Một vài nét chính yếu trong việc canh tân giáo lý

Từ xa xưa, việc dạy giáo lý được hiểu như là việc dạy giáo huấn Kitô giáo dựa vào “sách giáo lý�, ngày nay, dưới ánh sáng của những chỉ dẫn và những yêu cầu thực tế, Giáo lý được nhìn nhận như là việc phục vụ L�i Chúa, L�i nhập thể trong kinh nghiệm đức tin, trong việc thực hiện hành trình phát triển và trưởng thành một cánh sống động khi được tháp nhập vào kế hoạch canh tân tổng thể của Giáo Hội.

Theo hình thức giản lược, chúng ta có thể nhìn lại “khuôn mặt giáo lý được canh tân� qua những nét chính sau:

1. Một định hướng căn bản mới: Giáo lý trong tiến trình Loan báo Tin Mừng

–          Việc dạy giáo lý được chuyển tiếp từ hoạt động mục vụ “hoán cải� đến mục vụ Loan báo tin Mừng, mục vụ Truy�n giáo (kết thúc th�i kỳ “Kitô giáo�).

–          Dạy Giáo lý, “th�i điểm thiết yếu của tiến trình loan báo Tin Mừng� (HDTQ 63-64), không thể chỉ giới hạn vào việc thăng tiến mẫu ngư�i “Kitô hữu tốt� hoặc “ngư�i tín hữu thực hành đạo�, mà nhất là phải khơi dậy hình ảnh những Kitô hữu chân chính, từ đức tin cá nhân hóa nh� thức tỉnh hoán cải, ch�n lựa vì Tin Mừng và ni�m vui được là Kitô hữu.

–          Giáo lý phải “phục vụ việc khai tâm Kitô giáo� (HDTQ 65-68). Ngay bước đầu tiên của “bài giáo lý� phải lập tức có mối bận tâm cho việc khai tâm: nếu như trước đây ngư�i ta quan tâm đến việc dạy các giáo đi�u, thì ngày nay ngư�i ta tái khám phá tầm quan tr�ng thiết yếu là tiến trình khai tâm, đó cũng là tiến trình dự tòng, tiến trình này như việc khởi đầu hoặc tái khai tâm đức tin Kitô giáo.

2. Một nhận định mới v� chủ thểvà những chủ đích giáo lý:

–          Từ việc ưu tiên dạy giáo lý cho trẻ em và nhi đồng ngư�i ta hướng đến việc dạy giáo lý cho ngư�i lớn và ngư�i “trưởng thành� (HDTQ 172-176). Sự lưu tâm đến thế giới của thiếu nhi như�ng chỗ ưu tiên hàng đầu cho giáo lý ngư�i lớn và giáo lý cho ngư�i trưởng thành, nhưng không xao nhãng việc giáo dục tôn giáo cho các trẻ em và ngư�i trẻ. Hơn nữa ngư�i ta cũng lưu tâm đặc biệt đến việc giáo dục tôn giáo cho những ngư�i khuyết tật, thư�ng hay bị xao nhãng trong thực hành mục vụ.

–          Xuất hiện một tầm nhìn rộng lớn v� nhiệm vụ giáo lý. Từ một giáo lý “đơn điệu� bị giản lược hầu như chỉ trong việc truy�n bá kiến thức tôn giáo, ngư�i ta chuyển sang một viễn tượng rộng lớn hơn đó là việc đào tạo ngư�i Kitô hữu toàn diện (HDTQ 84) v� kinh nghiệm ni�m tin Kitô giáo.

–          Từ việc dạy giáo lý cá nhân chuyển sang việc dạy giáo lý theo hình thức cộng đoàn.Nhấn mạnh vai trò cần thiết của cộng đoàn và nhóm trong toàn bộ tiến trình trưởng thành đức tin: cộng đoàn được nhắc đến như đi�u kiện, nơi chốn, chủ thể, đối tượng và mục đích của giáo lý (HDTQ 141, 158, 219-221, 253-257).

–          Từ việc đặt tr�ng tâm vào thực hành đạo chuyển sang ưu thế của đức tin dấn thân.Ngư�i ta cảm thấy cần khuyến khích, cổ võ những “tín hữu dấn thân�, những ngư�i có ni�m tin được đâm rễ sâu và những ngư�i mở ra dấn thân trong thế giới hơn là những “tín đồ thực hành đạo� (giữ đạo).

–          Từ một giáo lý “chuẩn bị� lãnh bí tích, chuyển sang giáo lý “giáo dục đức tin� (HDTQ 84). Từ định hướng truy�n thống “sùng đạo� của việc dạy giáo lý phát sinh mối bận tâm v� việc giáo dục thái độ  tin và giáo dục tình yêu như là “nghi lễ của cuộc sống�.

