong má»™t không gian riêng tÆ° tôi ngồi má»™t mình ôn lại quá khứ, và quá khứ đã hiện vá» vá»›i má»™t chuá»—i những yêu thÆ°Æ¡ng, giáºn há»n, ghen tÆ°Æ¡ng, năn ná»·, tha thứ, xen lẫn những giá»t nÆ°á»›c mắt và nụ cÆ°á»i vì … yêu.
Có Ãt nhất bốn nhân váºt cÅ©ng xuất hiện trong ký ức mông lung ấy vá»›i những lá»i nói dÆ°á»ng nhÆ° bất hủ của há». TrÆ°á»›c hết Augustine vá»›i câu: “Hãy yêu Ä‘i rồi muốn là m gì thì là mâ€. Tiếp đến là Thomas Aquinas vá»›i những nấc thang định giá tình yêu, mà điểm cao nhất là hy sinh: “Yêu thì biết hy sinh cho ngÆ°á»i yêuâ€. Rồi đến Xuân Diệu ông vua của thÆ¡ tình vá»›i câu: “Yêu là chết trong lòng má»™t Ãt!â€. Và Hồ Dzếnh vá»›i: “Tình mất vui khi đã vẹn câu thá»â€.
Những ai đã có dịp nghiên cứu vá» Augustine, con ngÆ°á»i thá»i danh của thế ká»· IV, thì câu nói của ngà i dÄ© nhiên đòi há»i má»™t suy tÆ° vừa có tÃnh cách triết há»c lẫn thần há»c. Tuy nhiên, ở mặt Ä‘á»i thÆ°á»ng – cÅ©ng là má»™t định luáºt của tình yêu – thì quả tháºt khi yêu ngÆ°á»i ta là m được nhiá»u thứ, mà phần lá»›n mang những ý nghÄ©a tÃch cá»±c, Ä‘em lại những giá trị cho cuá»™c Ä‘á»i. Hãy cứ nhìn đôi tình nhân Ä‘ang trong thá»i gian má»›i bÆ°á»›c và o tình yêu, những việc là m của há» cho nhau mang má»™t ý nghÄ©a rất tÃch cá»±c. Ãt nhất là há» không muốn là m phiá»n hay buồn lòng ngÆ°á»i mình yêu.
Tiếp đến Thomas Aquinas. Ông được xÆ°ng tụng là báºc thầy của Giáo Há»™i Công Giáo và dÆ°á»›i cái nhìn của ông, Ä‘iểm cao nhất để minh chứng tình yêu là hy sinh. Hy sinh là nấc thang cuối của mô hình thể hiện tình yêu. Theo ông, yêu là phải biết hy sinh cho ngÆ°á»i mình yêu. Cà ng yêu nhiá»u cà ng phải hy sinh nhiá»u. Hy sinh là dấu chỉ của tình yêu chân tháºt. Có lẽ ông muốn ám chỉ và so sánh vá» má»™t tình yêu cao cả nhất và tuyệt vá»i nhất, tình yêu Con Thiên Chúa dà nh cho nhân loại: “Không ai có tình yêu lá»›n hÆ¡n kẻ thà mạng sống vì ngÆ°á»i mình yêu†(Gioan 15:13).
Ngược lại vá»›i Augustine và Thomas là Xuân Diệu và Hồ Dzếnh. Má»™t ngÆ°á»i thì so Ä‘o, Ä‘ong đếm khi bÆ°á»›c và o tình yêu:
“Yêu, là chết ở trong lòng má»™t Ãt,
Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu?
Cho rất nhiá»u, song nháºn chẳng bao nhiêu:
NgÆ°á»i ta phụ, hoặc thá» Æ¡, chẳng biết.â€
(Yêu – Xuân Diệu)
NgÆ°á»i khác lại lấy cái giang dở nhÆ° má»™t vẻ đẹp của tình yêu, và ngại ngùng vá»›i lá»i thá» chung thủy:
“Tình mất vui khi đã vẹn câu thá»
Ãá»i chỉ đẹp những khi còn dang dởâ€.
(Ngáºp Ngừng – Hồ Dzếnh)
Phần đông các thanh thiếu niên nam nữ của thế hệ tôi, và cÅ©ng có thể có cả những bạn trẻ thuá»™c thế hệ má»›i lá»›n hiện nay rất thÃch những vần thÆ¡ trên. NhÆ°ng chỉ khi những cái lãng mạn, bồng bá»nh của tình cảm qua Ä‘i, lúc ấy ngÆ°á»i ta má»›i tháºt sá»± hiểu được tình yêu và giá trị của tình yêu nhÆ° thế nà o.
“Chết trong lòng má»™t Ãtâ€, có nghÄ©a là chÆ°a chết. Xuân Diệu đã lá»™t tả được quan niệm và lối sống của phần đông tuổi trẻ ngà y nay khi bÆ°á»›c và o tình yêu. Nói theo từ ngữ hôm nay là cứ yêu Ä‘i “hay thì ở mà dở thì Ä‘iâ€. Äiá»u tệ hại ở đây, yêu nhÆ° thế lại là má»™t nét đẹp theo Hồ Dzếnh: “Äá»i chỉ đẹp những khi còn dang dởâ€. Và háºu quả của những tÆ° tưởng lãng mạn, bồng bá»nh ấy là trên 50% những gia đình đã đổ vỡ, những cuá»™c tình đã Ä‘i tá»›i chá»— ly dị.
Tháºt ra tình yêu rất đẹp, lãng mạn, bồng bá»nh và quyến dÅ©. NhÆ°ng khi yêu là phải yêu hết mình. Yêu nhÆ° Trịnh Công SÆ¡n đã viết: “Tình yêu nhÆ° trái phá, con tim mù lòaâ€. Yêu nhÆ° ngÆ°á»i tình trong Diá»…m Tình Ca vá»›i khả năng thắng vượt cả sá»± chết: “Tình yêu mạnh hÆ¡n sá»± chết†(8:6). Và ở má»™t nghÄ©a nà o đó, tâm lý há»c cÅ©ng nhìn nháºn sức mạnh nà y của tình yêu: “tình yêu thắng vượt sá»± chết†(Clay Routledge, Ph.D).
Tình yêu còn mang đặc tÃnh chiếm hữu, và ghen tỵ:
“Cô nhân tình bé của tôi ơi!
Tôi muốn môi cô chỉ mỉm cÆ°á»i
Những lúc có tôi và mắt chỉ…
Nhìn tôi những lúc tôi xa xôi.
Tôi muốn cô đừng nghĩ đến ai,
Äừng hôn, dù thấy cánh hoa tÆ°Æ¡i,
Äừng ôm gối chiếc, đêm nay ngủ…
Äừng tắm chiá»u nay, biển lắm ngÆ°á»i.
Tôi muốn mùi thơm của nước hoa,
Mà cô thÆ°á»ng xức, chẳng bay xa,
Chẳng là m ngây ngất ngÆ°á»i qua lại,
Dẫu chỉ qua Ä‘Æ°á»ng, khách lại qua.
Tôi muốn những đêm đông giá lạnh
Chiêm bao đừng lẩn quất bên cô
Bằng không, tôi muốn cô đừng gặp
Một trẻ trai nà o, trong giấc mơ.
Tôi muốn là n hơi cô thở nhẹ.
Äừng là m ẩm áo khách chÆ°a quen.
Chân cô in vết trên Ä‘Æ°á»ng bụi
Chẳng bước chân nà o được dẫm lên.
Nghĩa là ghen quá đấy mà thôi,
Thế nghĩa là yêu quá mất rồi
Và nghĩa là cô là tất cả.
Cô là tất cả của riêng tôi!â€
(Ghen – Nguyá»…n BÃnh)
Sau 75 năm nghiên cứu để Ä‘i tìm bà quyết của hạnh phúc của Äại Há»c Harvard khởi đầu từ năm 1938. Năm 2012, những tà i liệu nà y được xuất bản thà nh sách do nhà tâm thần há»c (Psychiatrist), Bác sỹ George Vaillant, ngÆ°á»i chịu trách nhiệm theo dõi cuá»™c khảo cứu từ 1972 đến 2004. Kết quả cho biết tình yêu là vÄ©nh cá»u, là sợ giây nối kết giữa vợ chồng, và là yếu tố quan trá»ng nhất dẫn đến hạnh phúc. Tình yêu chứ không phải tà i năng, sắc đẹp, danh vá»ng và quyá»n bÃnh. Những thứ ấy chỉ có thể giúp tăng thêm giá trị và ý nghÄ©a của tình yêu, nhÆ°ng không thể thay thế tình yêu.