3. Một cái nhìn mới v� nội dung giáo lý

–          Kinh nghiệm, trước khi là giáo đi�u (HDTQ 116-117, 152-153). Thay vì nhắm vào việc thông truy�n “giáo huấn� Kitô giáo, dạy giáo lý trước hết phải là việc “thông truy�n kinh nghiệm đức tin�. Kinh nghiệm đức tin kitô giáo xây dựng nội dung giáo lý. �i�u này không miễn trừ phương diện giáo huấn, nhưng kết hợp nó trong một bối cảnh rộng lớn và sống động hơn.

–          Từ giáo lý của chân lý “ban tặng� đến giáo lý của chân lý “ban tặng và l�i hứa�. Với sự diễn tả này ngư�i ta nhấn mạnh đến bước chuyển tiếp từ việc truy�n bá những chân lý đã được nắm giữ (giáo lý chỉ toàn những đi�u “chắc chắn�) đến một giáo lý mà không th�a hiệp những yếu tố chắc chắn và quyết định v� ni�m tin Kitô giáo, việc dạy giáo lý cũng tuân theo chi�u kích cánh chung của mạc khải, chân lý vẫn xảy đến vì còn tồn tại những đi�u chưa hoàn tất; vì thế việc dạy giáo lý phải là việc mở ra cho sự tìm kiếm, chiếu sáng cho bóng tối của sự hoài nghi và mở ra cho sự kiên trì trông đợi nữa.

–          Từ nội dung “gạn l�c kết tinh� đến sứ điệp nhập thể và nhập thế (hội nhập vào lịch sử). Thay vì một nội dung “bất biến�, bất di bất dịch theo th�i gian, ngư�i ta nhấn mạnh đến chi�u kích lịch sử của mạc khải và những cố gắng “nhập thể� hoặc “hội nhập văn hóa đức tin� trong những bối cảnh văn hóa khác nhau.

–          Từ giáo lý của “chân lý� đến sự quan tâm “tính có ý nghĩa�. �ối với định kiến giáo huấn mang tính thần h�c đúng đắn, nảy sinh việc đòi h�i phải bảo đảm đặc tính “ý nghĩa�, sự sống, hiện sinh của sứ điệp được loan truy�n. Không được phớt l� “đòi h�i chân lý�, mà trước hết phải khao khát thông truy�n một giáo lý làm sao để ngư�i nghe cảm nhận được đặc điểm của “Tin Mừng�, của tin vui và của sứ điệp Kitô giáo.

–          V� mối bận tâm đối với tính chính thống là sự trung thành với các nguồn mạch (trước tiên hết là Thánh Kinh, tr�ng tâm là các Tin Mừng: HDTQ 41). Giáo lý chăm chú đến việc “trao� (chuyển giao) đức tin (HDTQ 85 và 88) đồng th�i cảm thấy có bổn phận tái giáo dục tính khả tín của l�i chứng (chứng từ).

4. Một viễn tượng mới v� sư phạmgiáo lý

–          Từ việc đặt tr�ng tâm vào kiến thức đến việc đặt ưu tiên hàng đầu v� thái độ (cf. HDTQ 85-86). Giáo lý không chỉ truy�n bá toàn bộ di sản kiến thức tôn giáo, nhưng là phải hướng đến giáo dục thái độ nội tâm đức tin đúng đắn.

–          “Rao giảng Tin Mừng bằng giáo dục và giáo dục bằng Rao giảng Tin Mừng� (HDTQ 147). Tiếp nhận tầm quan tr�ng của chi�u kích giáo dục và thăng tiến trong giáo lý, để ý đến nguy cơ giáo đi�u (nhồi s�) mất đi tính cách cá nhân… Ngư�i ta bận tâm đến một giáo lýgiáo dục và thăng tiến, tôn tr�ng sự tiệm tiến và khả năng dẫn đến đức tin trưởng thành.

–          Từ việc truy�n thông đơn giản bằng l�i đến việc truy�n thông bằng ngôn ngữ đa dạng (HDTQ 208-209). Ngư�i ta muốn khắc phục sự thiếu hụt việc dạy giáo lý “thủ bản� và việc truy�n bá chỉ bằng l�i, để mở ra một sự đa dạng v� ngôn ngữ (tư�ng thuật, biểu tượng, cử hành, chứng từ, nghệ thuật, v.v…) và mở tầm nhìn đến một thế giới rộng lớn của phương tiệnthông tin đại chúng và truy�n thông xã hội.

–          Từ sư phạm đồng hóa (hấp thụ – assimilation) đến sư phạm sáng tạo. Ngư�i ta mong ước bước chuyển tiếp từ việc dạy giáo lý đơn giản chỉ là “hấp thụ�, thuần túy tiếp nhận một nội dung đã định sẵn, đến một việc dạy giáo lý mang tính sáng tạo và tính đồng trách nhiệm (HDTQ 157).