NhÆ°ng để có má»™t tình yêu chân tháºt, má»™t tình yêu Ä‘em lại hạnh phúc cho mình cÅ©ng nhÆ° cho ngÆ°á»i mình yêu, không gì hÆ¡n là trở vá» vá»›i cái thá»±c tại vô cùng quan trá»ng của tình yêu nhÆ° Augustine đã nháºn định. Và đặc biệt hÆ¡n hết, phải xây dá»±ng tình yêu dá»±a trên những nấc thang hà nh Ä‘á»™ng theo Thomas Aquinas: “Hy sinh cho ngÆ°á»i mình yêuâ€. Â
Nhiá»u ngÆ°á»i, nhất là các bạn trẻ thá»i nay đã hiểu lầm vỠý nghÄ©a cÅ©ng nhÆ° giá trị của tình yêu nên hỠđã bÆ°á»›c và o hôn nhân vá»›i má»™t ý niệm rất mÆ¡ hồ, rất há»i hợt. Do những quan niệm và suy tÆ° mang tÃnh phóng khoáng, vượt khá»i những rà ng buá»™c lá»… giáo, nhất là không đặt nặng giá trị tâm linh nên hôn nhân ngà y nay dá»… dà ng đổ vỡ, dá»… dà ng Ä‘Æ°a đến ly thân, ly dị. Hôn nhân nhÆ° thế không khác gì má»™t khế Æ°á»›c, má»™t giao kèo (commitment). Và nó hoà n toà n khác vá»›i ý nghÄ©a Ä‘Ãch thá»±c của hôn nhân là má»™t Æ¡n gá»i (vocation).
Khế Æ°á»›c hay hôn Æ°á»›c là má»™t cuá»™c sống hôn nhân có Ä‘iá»u kiện. Trong hôn nhân đó hai bên ngầm có những thá»a thuáºn và trao đổi. Khi những thá»a thuáºn ấy bị má»™t hay hai ngÆ°á»i phá vỡ, khế Æ°á»›c được coi nhÆ° bị hủy bá» hay vô giá trị. TÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° trong lãnh vá»±c chÃnh trị, xã há»™i ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng dùng những hiệp Æ°á»›c để trao đổi và nói chuyện vá»›i nhau. NhÆ°ng hôn nhân cao cả hÆ¡n má»™t khế Æ°á»›c hay má»™t hiệp Æ°á»›c. Nó chÃnh là má»™t Æ¡n gá»i. Äiá»u nà y có nghÄ©a là anh và em không chỉ đáp lại tiếng gá»i của con tim mình, mà trong tầm nhìn siêu nhiên, còn đáp lại má»™t sá»± xe định thiêng liêng đến từ trên cao. NgÆ°á»i Việt Nam dùng từ: “duyên tiá»n định†hay “thiên duyên†để nói lên việc hai ngÆ°á»i nam nữ đến vá»›i nhau trong Ä‘á»i sống hôn nhân vá»›i ý nghÄ©a hết sức quan trá»ng và thiêng liêng. Nó vượt ra ngoà i sá»± rà ng buá»™c của xã há»™i, của lá»i má»i gá»i và đáp trả tình cảm, lãng mạn, và có Ä‘iá»u kiện.
“Chết trong lòng má»™t Ãt!†hay “tình đẹp là tình còn dang dởâ€, là những quan niệm băng hoại là m mất Ä‘i vẻ đẹp của tình yêu. Nó phá vỡ những giá trị của hôn nhân, và gây đổ vỡ hạnh phúc gia đình. Tình yêu lên đến tuyệt đỉnh là tình yêu tròn đầy. Tình yêu đạt tá»›i mức cao cả là khi biết hy sinh cho ngÆ°á»i mình yêu, không phải chỉ là má»™t Ãt, mà nếu cần phải hy sinh đến cả mạng sống mình. Thánh Têrêsa Calcutta Ä‘ang thức tỉnh tình yêu của bạn khi ngà i há»i bạn: “Không cần biết bạn đã là m cái gì cho nhau, và những việc đó to nhá» hay vỹ đại nhÆ° thế nà o. NhÆ°ng cần phải há»i bạn là bạn đã bá» và o những việc là m đó bao nhiêu tình yêuâ€.
Tiến Sĩ Trần Mỹ Duyệt
CGVN