5. Sự quan tâm nổi bật đến nơi chốnvà môi trư�ng mới cho việc dạy giáo lý

–          Việc dạy giáo lý trong cộng đoàn và trong nhóm: ngư�i ta nhấn mạnh vai trò của cộng đoàn và vai trò của nhóm (HDTQ 159) như những nơi chốn và đi�u kiện tuyệt v�i không thể thiếu cho sự trưởng thành đức tin, trước hết là mối quan hệ v� nội dung và sự cấp thiết v� “tương quan cá vị� của giáo lý viên.

–          Sự kích hoạt giáo lý gia đình (HDTQ 226-227): đứng trước thái độ thư�ng là thụ động của các bậc cha mẹ, h� ủy thác trách nhiệm giáo dục tôn giáo của con cái h� cho ngư�i khác, đây là trách nhiệm được định giá lại và cổ võ khả năng giáo dục và giáo lý gia đình, gia đình như là tế bào của Giáo Hội và là nơi ưu tiên của việc giáo dục đức tin (nhất là giáo lý kinh nghiệm và giáo lý theo cơ hội).

–          Tầm quan tr�ng của cộng đoàn nh� hoặc cộng đoàn cơ bản (HDTQ 263-264). Ngư�i ta đã tái khám phá ti�m năng rao giảng Tin Mừng và ti�m năng dạy giáo lý nơi những cộng đoàn nh� ở mức độ nhân bản (human).

–          Sự phân biệt giữa việc dạy giáo lý và dạy tôn giáo ở h�c đư�ng (cf. HDTQ 73-75). Ngày nay nảy sinh vấn đ� trư�ng công như là một nơi chốn để trình bày giáo lý của Giáo Hội. Nhìn chung, ngư�i ta có khuynh hướng xem viêc dạy tôn giáo nơi h�c đư�ng như một tiếp cận giáo dục và văn hóa của hoạt động tôn giáo.

6. Một dung mạo mới của Giáo lý viênvà việc đào tạo GLV

–          Trong truy�n thống, việc dạy giáo lý hầu như do các giáo sĩ chiếm độc quy�n, nay chuyển sang giáo lý viên giáo dân, những ngư�i cắm rễ trong đ�i sống dân chúng, những chứng nhân đức tin trong thế giới.

–          Bổn phận của GLV được tái khám phá như thừa tác viên thực thụ của Giáo Hội, xứng đáng được chính thức nhìn nhận trong cơ cấu tổ chức và những kế hoạch mục vụ.

–          Ngư�i ta cảm thấy có một đòi h�i chính đáng khi nghĩ tới việc đào tạo và sự đầu tưđúng đắn cho việc này. Khắc phục tình trạng huấn luyện h�i hợt, ứng biến “mì ăn li�n�, cổ võ một sự huấn luyện linh đạo kỹ lưỡng cho GLV và huấn luyện tính “chuyên nghiệp� thể hiện trong 4 chi�u kích căn bản: là (essere/being – dung mạo nội tâm), biết (sapere/knowledge – hành trang kiến thức), biết làm (saper fare/savoir faire – khả năng làm việc) và biết sống/làm việc chung với nhau (saper vivere insieme/being together – khả năng tương giao).

7. Một ý nghĩa mới v� việc dạy giáo lý trong Giáo Hội và xã hội

–          Từ việc dạy giáo lý hữu hiệu đến việc bí tích hóa trong nội bộ Giáo Hội, ngư�i ta chuyển sang một giáo lý khai tâm, mà then chốt là Loan báo Tin Mừng.

–          Giáo lý “trở lại/hoán cải� mà hiện nay muốn bảo tồn, phải trở thành giáo lý của sự “biến đổi�, nhằm phục vụ một kiểu mẫu tín hữu mới, một mô hình cộng đoàn và mô hình Giáo Hội mới.

–          Từ lòng sùng đạo, nảy sinh mối bận tâm đến một giáo lý giải thoát và dấn thân, việc dạy giáo lý lưu ý đến chi�u kích xã hội và lịch sử của đức tin.

–          Cuối cùng, dạy giáo lý  là mở ra cho cuộc gặp gỡ và đối thoại. Từ việc dạy giáo lý chú tr�ng đến sự bảo vệ ngày một hơn chính căn tính của mình, nảy sinh một tinh thần mở rộng vàđối thoại, nhạy cảm với chi�u kích đại kết và có khả năng cổ võ sự hiểu biết lẫn nhau và sự chung sống hòa bình giữa những ngư�i có ni�m xác tín và quan điểm khác nhau.

Md Phạm Thúy

Lược soạn từ EMILIO ALBERICH, La catechesi oggi. Manuale di Catechetica fondamentale, Elledici (TO), 2001, 307-310.